زنان فرهیخته ایران و جهان

[FATEME078]

شاید اگر بخواهیم نام و زندگی تمام زنان شاعر و نویسنده را بنویسیم از عدد میلیون رد شود دراینجا به زنان مؤثر در پیشبرد شعر وادب و زنان پیشرو اکتفا شده است:





آتوسا مادرخشایار شاه که نخستین زن شاعر و ادیب ایران بود و از مشوقین آموزش و پرورش در عهد خود به شمار می رفت.




ملافضه کتاب " کشف الغطا " را نوشت. وی زنی عالم، فاضل و ادیب و خوشنویس بود. او سرپرستی تدریس اصول و فقه و حدیث را بر عهده داشت و بعضی از علما کتاب قوانین میرزای قمی را نزد او خواندند. گفته اند که وی از راه استنساخ کتب امرار معاش می کرد.



افرابن اولین نویسنده زنی است که نویسندگی را حرفه و شغل خود قرار داد.


رابعه قزداری شاعر ایرانی که بنا به روایتی درسال 95 و به روایتی دیگر در سال 99 ق. در بصره به دنیا آمد و درخانواده ای تهیدست رشد یافت، رابعه به شعر و ادب فارسی و عربی مسلط بود و به هر دو زبان شعر میگفت. سال وفات رابعه به سه قول 135 یا 180 یا 185 ش. گفته شده است.


مهستی گنجوی در سال 559 ش. وفات یافت نام اصلی او منیژه بود و در سال 475 ش متولد شد. وی علاوه بر آن که شعر می گفت چنگ نیز می نواخت. بسیاری او را پیش کسوت زنان شاعر فارسی زبان دانسته اند.
فخرالسطنه فروهر از زنان فعال و نویسنده در زمان مشروطیت بود. او در اداره مجله "نسوان وطن خواه" نقش مؤثری داشت و او را به خاطر چاپ مقاله در روزنامه "شفق سرخ" محکوم به تبعید کردند، اما دستگاه حکومتی وقت فقط به تبعید بیست روزه او به قم اکتفا کرد.
صدیقه دولت آبادی از فعالین جنبش زنان در ایران و نویسنده و روزنامه نگار، درسال 1261 ش. به دنیا آمد او سالها در اروپا تحصیل کرد و مقالات بسیاری نیز در زمینه مسائل زنان دارد و در جهت گسترش آگاهی زنان خدمات بسیاری انجام داد. وی درسا ل 1340 در گذشت.
روشنک نوع دوست در سال 1306 به دنیا آمد. او نویسنده و روزنامه نگار بود که مجله " پیک سعادت نسوان " را به چاپ رساند.
دکتر مهرانگیز منوچهریان کتاب "انتقاد بر قانون اساسی ایران از نظر حقوق زن " را چاپ کرد. وی حقوقدان بود و در سال 1968 موفق به دریافت جایزه صلح حقوق بشر شد. منوچهریان در حدود 42 کتاب و رساله در زمینه های روانشناسی، حقوق تطبیقی و اجتماعی درداخل و خارج کشور به چاپ رساند.
پرین بانوی دانشمند ایرانی دختر گباد شاه بود که نسخه ای از اوستا را به زبان پهلوی برای مؤیدان هندی رونویسی کرد.
دکتر پوران دخت شجیعی دارای دکترا درادبیات فارسی و اولین استاد زن در دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان و از آثارش به کتاب "درباره ی سبک شعر پارسی" می توان اشاره کرد
بیجه منجمه از زنان منجم، شاعر و فاضل قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری وی تقویم را به خوبی استخراج می کرد و شعر نیز می سرود.
جانان بیگم زنی دارای علم و فضل بود و تفسیری بر قرآن نوشت.
سیمین دانشور درسال 1300 به دنیا آمد دارای درجه دکترا درادبیات فارسی و اولین مجموعه داستانش را در 1327 منتشر کرد. دو کتاب به نام "سووشون" و "جزیره سرگردانی" را منتشر و تعداد زیادی کتاب و مقاله ترجمه کرده است.
نصرت امین اصفهانی از نویسندگاه شهیر ایرانی که درسال 1265 ش. به دنیا آمد. وی از زنان فقیه و مجتهده دنیای اسلامی و از اساتید حوزه ی علمیه اصفهان است. او در سال 1362 شمسی در گذشت.
بدرالملوک بامداد نخستین کتاب خانه داری به سبک جدید را برای زنان و دختران به رشته تحریر در آورد و کتاب روانشناسی تربیت، هدف پرورش زن، تعلیم و تربیت دمکراسی در ایران از دیگر نوشته های ایشان است.
گلبدن بیگم در 930 قمری به دنیا آمد متولد خراسان و خاطراتش را با عنوان "همایون نامه" منتشر کرد که نسخه ناقص آن در موزه بریتانیا وجود دارد.
ام الفضائل علویه هاشمیه اصفهانی کتاب "سیرملوک" را به چاپ رساند. از وی کتاب های دیگری هم چون "معاد یا آخرین سیر بشر" به چاپ رسیده است.
شاه بیگم ملقب به ضیاء السطنه، دختر فتحعلیشاه که زنی سخنور فرمان نویس و خزانه دار و خطاط کتاب و زیارت نامه های متعدد دارد.
هاشمیه خواهر حاجی امین التجار اصفهانی در فقه و اصول به درجه اجتهاد رسید و به مقام استادی نائل شد دارای کتب علمی متعددی از جمله کتاب اربعینی در جمع اجتهاد را به رشته تحریر در آورد.
ساره خاتون ترجمه و شرح کتاب "عوامل جرجانی" را به نام "شرح عوامل المائه" نوشت.
شهناز رشدیه (آزادمراعه ای) به واسطه چاپ مقالاتش دچار مشکلات زیادی از جمله حبس و زندان شد.
سرور مهکامه شاعر ایرانی در لاهیجان به دنیا آمد وی بیش از 5000 بیت شعردارد و درسال 1325 در کنگره نویسندگان در شمارهیئت ریسه بود.
جهان ملک خاتون شاعری شیرازی و معاصر با حافظ بود که با حافظ رد و بدل شعری داشت او انجمنی داشت و دانشمندان زمان وی درخانه او گرد می آمدند. نسخه دیوان او درکتابخانه فرانسه موجود است.
مهرتاج رخشان (بدرالدجی) سخنرانی و مقالات بسیاری درمورد آزادی زنان به نگارش درآورد او به زبان های انگلیسی، فرانسه و عربی آشنایی کامل داشت و بیش از هزار بیت شعر سروده است. او متولد 1286 تهران میباشد.
پروین پیر مارشال غیبی شاعر بود و کتبی نیز تألیف کرده است از جمله کتاب " اسرار تاریه پارس". وی درسا ل 1282 ش. در شیراز متولد شد.
بی بی خانم استرآبادی ( وزیراف) در سال 1313 کتابی به نام " معایب الرجال " را در جواب به رساله " تأدیب نسوان" به دست خط خود به نگارش درآورد.مضمون کتاب درواقع نقدی است بر کتاب " تأدیب نسوان". شاید بتوان گفت کتاب معایب الرجال اولین نوشته درایران است که یک بانوی روشنفکر ایرانی از نگاه زنانه به نقد اجتماعی می پردازد.
افضل وزیری دختر بی بی خانم استرآبادی توانست مدرک " سرتیفکا" دارالمعلمین را بگیرد وی مقالات متعددی در احقاق حقوق زنان در روزنامه های آن زمان مانند شفق سرخ می نوشت.
زینب شهده دختر احمد ایبوردی یکی از خطاطان معروف قرن ششم است. وی در سخنوری و شاعری شهره زمان خودش گشت و در سال 574 ق. به سن 80 سالگی در گذشت

