آداب و رسوم ملل آداب و رسوم اقوام

[>YEGANEH<]

پلاس بافی :
نوعي زيرانداز است كه مانند گليم و قالي ابتدا چلّه كشي مي شود. پس از آن الياف رنگارنگ پشم تابيده را به شكل خطوط افقي از تار عبور مي دهند و بعد شانه مي زنند. در پلاس زمينه ي كار اغلب از خطوط افقي و رنگارنگ تشكيل مي شود. از پلاس براي سجاده ي نماز و سفره پيش پاي عروس نيز استفاده مي شود.

پلاس و جاجيم نقش دوزي شده ظاهري شبيه يكديگر دارند اما خطوط در جاجيم عمودي و در پلاس افقي است. پلاس نوعی گلیم پشمی است که از دیرباز به عنوان زیرانداز مناسب جهت محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین به کار می رود و به این لحاظ در مفروش نمون کف چادرهای عشایر خراسان شمالی که اغلب در زمینهای مرطوب و بدون زه کشی برپا می گردد و نیز در خانه های روستایی مورد استفاده قرار می گیرد.

پلاس در سایر نقاط ایران نیز بافته می شود و در خراسان شمالی به صورت بافت پیچ انجام می گیرد.برای بافت پلاس ابتدا دار آن را به وسیله میخ سوراخ می کنند سپس شت ها را از دو سر، جلو و انتهای کار می گذارند و بعد برای این که تارها به هم نخورد روی چوب کار را با گل می پوشانند.

 

[>YEGANEH<]

بطور یقین نمی‌دانیم نام گبه از کجا آمده است.
فرش شناسان امروز برای یافتن ریشه این کلمه مسیر پر پیچ و خمی را پیموده‌اند. در مواقعی آن را در کنار واژه قبیح گذاشته وگاه به کلمه «گایر» ربط داده‌اند که اولی به معنای زشت و معمولی و دومی به معنای حفاظ است. اما امروز در لغت به معنای ضخیم و زمخت است و نوعی فرش است که دارای خوابی بلند و به صورت درشت بافت است. در ابتدا نیز به عنوان زیراندازی بافته شده که مانع نفوذ سرمای زمین می‌شده است.


در اوایل گبه‌ها ساده و بدون نقش بافته می‌شدند. بافندگان اغلب از محیط و طبیعت اطراف الهام می‌گرفتند و طرح‌های ذهنی خود را روی گبه‌ها به کار می‌گرفتند. چون بافنده آن را برای نیاز و مصرف شخصی خود تولید می‌کرده در بافت آن از ایده‌های ذهنی اش بهره می‌گرفته و گاهی آرزوهایش را بر روی گبه به نمایش می‌گذاشته است. مانند نقش چادر که شاید به معنای داشتن سرپناهی ثابت بوده و یا نقش انسان به عنوان خانواده و نقش‌های دیگری که هر یک نماد خاص خود را داشته است.

 

[>YEGANEH<]

گبه دستبافته‌ای با اصالت است و نقوشی که در بافت آن به کار رفته است آن را از سایر دستبافته‌ها متمایز می‌کند. اغلب طرح‌های گبه ملهم از طبیعت اطراف بافندگان و بر اساس ذهنیت آن‌ها بوده است. مهم‌ترین طرح‌های گبه به شرح زیر است:

طرح شیر

مهم‌ترین طرحی که در میان عشایر بافته شده نقش شیر می‌باشد که تنها نقش مشترک بین بافندگان مناطق مختلف بوده است.

طرح خشتی یا قابی شکل

این طرح از کابردی‌ترین نقش‌های گبه است و مورد علاقه بافندگانفارس و بختیاری بوده است. اساس آن شامل طرح‌هایی با قاب‌های منظم می‌باشد که هر یک از قاب‌ها به صورت جداگانه طرحی هماهنگ با قاب‌های دیگر دارد. نقوش به کار رفته در قاب‌ها عبارتند از :طرح‌های هندسی، طرح درخت گل و مرغ، خاتم کاری ونقش‌های ستاره‌ای که قاب‌ها را زینت بخشیده است.

 

[>YEGANEH<]

طرح حوض گبه

این نقش شامل ترنجی در وسط است که گلی را نشان می‌دهد که از اطراف آن گل‌ها و غنچه‌هایی دیگر گسترش یافته است.

طرح گل گبه

به نقش گل رز در گبه طرح گل گبه می‌گویند.

طرح ایلاتی

این طرح برگرفته از طبیعت اطراف عشایر است و کاملاً ذهنی است و بیشتر در میان قاب‌های لوزی، دایره، مربع، مستطیل و بیضی قرار می‌گیرد که هر یک از آن‌ها با طرح‌های با اصالت ایرانی مزین شده‌اند.

طرح درخت

درخت در زندگی آدمیان جایگاه مهمی داشته است که در این میان درخت سرو که نماد شادی و بید مجنون که نماد غم و اندوه بوده است بیشترین کاربرد را داشته است.

 

[>YEGANEH<]

طرح راه راه

این طرح به گونه‌های متفاوت توسط بافندگان به کار می‌رود. جهت این راه‌ها اغلب به صورت عمودی و اریب است و گاهی نیز از جهت افقی استفاده می‌کنند.

طرح خانه در هم

در دل این نقش مفهومی عرفانی مورد نظر است. این خانه‌های در هم شده و یکنواخت تصویری انتزاعی از مراحل زندگی را نمایان می‌کند که آغاز آن از عالم هستی است و پایان آن به گوهر ذات و وجود منتهی می‌شود.

