nadiya_m
مدیر بازنشسته
حیطه حیات انسان
علاوه بر توجه به ابعاد سه گانه وجود انسانى لازم است به محدوده حیات و زندگى انسان نیز توجه کرد یعنى باید بدانیم که حیطه حیات آدمى محدود به زندگى دنیا نمى شود بلکه او موجودى ابدى و جاودانه است و این ابدیت از واقعیت هاى زندگى انسان است قرآن مى فرماید: «یا ایّها الانسان انک کادح الى ربّک کدحاً فملاقیه»1 اى انسان تو موجودى ابدى هستى و هرگز نابود نمى شوى وقتى انسان موجودى ابدى بود و حیطه حیات او به عالم ماده محدود نشد بلکه معاد را حق و مؤاخذه و حساب پس از مرگ را حتمى دانست قطعاً اعمال و رفتار او باید بر اساس همین عقیده تنظیم شود.
ابعاد وجودی زن
لازم به ذکر است که احکام واوصاف صنف زن از دو دیدگاه قابل مطالعه وبر دو قسم است:
قسم اول: راجع به اصل زن بودن او است که هیچ گونه تفاوتی در طی قرون واعصار به آنها رخ نمی دهد. مانند لزوم حجاب وعفاف وصدها حکم عبادی وغیر عبادی، که مخصوص زن است وهرگز دگرگون نخواهد شد. وبین افراد زن هم هیچ فرقی در آن جهت مشترک زنان نیست.
قسم دوم: ناظر به کیفیت تربیت ونحوه محیط پرورش آن است که اگر در پرتو تعلیم صحیح وتربیت وزین پرورش یابند وچون مردان بیاندیشند وچون رجال تعقل وتدبر داشته باشند تمایزی از این جهت با مردها ندارند واگر گاهی تفاوت یافت شود، همانند تمایزی است که بین خود مردها مشهود است. مثلا اگر زنان مستعد به حوزه ها ودانشگاههای علمی راه یابند وهمانند طلاب ودانشجویان مرد به فراگیری علوم ومعارف الهی بپردازند واز لحاظ جهان بینی وانسان شناسی ودنیاشناسی وسایر مسائل اسلامی، در دروس مشترک بین محصلین حوزه آگاهی کامل یابند ونحوه تعلیم وتبلیغ دینی آنان چون رجال مذهبی باشد، چه این که گروهی فعلا به برکت انقلاب اسلامی این چنین اند، آیا باز هم می توان گفت روایاتی که در نکوهش زنان آمده واحادیثی که در پرهیز از مشورت با آنها وارد شده وادله ای که در نارسایی عقول آنان رسیده اطلاق دارد وهیچ گونه انصرافی نسبت به زنان دانشمند ومحققان از این صنف ندارد وهمچون قسم اول موضوع همه آن ادله ذات زن از حیث زن بودن است؟ مثلا گفته های حضرت علی...، در بیان وهن عقول زنان که فرمود:
«یا اشباه الرجال و لا رجال، حلوم الاطفال و عقول ربات الحجال »1
ای مرد گونه های نامرد، با آرزوهای کودکانه! واندیشه زنان پرده نشین!
«ایاک و مشورة النساء فان رایهن الی افن و عزمهن الی وهن..». 2
بپرهیز از مشورت با زنان، که رای آنان ناقص وتصمیم آنان سست است.
هیچگونه انصرافی از زنان محقق ودانشمند ندارد؟ وآیا می توان گفت که عقل آنان در بخش عقل نظری، چون زنند وتنها به خاطر انوثت بدن آنها همتای عقل کودکان می باشد، واراده وتصمیم وعزم آنها در بخش عقل عملی سست وناپایدار است. ویا آن که این تعبیرها به لحاظ غلبه خارجی است که منشا آن، از تربیت صحیح است، که اگر شرایط درست برای فراگیری آنها در صحنه تعلیم وتربیت فراهم شود حتما غلبه بر عکس خواهد شد ویا لااقل غلبه ای در کار نیست تا منشا نکوهش گردد.
