آداب و رسوم ملل آداب و رسوم اقوام

[>YEGANEH<]

در این نقشه استان سیستان و بلوچستان را به چهار قسمت مشخص تقسیم بندی نموده که بر اساس همین تقسیم بندی بنده به سوزندوزی های خاص هر منطقه خواهم پرداخت
در شمالی ترین قسمت این نقشه شهر زابل را مشاهده میکنید که در بخش سیستان واقع است .
همچنان که میدانید در این شهر تاریخی سوزندوزی های خاصی رایج است که اختصاصا به این شهر نسبت داده میشوند مانند خامه دوزی ها و سیاه دوزی ها
اما لازم به ذکر است این دو جزو شاخص ترین دوختهای این منطقه است و دوختها دیگری نیز در این شهر باستانی وجود دارد که به شرح آنهاش خواهم پرداخت

 

[>YEGANEH<]

زابل ( در سال ۱۳۱۴ رسما به این اسم نامگذاری شد) ،زر نگار ( در دوره هخامنشیان) ،سگستان ( در دوره اشکانیان و ساسانیان ) سجستان ( در منابع عربی) و در برخی منابع کهن هیرمند نامیده شده است، همچنین سیستان و نیمروز نیز از اسامی دیگر این شهر باستانی ست که از ارتفاعات مهم این شهر ستان کوه خواجه و قلعه رستم است، که در غرب زابل قرار دارد در فراز این کوه تصویری از رستم سردار ایرانی در حالیکه گرزی در دست دارد نقش بسته که نشان از قدمت این منطقه دارد و در دامنه های جنوبی آن نیز ویرانه های بناهایی منسوب به دوره اشکانی که در زمان خود بسیار با شکوه بوده است
شهر سوخته یکی دیگر مظاهر تمدن کهن این منطقه است که با واکاویهای محققین و باستانشناسان به صورت کاملا دقیق اعلام کرده اند که در فاصله بین ۲۹۰۰ تا ۱۹۰۰ سال پیش از میلاد وجود داشته است و علاوه بر صنایع دستی متعدد دارای تمدنی بسیار پیشرفته بوده است

 

[>YEGANEH<]

شهر سوخته در ۷۰ کیلومتری شهر زابل واقع شده است ، استخری ( جغرافیدان) کرکویه را نخستین راهی می داند که سیستان را زه هرات متصل می کند و بنا به گفته همین جغرافی نویس کرکویه در سه فرسنگی زرنج یا زرنگ سیستان واقع شده است که سیاق?ت حموی نیز درباره آتشکده کرکویه نوشته است شهری از سیستان بوده و آتشکده ای نزد زرتشتیان محترم شمرده می شد قرار داشت
آتش کرکویه را به کیخسرو نسبت داده‌اند و کرکویه تا سده هفتم هجری آباد بوده است،

 

[>YEGANEH<]

رنگ در بین ایلات ترکمن با فلسفه وجودی خاصی بکار گرفته میشود در گذشته فقط از رنگهایی زرد و قرمز و سفید و مشکی استفاده می شد با این فلسفه که رنگ قرمز برنگ خون جاری در شریان زندگی ست ،رنگ شادی ،سلامتی و خوشبختی و سعادت بشری ست و در مقابل آن رنگ زرد نماد بیماری ،رنج،شکست و ناکامی ست با این دیدگاه عمیق و فلسفی که همیشه دو عنصر متضاد تکمیل کننده و عامل جریان زندگی هستند اگر شادی هست غم در مقابلش باید باشد که شادی معنا و مفهوم پیدا کند و سفید رنک نیک بختی و روشنایی رنگ روز و سیاه رنگ شب ،رنگ مرگ ،اورنگ نیستی و فنا سفید و سیاه در کنار هم هویت می یابند و تعبیری از تولد و مرگ را تداعی میکنند

 

[>YEGANEH<]

این پارچه ها به ظریفترین شکل به دست زنان هنرمند ترکمن با عرض ۴۰ الی ۴۵ سانتی متر بافته میشوند و به مصرف لباس زنان و مردان و دختران و پسران می رسد

و معمولا برای شروع کار سوزندوزی از دو رنگ سیاه و سفید استفاده میشود که در اصطلاح ترکمنی به آن (قارآلاما و آق آلاما )
می گویند {سارا =سیاه و آق = سفید)

 

[>YEGANEH<]