 

[FATEME078]

اشرف المُلوک (فَخرالدوله)

(زادهٔ ۱۲۶۱ خورشیدی) از بانوان پرنفوذ روزگار قاجاریبود.

او مادر علی امینی و بنیانگذار مسجد فخرالدوله در محله دروازه شمیران شهر تهران است.
خیابان فخرآباد و مسجد فخرالدوله نامشان را از وی گرفته‌اند. او دختر دهم مظفرالدین‌شاه بود كه مادرشسرورالسلطنه دختر فیروزمیرزا فرمانفرما اولین بانوی دربار مظفرالدينشاه به شمار می رفت

فاطمه ملقب به انیس‌الدوله

همسر مورد علاقه و سوگلی حرم‌سرای ناصرالدین‌شاهقاجار، پادشاه ایران بود.

کودکی و خانواده
فاطمه، دختر نورمحمد نامی، در کودکی یتیم شد و مادرش نیز مجددا ازدواج نمود. فاطمه به ناچار درامامه نزد عمو و عمه خود زندگی سختی را به چوپانی می‌گذراند. عمویش صفر و عمه‌اش نسا نام داشتند. او دو برادر دیگر هم به نام‌های حبیب‌الله و محمدحسن داشت که بعدها به حکومت قم و درجه امیرتومانیرسیدند و به القاب معظم‌السلطنه و معظم‌الدوله مفتخر شدند

رابـ ـطه با شاه
آشنایی ناصرالدینشاه و انیس‌الدوله در یکی از سفرهایشکار شاه اتفاق افتاد. در سفری که شاه برای شکار به حوالی امامه رفته بود، دختر چوپانی را می‌بیند و پس از اندکی مصاحبت، او را خوش صحبت و شیرین زبان می‌یابد و با خود به تهران می‌آورد. انیس الدوله ابتدا به دست جیران سپرده می‌شود تا آداب معاشرت بیاموزد. با مرگ جیران (سوگلی قبلی شاه) خانه و اثاث او به انیس‌الدوله سپرده می‌شود و او به تدریج مقام و نفوذ لازم را پیدا می‌کند.