طرح کف ساده

این گبه‌ها سفره‌های بدون نقش را در برابر ذهن مجسم می‌نمایند. این بی نقشی خانه‌های محقر روستاییان و زمین بی محصول آن‌ها را نمایان می‌کند. نقش‌های دیگری نیز در گبه استفاده می‌شوند که عبارتند از: عنکبوت، لوزی لوزی، لوزی‌های سوار برهم، زیگ زاگ، چهار گوشه، محراب، حیوانات وانسان.

 

[>YEGANEH<]

مقایسه گبه‌های قدیمی و جدیدویرایش

گبه‌هایی که در قدیم بافته می‌شدند خود رنگ بوده‌اند، یعنی پشمگوسفندان را بدون تغییر رنگ به کار می‌گرفتند و شامل رنگ‌های سیاه، سفید و خاکستری می‌شد. اگر بافنده روز خوبی را سپری می‌کرد رنگ سفید را به کار می‌برد و اگر روز ناخوشایندی داشت رنگ سیاه در دستبافته اش نمودار می‌شد. به مرور زمان بافندگان از رنگ‌های گیاهی و طبیعی برای پشم هایشان استفاده کردند و نقوش ذهنی خود را با این پشم‌های رنگین ترکیب کردند. بعدها استقبال خوبی از این گبه‌ها به عمل آمد و برای سرعت بخشیدن به کار رنگ‌های شیمیایی جایگزین رنگ‌های طبیعی شد و همچنینماشین ریسندگی جای پشم ریسی دستی را گرفت. با از میان رفتن طرح‌های قدیمی و ذهنی طرح‌های جدید به میان آمد. اگرچه این طرح‌ها از اصالت طرح‌های گذشته تهی اند اما از زیبایی خاص خود برخوردار هستند. مدتی این گبه‌ها رونق خوبی در بازار داشتند، اما بنا به دلایلی به زودی از رونق افتادند.

 

[>YEGANEH<]

روش نگهداری گبه

به همان میزان که مراحل اولیه تولید گبه از اهمیت خاص خود برخوردار است، نگهداری آن نیز مستلزم دقت و توجه می‌باشد که این امر موجب افزایش ماندگاری و قیمت آن می‌شود. عوامل آسیب رسان شامل حشراتی مثل بید، موریانه، سوسک و موش می‌باشند که بدترین آن‌ها بید است. برای مقابله با بید روش‌هایی مانند استفاده از محلول شیمیایی خاص در هنگام شستشو، افشانه کردن پشت و روی گبه با حشره کش و یا استفاده از نفتالین و تنباکو در انبار پیشنهاد می‌شود. باید از قرار دادن آن در محیط تیره و تاریک و مرطوب پرهیز کرد، همچنین نباید در معرض تابش مستقیم نورخورشید قرار بگیرد، زیرا موجب پریدگی رنگ گبه می‌شود. بهتر است برای در امان ماندن آن از هر گونه رطوبت احتمالی از موکتی در زیر آن بهره گرفت و آن را در معرض هوا قرار بدهیم.

 

[>YEGANEH<]

چیغ یا چیت از صنایع دستی عشایر با بیش از دو هزار سال قدمت

از زمانی كه زندگی كوچ نشینی عشایر منطقه كرمانشاه آغاز گردیده است شاید حدود 2 تا 3 هزار سال می گذرد كه از چیغ برای تزئین سیاه چادرهای و همچنین
برای حفاظت و زیبایی اطراف سیاه چادر استفادە میشود.


گاهی هم نقش پاراوان امروزی را برای تقسیم بندی و جدا كردن قسمتهای مختلف فضاهای داخل چادر را انجام میدهند.چیت یا همان چیغ بیشتر توسط عشایر استان مانند كلهر و سنجابی و نیز گاهی توسط روستائیان منطقه نیز بكار می رود.

 

[>YEGANEH<]

شیوه تهیه چیت
برای تولید چیغ از پشم رنگی یا خود رنگ و حصیر كه تشكیل شده از نی های نازك و بلند می باشد استفاده می شود . نقوش بافته شده در آن بیشتر به صورت ذهنی باف و انتزاعی می باشد كه زیباترین نوع آن چیغ تپك می باشد . طرز تهیه آن به این صورت می باشد:


دانه های نی انتخاب شده را پس از دسته بندی از لحاظ رنگ و اندازه به وسیله پشم رنگی یا ساده از ابتدا تا انتها می پیچیند آنگاه نی های پیچیده شده را در كنار هم قرار داده و به وسیله نخ های شیمی می بافند و تبدیل به دیوار پر نقش و نگاری می شود كه به آن چیغ می گویند در حال حاضر گاهاً از كامواهای رنگی نیز برای تولید این محصول استفاده می شود كه از نوع نا مرغوب آن برای آغل گوسفندان استفاده می شود.

 

[>YEGANEH<]

برای شناخت سوزندوزی های استان سیستان و بلوچستان قبل از هر چیز باید تاریخ این منطقه را بررسی کرد و شناخت
قطعا بدون شناخت تاریخی هرگز نمی توانیم به بسیاری از سوالات در باره تفاوت نقوش ، تکنیکها و کاربرد آنها اظهار نظر کنیم زیرا پاسخ بسیاری از چرا های رمز آلود سوزندوزی های این خطه پهناور ریشه در پیشینه هزاران ساله آن دارد به همین خاطر در ابتدا نقشه این استان زر خیز را بنمایش می گذارم تا جزءبجز و منطقه به منطقه با استناد به شواهد تاریخی پیش رویم تا ماهیت گستردگی هنر سوزندوزی این منطقه را باز شناسیم