خلاصه آن که وهن عزم چون مساله حجاب وعفاف از احکام قسم اول نخواهد بود. هوشمندی ونبوغ برخی از زنان سابقه دیرین داشته وسبقت آنان در موعظت پذیری سبت به مردها شواهد تاریخی دارد. وقتی اسلام به عنوان دین جدید در جاهلیت دامنه دار حجاز جلوه کرد، تشخیص حقانیت آن از نظر عقل نظری محتاج به هوشمندی والا، وپذیرش آن از جهت عقل عملی نیازمند به عزمی فولادین بوده است تا هرگونه خطر را تحمل نماید. لذا کسی که در آن شرایط پیش از دیگران مسلمان می شد از برجستگی خاص برخوردار بوده وهمین سبقت، از فضائل او به شمار می رفت. چون تنها سبق زمانی یا مکانی نبوده است که معیار ارزش جوهری نباشد بلکه سبق رتبی ومکانتی بود که مدار ارج گوهر ذات خواهد بود. چنانکه سبق اسلام حضرت علی... از فضائل رسمی آن حضرت به شمار می رود. از این رهگذر می توان به هوشمندی ونبوغ زنانی پی برد که قبل از همسران خود دین حنیف اسلام را پذیرفته وحقانیت آن را با استدلال تشخیص داده ودر پرتو عزم استوار به آن ایمان آورده اند. در حالی که مردان فراوانی نه تنها از پذیرش آن استنکاف داشته ودر حقانیت آن تردید داشتند بلکه برای اطفاء نور آن سعی بلیغ می نمودند گرچه طرفی نمی بستند.
مالک بن انس (179 -95ه.ق) در «موطا» خود چنین نقل می کند که عده ای از زنان در حالی اسلام آورده بودند که شوهران آنها کافر بوده اند مانند دختر ولید بن مغیره که همسر صفوان بن امیه بود وقبل از شوهرش مسلمان شد ونیز ام حکیم دختر حارث بن هشام که شوهرش عکرمه بن ابی جهل بود، پیش از همسرش اسلام آورد. 1
اشتراک زن و مرد در هویت انسانى
در اصل هویت انسانى و برخوردارى از ابعاد سه گانه وجودى و محدود نبودن حیات انسان به حیات مادى و دنیوى، زن و مرد مشترکند و لذا هر دو به طور مساوى و برابر مى توانند با عبودیت الهى به تکامل انسانى و قرب الهى نائل شوند، هر دو مى توانند جناح حق یا باطل، کفر یا ایمان، ترقى یا انحطاط را انتخاب نمایند از باب مثال در سوره توبه در مقام بیان ویژگى هاى منافقان و مؤمنان هم از زنان منافق و مؤمن و هم از مردان منافق و مؤمن سخن به میان مى آورد و سپس ویژگى هاى منافق و مؤمن را بیان مى کند «المنافقون و المنافقات بعضهم من بعض»2مردان منافق و زنان منافق، همه از یک گروهند و فرمود: «المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض»3مردان و زنان با ایمان ولى و یار و یاور یکدیگرند.
در سوره احزاب هنگامى که از عرضه امانت به انسان سخن مى گوید به دنبال آن مى فرماید: علت عرضه امانت به انسان آن است که افراد انسان پس از عرضه امانت سه دسته شدند برخى منافق و برخى مشرک و برخى مؤمن و در کنار مردان منافق و مشرک و مؤمن از زنان منافق و مشرک و مؤمن نیز یاد مى کند و مى فرماید: «لیعذب اللّه المنافقین و المنافقات و المشرکین و المشرکات و یتوب اللّه على المؤمنین و المؤمنات و کان اللّه غفوراً رحیماً»1.
هدف این بود که خدا مردان منافق و زنان منافق و مردان مشرک و زنان مشرک را عذاب کند و نیز خداوند بر مردان با ایمان و زنان با ایمان رحمت فرستد و خدا همواره غفور و رحیم است. یعنى همه انسان ها چه زن و چه مرد در معرض آزمایش الهى قرار مى گیرند تا معلوم شود که چه چیزى را انتخاب مى کنند.
بر اساس مطالب گفته شده از نظر انسانى و الهى فرقى میان زن و مرد نیست هر دو در پیشگاه خدا یکسانند و هر دو مى توانند راه قرب الهى را تا بى نهایت ادامه دهند چرا که راه تکامل براى هر دو به طور یکسان گشوده است و جنسیت در آن نقشى ایفا نمى کند.