انیس‌الدوله نسبت به شاه وفاداری حیرت انگیزی داشت. او پس از ترور ناصرالدین‌شاه تا زمان مرگ عزادار بوده و زمانی که اتابک حقوق وی را بصورت یک بسته اسکناس برای وی فرستاد، با مشاهده تصویر ناصرالدینشاه بر اسکناس‌ها، غش کرد و پس از چند ساعت فوت نمود.

وظایف اداری
مقام انیس‌الدوله بر سایر همسران ناصرالدینشاه برتری داشت و عملاً می‌توان او را ملکه ایران دانست. او بر خلاف دیگر زنان شاه، چنان قدرتی داشته‌است که می‌توانسته با شاه مستقیما دعوا و حتی قهر کند.اعتمادالسلطنه در کتاب روزنامه وقایع بارها چنین مناسباتی را گزارش نموده‌است. او درباره مقام انیس‌الدوله نوشته‌است:

پذیرایی نسوان بزرگ دولت از بنات ملوک و اشراف و خواتین و شاهزادگان و اعیان و این قبیل امور عظیمه راجعه به سرای درونی همایونی در حیات مرحومهمهدعلیا(مادر ناصرالدینشاه) و ستر کبری به شخص شریف ایشان اختصاص داشت و بعدها کافه این سنخ اعتبارات و مراتب و مشاغل و مناصب باجواری عضه‌الدهر، ملکه‌العصر، نواب مستطاب متعالیه انیس‌الدوله‌است.

انیس‌الدوله از سوی شاه نشان حمایل آفتاب و تمثال همایونی دریافت کرد او که خود اهل امامه لواسان بود.در ناصرآباد پلی بنا کرد.

سفر فرنگ
او نخستین ملکه ایران است که تا اروپا مسافرت کرد. او با شاه تا مسکو همراه بود ولی حضور دختران اشراف‌زاده روسی و مراسم غربی در جریان خوش‌آمدگویی از آن‌ها باعث برخورد فرهنگی شد و ناصرالدین‌شاه انیس‌الدوله را به تهران برگرداند. ماجرا چنین بود که به محض اینکه شهردار مسکو از ورود انیس‌الدوله اطلاع یافت، تا دروازه شهر رفت و تلاش کرد تا دسته گلی تقدیمش کند، برای گریز از چنین دردسرهایی، مشیرالدوله به شاه توصیه کرد تا انیس‌الدوله را به تهران بازگرداند. شاه در طول سفر مدام نگران عصبانیت انیس‌الدوله از بازگشت اجباری‌اش به کشور بوده و در تلگرافی از لندن، احوال خواجگان و منشی و اقوام وی را نیز جویا شده‌است:

...جای شما حقیقتا خالی است که تماشای وضع زن‌ها و مردهای اینجا را بکنید...اگر هوای تهران گرم است، چند روزی مختصراً بروید به صاحبقرانیه. البته بروید. آغامحراب، آغارضی، آغاعلی چه می‌کنند؟ معصومه کجاست؟ چه می‌کند؟ احوال بدرالدوله را بپرسید. سوغات‌های شما را انشاالله پاریس حاضر می‌کنم.

ولی کار به همین جا ختم نشد. انیس‌الدوله در مسکو سوگند یاد کرد تا انتقام کارشکنی مشیرالدوله را بگیرد.او موفق شد روحانیون و درباریان را بر علیه مشیرالدوله بشوراند. با بازگشت شاه به کشور، مقصود انیس‌الدوله برآمد.

نیکوکاری‌ها
انیس‌الدوله به کارهای خیر علاقه داشت:

• اهداء جیقه الماس به بارگاه علی
• اهداء پرده مرواریددوزی‌شده به آستان حسین
• اهداء نیم‌تاج طلا به حرم رضا
• وقف روستای کاشانک
• بنای پلی در ناصرآباد از توابع لواسان

 

[FATEME078]

تاج الملوک معروف به ام الخاقان

(متوفی ۱۳۲۳ قمری) ملکه دوره مظفرالدین شاه قاجاربود و محمدعلی شاه فرزند اوست.

