همدان دره مرادبیگ همدان؛ از تبعیدگاه تا گردشگاه

[ATENA_A]

مقاله‌های مرتبط:

• تخت نادر از مهم ترین دشت های کوهستان الوند
• دیدنی‌های همدان، پایتخت تمدن ایران

منطقه دره مرادبیگ بزر‌گ‌ترین دره‌ی کوهستان الوند است و در فاصله‌ی سه کیلومتری از مرکز همدان در دامنه‌‌ی کوه‌های الوند در جنوب غربی استان همدان واقع شده است. این منطقه از شمال به شهر همدان، از شرق به روستای ابرو تفریجان، از غرب به روستای گنج‌نامه و شهرستانه و از جنوب به کوهستان الوند محدود می‌شود و مساحت آن ۸۰۰ هکتار است. منطقه دره مرادبیگ به صورت شمالی-جنوبی کشیده شده و از سمت غرب و شرق به وسیله‌ی ارتفاعات محدود شده است.

این دره‌ی سبز و خرم، به علت هم‌جواری با شهر، از همان زمان که همدان «هگمتانه» نامیده و دولت ماد تشکیل شد، احتمالا مورد توجه حاکمان قرار گرفت. به نظر می‌آید بنیاد سکونتگاه دره‌ی مرادبیگ با اشراف به چشم‌انداز شهر همدان حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ سال پیش، یعنی مقارن با حکومت ایلخانان مغول برمی‌گردد. بنا به نظر افراد مسن و صاحب‌نظران ساکن این روستا، «مرادبیگ» و دو برادر او به نام‌های «نظربیگ» و «اله‌بیگ» در دوران مزبور در نقاط سه‌گانه‌ای از همدان فعالیت و حکم‌رانی داشته‌اند.

موقعیت دره مرادبیگ روی نقشه

قلعه‌ی بهمن میرزا، از زمان نوادگان فتحعلی‌شاه قاجار و حاکم همدان، در کنار رودخانه‌ی دره‌ی مرادبیگ (الوسجرد) بین خیابان بوعلی فعلی (بین‌النهرین)، کوی کبابیان و کوچه‌ی ذوالریاستین قرار داشته و به عنوان کهن‌دژ در دوران قاجاریه محل حکومت بوده است.

ساختمان معروف دیگر، عمارت بدیع‌الحکما در دره‌ی مرادبیگ، که امروز به نام بلوار شهید مصیب مجیدی نامیده می‌شود، قرار دارد. تاریخ ساخت آن مربوط به اواخر دوران قاجار است و بانی تأسیس آن دکتر مهدی بدیع ملقب به بدیع‌الحکما بود. امامزاده پیر رحمان نیز در دره‌ی مرادبیگ قرار دارد. عارف قزوینی، شاعر نامدار مشروطه‌خواه، در دوران رضاخان به این دره تبعید شد و در بهمن‌ماه ۱۳۱۲ درگذشت.

 

[ATENA_A]

از مکان‌های معروف دره مرادبیگ می‌توان به دره گرگ، دره غول، دره حاج احمد (جاحمد)، لژه، شرشرآب/چرچرآب، گوشتخل دره، قلعه/روستا سیلوار، قزله/قزوله رود، حمام خرابه، محمود دره، قرق، کندوخانه، منبع، پیررحمان و دره بهشت اشاره کرد. براساس مصوبه‌ی شورای عالی شهرسازی، مورخ ۴ مهرماه ۱۳۶۷، دره مرادبیگ به محدوده‌ی خدمات شهری افزوده شده و جزو شهر همدان محسوب می‌شود.

در این دره، رود «آلوسجرد»،که از آب شدن برف‌ها و آب چشمه‌های فراوان تشکیل می‌شود، مسیری جنوبی-شمالی دارد و در شیبی نسبتا تند جاری است و پس از گذشتن از دره، به سوی شهر روان می‌شود. رودخانه از وسط شهر از سمت جنوب و شرق تپه‌ی هگمتانه می‌گذرد و به زمین‌های شمالی خارج شهر می‌رسد و در اراضی جلگه‌ای شهرستان همدان، با پیوستن رودهای متعدد به آن، سرانجام به رود قره‌چای می‌ریزد.

در همین دره چشمه‌ای از دل کوه می‌جوشد که قسمتی از آب آشامیدنی اهالی روستای دره مرادبیگ را تأمین می‌کند. طبق تحقیقی که اخیرا روی آب رودخانه‌ی مرادبیگ انجام شده، مشخص شده که آب رودخانه حاوی مقادیر قابل توجهی فلزات سنگین نظیر روی، مس، کروم و ... است که نشان می‌دهد آب رودخانه نسبتا آلوده است، پس در مصرف آن بهتر است احتیاط کنید. اختلاف ارتفاعی که نسبت به مرکز شهر همدان دارد سبب خنک‌تر بودن نسبی دمای هوا نسبت به سایر نقاط شهر همدان شده است.

بیشترین دمای دره در تابستان به ۳۰ درجه و کمترین دما در زمستان به منفی ۱۰ درجه می‌رسد. خاک مناسب و حاصلخیز منطقه و وجود آب شرایط مناسبی از نظر جغرافیایی برای باغداری فراهم آورده است. فعالیت‌های اصلی این منطقه باغبانی، دامداری و صنایع دستی است. مردم منطقه به زبان‌های آذری، فارسی و کردی سخن می‌گویند و اقوام گوناگون با فرهنگ‌های مختلف، به ویژه فارس، ترک، لر و کرد در سراسر منطقه و در کنار هم زندگی می‌کنند. در منطقه دره مرادبیگ تنها ۳٫۳ درصد از جمعیت را مهاجران تشکیل می‌دهند؛ بنابراین پایین بودن سهم مهاجران از کل جمعیت منطقه بیانگر بافت اجتماعی بومی و یکدست منطقه است.

از دیرباز، دره مرادبیگ برای مردم همدان یک مکان تفریحی برای گذران اوقات فراغت بوده و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی روستا و کوهپایه‌های الوند در برنامه‌ریزی گردشگری اهمیت بسیار داشته است. بهترین مسیر پیاده‌روی پیشنهادی در این منطقه، مسیر ۸ کیلومتری دره مرادبیگ تا چشمه‌ی فرشه در منطقه‌ی ییلاقی همدان است. در سال‌های اخیر، تحولات زیادی در ساختار اقتصادی، اجتماعی و محیطی پدید آمده و توسعه‌ی گردشگری آن را با کالبدی شهرگونه تضعیف کرده است.