علاوه بر توجه به ابعاد سه گانه وجود انسانى لازم است به محدوده حیات و زندگى انسان نیز توجه کرد یعنى باید بدانیم که حیطه حیات آدمى محدود به زندگى دنیا نمى شود بلکه او موجودى ابدى و جاودانه است و این ابدیت از واقعیت هاى زندگى انسان است قرآن مى فرماید: «یا ایّها الانسان انک کادح الى ربّک کدحاً فملاقیه»1 اى انسان تو موجودى ابدى هستى و هرگز نابود نمى شوى وقتى انسان موجودى ابدى بود و حیطه حیات او به عالم ماده محدود نشد بلکه معاد را حق و مؤاخذه و حساب پس از مرگ را حتمى دانست قطعاً اعمال و رفتار او باید بر اساس همین عقیده تنظیم شود.
ابعاد وجودی زن
لازم به ذکر است که احکام واوصاف صنف زن از دو دیدگاه قابل مطالعه وبر دو قسم است:
قسم اول: راجع به اصل زن بودن او است که هیچ گونه تفاوتی در طی قرون واعصار به آنها رخ نمی دهد. مانند لزوم حجاب وعفاف وصدها حکم عبادی وغیر عبادی، که مخصوص زن است وهرگز دگرگون نخواهد شد. وبین افراد زن هم هیچ فرقی در آن جهت مشترک زنان نیست.
قسم دوم: ناظر به کیفیت تربیت ونحوه محیط پرورش آن است که اگر در پرتو تعلیم صحیح وتربیت وزین پرورش یابند وچون مردان بیاندیشند وچون رجال تعقل وتدبر داشته باشند تمایزی از این جهت با مردها ندارند واگر گاهی تفاوت یافت شود، همانند تمایزی است که بین خود مردها مشهود است. مثلا اگر زنان مستعد به حوزه ها ودانشگاههای علمی راه یابند وهمانند طلاب ودانشجویان مرد به فراگیری علوم ومعارف الهی بپردازند واز لحاظ جهان بینی وانسان شناسی ودنیاشناسی وسایر مسائل اسلامی، در دروس مشترک بین محصلین حوزه آگاهی کامل یابند ونحوه تعلیم وتبلیغ دینی آنان چون رجال مذهبی باشد، چه این که گروهی فعلا به برکت انقلاب اسلامی این چنین اند، آیا باز هم می توان گفت روایاتی که در نکوهش زنان آمده واحادیثی که در پرهیز از مشورت با آنها وارد شده وادله ای که در نارسایی عقول آنان رسیده اطلاق دارد وهیچ گونه انصرافی نسبت به زنان دانشمند ومحققان از این صنف ندارد وهمچون قسم اول موضوع همه آن ادله ذات زن از حیث زن بودن است؟ مثلا گفته های حضرت علی...، در بیان وهن عقول زنان که فرمود:
«یا اشباه الرجال و لا رجال، حلوم الاطفال و عقول ربات الحجال »1
ای مرد گونه های نامرد، با آرزوهای کودکانه! واندیشه زنان پرده نشین!
«ایاک و مشورة النساء فان رایهن الی افن و عزمهن الی وهن..». 2
بپرهیز از مشورت با زنان، که رای آنان ناقص وتصمیم آنان سست است.
هیچگونه انصرافی از زنان محقق ودانشمند ندارد؟ وآیا می توان گفت که عقل آنان در بخش عقل نظری، چون زنند وتنها به خاطر انوثت بدن آنها همتای عقل کودکان می باشد، واراده وتصمیم وعزم آنها در بخش عقل عملی سست وناپایدار است. ویا آن که این تعبیرها به لحاظ غلبه خارجی است که منشا آن، از تربیت صحیح است، که اگر شرایط درست برای فراگیری آنها در صحنه تعلیم وتربیت فراهم شود حتما غلبه بر عکس خواهد شد ویا لااقل غلبه ای در کار نیست تا منشا نکوهش گردد.