او دختر میرزاتقی خان امیر کبیر و عزت‌الدوله (خواهرناصرالدین‌شاه قاجار) بود که در سال ۱۲۸۴ قمری با پسر دایی خود مظفرالدین میرزا (مظفرالدین شاه آینده) ازدواج کرد و محمدعلی میرزا (محمدعلی شاه آینده) را در سال ۱۲۸۹ قمری در تبریز به دنیا آورد.

تاج‌السلطنه دختر ناصرالدین شاه قاجار

(۱۳۰۱ هجری قمری- ۱۳۱۶، تهران) از مدافعان انقلاب مشروطه و عضو انجمن حریت نسوان بود و با شاعران آزادی‌خواهی هم‌چون میرزاده عشقی ارتباط داشت. وی همچنین انتقادهایی جدی به وضعیت حکومت و سلطنت برادرش، مظفرالدین‌شاه قاجار داشت و بسیاری از مشکلات کشور را حاصل عدم کفایت شاهان قاجار می‌دانست. تاج‌السلطنه حاصل ازدواج ناصرالدین شاه و دختر عموی‌اش توران السلطنه است.

وی به نوشتن خاطرات خود علاقه داشت. بخش‌هایی از خاطرات او به نام «خاطرات تاج السلطنه» در ایران منتشر شده است.

در اواخر سال ۱۳۰۱ هجری قمری، برابر با ۱۸۸۴ میلادی، از توران‌السلطنه، دخترعموی شاه، زاده شد.

او علاوه بر تسلط بر زبان فارسی، عربی و فرانسه را نیز به خوبی می‌دانست.

او ازدواج ناموفقی با حسن‌خان شجاع‌السلطنه داشت و دخترانش از او گرفته شدند و نزد پدر و نامادری ماندند.

او در زمان حیاتِ پدرش، ناصرالدین شاه بسیار مورد توجه او بود اما بعد مرگ پدرش مورد نفرت مظفرالدین شاه قرار گرفت چرا که از مشروطه خواهان طرفداری می‌کرد و از روش تربیت در دربار و اختلاف طبقاتیدوران قاجار و رفتار درباریان انتقاد می‌کرد.

وی به مطالعه آثار ویکتور هوگو، ژان ژاک روسو وبیسمارک علاقه داشت و از آنها الهام می‌گرفت.

کتاب خاطرات او با نظارت منصوره اتحادیه در تهران منتشر شد.

بیگم دختر هاتف، متخلص به رَشحه*

(۱۱۹۸ قمری - ؟) شاعر ایرانی در دوران قاجار بود.

پدر بیگم (هاتف اصفهانی)، شوهرش (میرزا علی اکبر، متخلص به «نظیری»)، پسرش (میرزا احمد متخلص به «کشته») و برادرش (سید محمد متخلص به «سحاب») نیز همگی شاعر بودند.

مقام شعری بیگم از برادرش «سحاب» بلندتر بود. او از سادات بود و مدح بعضی از دختران و پسران فتحعلی شاه قاجار می‌گفت. محمودمیرزا در تذکره نقل مجلسمی‌نویسد رشحه شاعری بسیار توانا بود و «با لاله خاتون و مهری هروی و مهستی گنجوی که مهتر و بهتر شعرای نسوان می‌باشند همسر و برابر است.»

دیوان شعر بیگم به گفته محمودمیرزا سه هزار بیت شعر داشت که از بهترین و بزرگترین دیوان‌های یک زن شاعر ایرانی بود که در دست نیست. در تذکره نقل مجلس صدبیت از شعرهای او و ضمیمه دیوان هاتف هفتاد و پنج بیت آمده است.

تاریخ دقیق مرگ وی مشخص نیست ولی تا سال ۱۲۳۱ق رشحه هنوز زنده بود.

غم نه گر خاکم به باد از تندی خوی تو رفت ..

غم از آن دارم که محروم از سر کوی تو رفت..

گلشن خلدش شود گرجا نیاساید دگر..

رشحه مسکین که محروم از سرکوی تو رفت..

فاطمه خانم، مشهور به سُنبُل باجی،

سوگلی حرمسرای فتحعلیشاه قاجار، که اهل منطقهرابر واقع در کرمان بود. آغامحمدخان قاجار، در سال ۱۲۰۹ هجری قمری، این زن را، هنگامیکه دختر بچه‌ای کوچک بود، با خود و جزو اسرای کرمان به تهران آورد و فتحعلیشاه در زمان ولیعهدی خود، با وی ازدواج کرد.