سوزندوزی ترکمن سراسر فلسفه و ظرافت ذهنی زن ترکمن است و برای بیان آن روزها و ساعتها وقت لازم است اما تا این حد فکر میکنم گوشه کوچکی از واقعیت های تلخ و شیرین تاریخی این قوم را بتوان درک کرد
[ مطالب فوق بخش کوچکی از مقاله من تحت عنوان :[زنان ترکمن و هنر سوزندوزی ] می باشد که تقدیم حضورتان کردم
البته مفاهیم نقوش بسیار زیاد است که من چند تا از آنها را انتخاب کردم
موفق باشید

 

[>YEGANEH<]

اما آنچه قبل از هر چیز باید مورد توجه قرار گیرد تنوع نقش و دوخت در سوزندوزی های ترکمنها ست
بطور کلی سه ایل بزرگ ترکمن وجود دارند که تمامی طایفه های دیگر از این سه ایل منشعب شده اند
کوکلانها _ تکه ها و یموت ها

که هنر سوزندوزی و پارچه بافی و قالیبافی زنان طایفه تکه به گواه خود ترکمن ها نسبت به بقیه طایفه ها از ظرافت و زیبایی و دقت بیشتری برخوردار بوده است
زنان این قوم که بیشتردر کرانه دریای خزر زندگی می‌کنند بیشترسوزندوزی هایشان از خطوط منحنی و اشکال هندسی منظم استفاده می کنند و روش دوخت آنها با ترکمنهای استان گلستان و استان خراسان متفاوت است، آنها از یک روش دوخت که به آن "تیکن" می گویند استفاده میکنند که در دروس دوختهای مقدماتی به آن دوخت پر مستقیم فشرده می گوییم و دوخت حد فاصل نقوش را به سادگی پر می کند

 

[>YEGANEH<]

این سوزندوزی ها در گذشته روی پوشش سر (کورته ، کلاه دختران و پسران "بوریک ،بورک و تاخیه" ،آلین دانگی{ کلاه زنان ترکمن که به شکل حلقه ای در کلگی سر زنان زیر شال گذاشته می‌شود و در بین طایفه های مختلف متفاوت است علاوه بر شکل ظاهری آن اسامی مختلفی هم دارد } بطور مثال یموت ها روی آن سوزندوزی نمی کنند و یک حلقه ساده از چندین لایه پارچه درست می کنند و به آن "ساوا "یا خاوه و کوکلان ها به آن "توپی" می گویند و روی آن یک شال ابریشمی که دور تادور آن ریشه دوزی شده است می اندازند که یک سر آن از پشت سر آویزان و سر دیگر آن روی دهان را می پوشاند
همچنین سوزندوزی های "بوروک یا عرقچین "که نوع پسرانه آن را "تاخیا" می گویندو با سوزندوزی های بسیار زیبا تمام زمینه پارچه را از دوخت پر می کند و سطح جدید با نقش و نگار های مخصوص پسران بوجود می آید اما عرقچین آقایان با نخ خامه و بدو ن استفاده از ابریشم رنگی به زیبا ترین شکل دوخته می شود و معمولا زیر "تیلپاق"به سر می گذارند ( تیلپاق= کلاه پوستی مردانه است )

 

[>YEGANEH<]

من فقط پوشش سر را توضیح دادم که دوستان متوجه بشوند تنوع دوخت و نقش در لباس این اقوام چقدر زیاد است زیرا آنها برای هر سن و هر مراسمی لباس خاصی دارند که بیان آنها از حوصله فضای مجازی خارج است،
پیشانی بندها ،بازوبندها ، دون ،چابیت، چاوود، بالاق ،کوینک، چربی ،
پور چوک ، قیقنگاچ و .............دهها قطعه از پوشاک زنان ،کودکان و مردان ترکمن که بخاطر دست دوزی های بسیار زیبا دارای ارزش هنری اند و شرح هر کدام از آنها پروژه ایی ست که ساعتها وقت می طلبد
اما بطور کلی برخی دیگر از ترکمنها در اثر همنشینی با همسایگان غیر ترکمن نو دیگری از دوخت را برای تزئینات رو لباسهای خود بکار میبرند که به آن "سانچیم "میگویند (سانچیم =زنجیره دوزی) که این زنجیره ها بسیار ریز و ظریف دوخته میشوند

 

[>YEGANEH<]

سوزندوزی ترکمنها تماما ذهنی است و فقط با نخ اندازی و تقسیم بندی ذهنی نقوش پیچیده و الهام گرفته از طبیعت ، زندگی ، ماوراءالطبیعه ،ابزارآلات ،حیوانات ،پرندگان و اعمال و آرزوهای را می دوزند