خلاصه آن که وهن عزم چون مساله حجاب وعفاف از احکام قسم اول نخواهد بود. هوشمندی ونبوغ برخی از زنان سابقه دیرین داشته وسبقت آنان در موعظت پذیری سبت به مردها شواهد تاریخی دارد. وقتی اسلام به عنوان دین جدید در جاهلیت دامنه دار حجاز جلوه کرد، تشخیص حقانیت آن از نظر عقل نظری محتاج به هوشمندی والا، وپذیرش آن از جهت عقل عملی نیازمند به عزمی فولادین بوده است تا هرگونه خطر را تحمل نماید. لذا کسی که در آن شرایط پیش از دیگران مسلمان می شد از برجستگی خاص برخوردار بوده وهمین سبقت، از فضائل او به شمار می رفت. چون تنها سبق زمانی یا مکانی نبوده است که معیار ارزش جوهری نباشد بلکه سبق رتبی ومکانتی بود که مدار ارج گوهر ذات خواهد بود. چنانکه سبق اسلام حضرت علی... از فضائل رسمی آن حضرت به شمار می رود. از این رهگذر می توان به هوشمندی ونبوغ زنانی پی برد که قبل از همسران خود دین حنیف اسلام را پذیرفته وحقانیت آن را با استدلال تشخیص داده ودر پرتو عزم استوار به آن ایمان آورده اند. در حالی که مردان فراوانی نه تنها از پذیرش آن استنکاف داشته ودر حقانیت آن تردید داشتند بلکه برای اطفاء نور آن سعی بلیغ می نمودند گرچه طرفی نمی بستند.
مالک بن انس (179 -95ه.ق) در «موطا» خود چنین نقل می کند که عده ای از زنان در حالی اسلام آورده بودند که شوهران آنها کافر بوده اند مانند دختر ولید بن مغیره که همسر صفوان بن امیه بود وقبل از شوهرش مسلمان شد ونیز ام حکیم دختر حارث بن هشام که شوهرش عکرمه بن ابی جهل بود، پیش از همسرش اسلام آورد. 1
اشتراک زن و مرد در هویت انسانى
در اصل هویت انسانى و برخوردارى از ابعاد سه گانه وجودى و محدود نبودن حیات انسان به حیات مادى و دنیوى، زن و مرد مشترکند و لذا هر دو به طور مساوى و برابر مى توانند با عبودیت الهى به تکامل انسانى و قرب الهى نائل شوند، هر دو مى توانند جناح حق یا باطل، کفر یا ایمان، ترقى یا انحطاط را انتخاب نمایند از باب مثال در سوره توبه در مقام بیان ویژگى هاى منافقان و مؤمنان هم از زنان منافق و مؤمن و هم از مردان منافق و مؤمن سخن به میان مى آورد و سپس ویژگى هاى منافق و مؤمن را بیان مى کند «المنافقون و المنافقات بعضهم من بعض»2مردان منافق و زنان منافق، همه از یک گروهند و فرمود: «المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض»3مردان و زنان با ایمان ولى و یار و یاور یکدیگرند.
در سوره احزاب هنگامى که از عرضه امانت به انسان سخن مى گوید به دنبال آن مى فرماید: علت عرضه امانت به انسان آن است که افراد انسان پس از عرضه امانت سه دسته شدند برخى منافق و برخى مشرک و برخى مؤمن و در کنار مردان منافق و مشرک و مؤمن از زنان منافق و مشرک و مؤمن نیز یاد مى کند و مى فرماید: «لیعذب اللّه المنافقین و المنافقات و المشرکین و المشرکات و یتوب اللّه على المؤمنین و المؤمنات و کان اللّه غفوراً رحیماً»1.
هدف این بود که خدا مردان منافق و زنان منافق و مردان مشرک و زنان مشرک را عذاب کند و نیز خداوند بر مردان با ایمان و زنان با ایمان رحمت فرستد و خدا همواره غفور و رحیم است. یعنى همه انسان ها چه زن و چه مرد در معرض آزمایش الهى قرار مى گیرند تا معلوم شود که چه چیزى را انتخاب مى کنند.
بر اساس مطالب گفته شده از نظر انسانى و الهى فرقى میان زن و مرد نیست هر دو در پیشگاه خدا یکسانند و هر دو مى توانند راه قرب الهى را تا بى نهایت ادامه دهند چرا که راه تکامل براى هر دو به طور یکسان گشوده است و جنسیت در آن نقشى ایفا نمى کند.