سنبل باجی از زنان خیلی باعرضه و باکفایت فتحعلیشاه بود و تمامی شاهزادگان و فرزندان شاه، از وی حساب می‌بردند. دختر این زن، فخرجهان خانم، ملقبهٔ به فخرالدوله نیز، از دختران بسیار متشخصه و باعرضه فتحعلیشاه بود.

ملک زاده خانم عزت الدوله، دختر محمدشاه قاجار ومهدعلیا بود.

او خواهر ناصرالدین شاه محسوب می‌شد. پس از مرگ محمدشاه، مهدعلیا به مدت ۴۵ روز و تا ورود موکب ناصرالدین میرزای ولیعهد از تبریز نیابت سلطنت را بر عهده داشت و طی این مدت به میرزا آقاخان نوریمیدان بسیار داده بود و اورا نامزد صدراعظمی نموده بود.


با ورود شاه جوان متوجه شد که شاه صدراعظم خود را انتخاب نموده (میرزا تقی خان امیرکبیر) و لذا رابـ ـطه این دو نفر از ابتدا شکرآب شد. به ابتکار ناصرالدین شاه، عزت الدوله به ازدواج امیرکبیر درآمد تا مگر علقه خویشاوندی و محرمیت این رابـ ـطه را اصلاح کند. مهد علیا با ازدواج دخترش با یک آشپززاده مخالف بود.

پس از عزل امیر و قتل فجیع وی، عزت الدوله که هنوز در مرگ شوهر سیاهپوش بود، به فرمان مادر ابتدا بامیرزا کاظم خان (پسر میرزا آقاخان نوری) و سپس باشیرخان اعتضادالدوله و بعد از آن با یحیی خان مشیرالدوله ازدواج نمود.

عزت الدوله در اواخر عمر می‌گفت: یک موی گندیده آن بچه آشپز، می‌ارزید به تمام هیکل این بچه اعیانها.

حاصل ازدواج عزت الدوله با امیرکبیر دو دختر به نامهای تاج‌الملوک و همدم الملوک بود که به ترتیب با پسردایی‌های خود مظفرالدین میرزا (مظفرالدین شاهبعدی) و مسعود میرزا (ظل السلطان بعدی) ازدواج نمودند. محمدعلی شاه به این لحاظ نوه مشترک ناصرالدین‌شاه، امیرکبیر، و عزت الدوله بوده‌است.

عصمت‏الدوله

(۱۲۳۴، تهران-۱۲۸۵، تجریش) دختر ناصرالدین‌شاه. مادرش تاج‏الدوله دومین زن عقدی ناصرالدین‌شاه و دختر سیف‏الله میرزا پسر فتحعلی‏شاه بود. عصمت‏الدوله نخستین زن ایرانی بود که نواختن پیانو را آموخت. او را در دوازده سالگی به ازدواج دوستمحمدخان معیرالممالک درآوردند. عصمت‏الدوله از معیرالممالک صاحب چهار فرزند شد:

1. عصمت‏الملوک معیری، همسر میرزا حسن مستوفی‏الممالک

2. دوستعلی‏خان معیرالممالک

3. فخرالتاج معیری

4. دوستمحمدخان اعتصام‏الدوله

 

[FATEME078]

فخرالدوله

(توران آغا) یکی از دختران تحصیل‌کرده و شاعرناصرالدین شاه قاجار و خازن‌الدوله، و خواهر تنی ِفروغ‌الدوله بود.
او داستان‌های شفاهی ایرانی را مکتوب کرد.فخرالدوله شب‌هایی که نقیب‌الممالک، نقال‌باشی پدرش داستان‌گویی می‌کرد، پشت در نیمه باز اتاق خواجه سرایان می‌نشت و داستان‌ها را با دقت مکتوب می‌کرد و برای آن‌ها نقاشی می‌کشید.


از جمله داستان‌های امیر ارسلان رومی و زرین ملک را او مکتوب و مصور کرده است.

فروغ‌الملک یا فروغ‌الملوک

که تخلص ولیه صفا داشت زنی هنرمند، عارف و مشروطه‌خواه بود که در نقاشی آبرنگ، فن پرداز، شعر،موسیقی و نوازندگی تار چیره‌دست بود و در سیر و سلوک عرفانی نیز مقام مرشدی داشت. فروغ‌الملک در کنار پدر و مادرش عضو انجمن اخوت بود و طرفدارآزادیخواهی و انقلاب مشروطه.

فروغ‌الملک دختر علی خان قاجار ظهیرالدوله(بنیان‌گذار انجمن اخوت) و فروغ‌الدوله (تومان آغا یا ملکه ایران، یکی از دختران تحصیل‌کرده و آزادیخواهناصرالدین‌شاه) بود. پدر و مادر او در انقلاب مشروطه نیز شرکت داشتند چنانکه هنگام به توپ بسته شدن مجلس ملی، محمدعلی شاه دستور تخریب و غارت خانه آن دو را نیز صادر کرد. فروغ الملوک نیز به آزادگی و آزادیخواهی و طرفداری مشروطیت شهرت داشت.

فروغ الملک در کنار پدر و مادرش عضو انجمن اخوت(دراویش صفی علیشاهی) بود. از فروغ‌الملوک و خواهرش، ملک‌الملوک همراه با مادرشان، فروغ‌الدولهعکس‌هایی در لباس درویشی با کشکول و منتشا برجا مانده‌است. او «در سیر و سلوک به درجات بالا رسید و در مقام پیر (مرشد) به ارشاد نوآموزان می‌پرداخت».

فروغ‌الملک همچون مادرش شعر می‌گفت و تخلص«ولیه صفا» را برای خود برگزیده بود (تخلص شعری مادرش «صفا» بود). فروغ الملوک نقاشی را نزدکمال‌الملک آموخت و چند تابلوی نقاشی از وی باقی مانده است که یکی از آنها تابلوی آبرنگی از چهره برادرش، محمدناصرخان است و شیوه چهره‌پردازی آن شبیه سبک صنیع‌الملک بوده، با خط ریزی امضای «ولیه ۱۳۳۶» دیده می‌شود و زیر نقاشی با خطی درشت‌تر نوشته شده است «ظهیرالدوله محمدناصرخان قاجار. ایشیک آقاسی باشی». این تابلو در حراج کریستی لندن در سال ۱۹۸۹ با قیمتی بالا فرخته شد. او در نوازندگی ساز تار نیز از استادان عصر خویش شمرده می‌شد.

دوستعلی معیری (معیرالممالک) در یادداشت‌هایش نوشته است که فروغ الملک هرگز ازدواج نکرد اما در منابع دیگری آمده است که او را در نوجوانی به عقد سالارالسلطان کرمانشاهی درآوردند ولی از وی جدا شد و در خانقاه دراویش زندگی کرد. ولیه صفا در سن ۶۱سالگی درگذشت.

 

[FATEME078]

معروف ترین زنی که در شاهنامه حضور دارد گردآفرید است



دژ مرزی در آستانه سقوط است. حالا گژدهم پیر مانده و یک دژ بی پناه بر سر راه ایران. در دژ اما کس دیگری هم هست. همو که قلبش برای ایران می تپد. از نامش اگر می پرسید گُرد آفرید صدایش می کنند. دختر زیباییست! ... و دلیر و شجاع و درنده همچون شیر..."
دختر زیبا و چابکسوار کژدهم که پدرش در مرز ایران و توران مرزبان بود. هنگامی که به دستور افراسیاب لشکری به سرکردگی سهراب برای جنگ با ایرانیان وارد مرز ایران شد گردآفرید لباس رزم به تن کرد و به جنگ سهراب رفت. مبارزه تن به تن بین سهراب و گردآفرید شروع شد و سهراب نمی دانست که گردآفرید زن است زیرا او در لباس و کلاه رزمی شبیه مردان بود، ناگاه در حین جنگ کلاه از سر گردآفرید بزمین افتاد و موهایش نمایان شد، سهراب آن موقع دانست که طرف مقابل او دختر است، دلباخته و عاشقش شد و از او خواستگاری نمود ولی گردآفرید چون سهراب را ایرانی نمیدانست و از هویت او که پسر رستم بود آگاهی نداشت این همسری را نپذیرفت زیرا نمی خواست همسر یک نفر غیر ایرانی باشد که فرماندهی لشگر دشمن را بر عهده داشت بشود.

یکی از پهلوانان زن سرزمین ایران . از او به عنوان دختر گژدهم یاد می کنند که با لباسی مردانه با سهراب زورآزمایی کرد. فردوسی بزرگ از او به نام زنی جنگجو و دلیر از سرزمین پاکان یاد می کند

گردآفرید دختر زیبا و چابکسوار کژدهم که پدرش در مرز ایران و توران مرزبان بود. هنگامی که به دستور افراسیاب لشکری به سرکردگی سهراب برای جنگ با ایرانیان وارد مرز ایران شد گردآفرید لباس رزم به تن کرد و به جنگ سهراب رفت. مبارزه تن به تن بین سهراب و گردآفرید شروع شد و سهراب نمی دانست که گردآفرید زن است زیرا او در لباس و کلاه رزمی شبیه مردان بود، ناگاه در حین جنگ کلاه از سر گردآفرید بزمین افتاد و موهایش نمایان شد، سهراب آن موقع دانست که طرف مقابل او دختر است، دلباخته و عاشقش شد و از او خواستگاری نمود ولی گردآفرید چون سهراب را ایرانی نمیدانست و از هویت او که پسر رستم بود آگاهی نداشت این همسری را نپذیرفت زیرا نمی خواست همسر یک نفر غیر ایرانی باشد که فرماندهی لشکر دشمن را بر عهده داشت بشود

 

[FATEME078]

شهربانو دختر یزدگرد سوم است که به اعتقاد بسیاری از شیعیان وی همسر حسین

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

پسر علی و مادرعلی پسر حسین امامان سوم و چهارم شیعه است. هرچند از دیدگاه تاریخی این موضوع مورد تردید می‌باشد.


دیدگاه تاریخی

بنوشته امیر معزی در دانشنامهٔ ایرانیکا، هیچ یک از تاریخ‌نگاران باستان که به موضوع حمله اعراب بهایران و سرنوشت خانواده ساسانیان پرداخته‌اند، به ارتباط میان یکی از دختران یزدگرد سوم و حسین بن علی اشاره نکرده‌اند. ضمن اینکه ابن سعد و ابن قتیبهمورخ ایرانی قرن سوم هجری مادر علی بن حسین را بـرده‌ای از اهالی ناحیه سند معرفی کرده‌اند.

علی شریعتی، مرتضی مطهری، محمدحسین طباطبایی و سید جعفر شهیدی نیز در صحت داستان ازدواج حسین پسر علی با شهربانو تردید کرده‌اند.

دیدگاه شیعه
نام شهربانو در بحارالانوار محمد باقر مجلسی و نیز درقابوس نامه آمده‌است.

نام وی در میان اسیران کربلا به چشم نمی‌خورد. در این میان برخی معتقدند که وی بعد از واقعه کربلا خود را به رود دجله انداخت و برخی دیگر می‌گویند که وی بلافاصله به سمت ایران تاخت و در نزدیکی ری در دل کوه ناپدید گشت.

کوه بی‌بی شهربانو در جنوب تهران منتسب به شهربانو است و می‌گویند مقبره وی در آن مکان مخفی است.آرامگاه بی‌بی‌شهربانو در دامنه جنوبی کوه ری، با این عقیده که شهربانو، همسر امام حسین و مادر امام سجاد است توسط شیعیان زیارت می‌شود.

ولی برخی منابع دیگر به دلیل قرار گرفتن زیارتگاه بر فراز کوه، مجاورت آن با چشمه، ویژگی‌های معماری سنگی، اختصاص زیارت آن به زنان در برخی دوره‌ها، کاربرد واژه بانو و شهربانو برای الهه آناهید و تشابه افسانه بی‌بی شهربانو با داستان زیارتگاه زرتشتی (بانوی پارس) در یزد، بسیاری بر این عقیده‌اند که این بنا در اصل از نیایش‌گاه‌های آناهید، الهه آب‌ها و باروری و از پرستش‌گاه‌های زرتشتیان پیش از اسلام بوده‌است.

خرافات
در تعزیه مجلس شهربانو چنین است:

چون سیدالشهدا شهید می‌شود، ذوالجناح به خیمه آمده و شهربانو را به شهرری می‌برد. شهربانو به اشتباه به‌جای «یا هو»، «یا کوه» گفته و کوه از هم شکافته می‌شود.

در خرافات مردم تهران آمده‌است که زنان حامله‌ای که خود یا همسرشان سید نیستند، به آرامگاه شهربانو نمی‌روند، چون ممکن است جنین پسر باشد و به شهربانو نامحرم بوده و کور شود.

 

[FATEME078]

دینَگ همسر یزدگرد دوم شاهنشاه ساسانی و مادرهرمز سوم (سلطنت: ۴۵۷-۴۵۹

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

میلادی) پادشاه ایراناز دودمان ساسانیان بود. دینگ زنی قدرتمند بود و به هنگام پادشاهی کوتاه هرمز فرمانروای پایتخت یا بخشی از آن بود.

یزدگرد دوم در سنوات آخر سلطنتش به سختی گرفتار جنگ کیداریان بود و در سال ۴۴۷ میلادی به مرگ طبیعی فوت شد. پسر ارشدش هرمز سوم که با لقب پادشاهی در سگستان حکومت داشت، به تخت نشست اما برادر کوچک او پیروز ادعای سلطنت داشت و با سپاهی که از نواحی شرقی آورده بود به هرمز که در ری اقامت داشت حمله برد.

در مدت جنگ این دو شاهزاده مادرشان دینگ درتیسفون سلطنت می‌کرد اکنون مهری موجوداست که صورت این ملکه با اسم و لقبش بانبشنان بانیش (ملکهٔ ملکه‌ها) به حروف پهلوی در آن کنده شده‌است. این بانو تاجی بر سر دارد که برفراز آن گیسوانش بشکل گویی با نوار کوچکی بسته شده‌است. گوشواره‌ای که دارای سه مروارید است در گوش و گلوبند مرواریدی در گردنش دیده می‌شود و گیسوان مجعدش به چندین رشته بافته و فروافتاده‌است.

 

[FATEME078]

فیدیما به نوشته هرودوت دختر اتانس (هوتن) بود که نقاب از روی گئومات برداشته و هویت او را فاش کرده بود. او بعد از به قتل رسیدن گئومات به ازدواجداریوش اول درآمد.


پارمیس نام دختر بردیا پسر کوروش بزرگ و همسرداریوش بزرگ بود

پروشات یا پروشاتو یا پریزاتس یا پریزاد یکی ازملکه‌های پرآوازه دوران هخامنشیان بود. پروشات دختراردشیر یکم (اردشیر درازدست) بود و به همسریداریوش دوم هخامنشی درآمد و ملکه بزرگ دربار بود. پروشات به سیاست‌پردازی و کاردانی، و سخت‌دلی و خشونت با دشمنانش معروف است.

پروشات نخستین همسر داریوش دوم هخامنشی (۴۲۴ تا ۴۰۴ پ.م) و بانوی اول دربار بود و قدرت واقعی در دربار از آن وی بود چنانکه خودش برای کتزیاس طبیب و مورخ یونانی نقل کرده بود سیزده فرزند برای شاه بدنیا آورده بود اما از آنهمه که اکثراً در کودکی مرده بودند فقط اردشیر و کوروش کوچک و اوستانوس و دخترش به نام آمستریس زنده مانده بودند.

از جمله اردشیر دوم و کوروش کوچک. شاه (داریوش دوم) اردشیر را به عنوان جانشین خود انتخاب کرده بود اما پروشات با انتخاب کوروش کوچک موافق بود. به همین دلیل هنگامی که داریوش بیمار بود و قصد داشت پادشاهی را به اردشیر واگذار کند، پروشات کوروش را که فرماندار لیدیه بود به دربار فراخواند تا مانع از جانشینی اردشیر شود. کوروش کوچک دیر رسید و مراسم در حال اجرا بود پس چنان به هیجان آمد که به اردشیر به قصد کشت حمله کرد. این حمله ناموفق بود و کوروش نیز به دستور شاه دستگیر شده و فورا محکوم به اعدام شد. پروشات توانست با تمهیدی جان کوروش را نجات دهد: درست پیش از اجرای حکم اعدام، کوروش را چنان محکم در آغـ*ـوش گرفت که در صورت اقدام جلاد، خودش نیز کشته می‌شد. او توانست فرمان عفو کوروش کوچک را از شاه داریوش بگیرد و وی را به لیدیه بازگرداند. بعدا کوروش در لیدیه در مقابل اردشیر دوم شورش کرد و در پی آن جنگ‌های سختی بین این دو برادر درگرفت که چرخاننده آنها را ملکه پروشات می‌دانند. کوروش سرانجام در این جنگ‌ها کشته شد اما پروشات انتقام وی را از قاتلینش گرفت و یکی از رقبایش به ناماستاتیرا را که از همسران محبوب شوهرش بود نیز با خوراندن زهر از بین برد. پروشات پس از مرگ داریوش دوم قدرت خود را در دربار پادشاهی پسرش، اردشیر دوم حفظ کرد.

 

[FATEME078]

سیسیگامبیس دختر اردشیر دوم بود که با آرشام نوهٔداریوش دوم ازدواج کرد. او مادر داریوش سومآخرین شاهنشاه هخامنشی است. همچنین او خواهراردشیر سوم دهمین شاهنشاه هخامنشی نیز می‌باشد. در در سال ۳۳۳ پیش از میلاد، نبرد ایسوس بین سپاه اسکندر و داریوش رخ داد، داریوش که عنوان فرماندهی سپاه را هم خود، برعهده گرفته بود، در این نبرد کم مانده بود که اسیر شود ولی ایرانی‌ها خیلی فداکاری کرده و به او فرصت لازم برای فرار را دادند اما در این جنگ چادرهای داریوش، همراه با غنائم فراوان به تصرف سپاه اسکندر در آمد. در یکی از این چادرها خانوادهٔ داریوش شامل مادر او سیسییگامبیس واستاتیرای دوم همسر داریوش و فرزندان داریوش شامل: دختر داریوش که همنام مادر استاتیرا (دختر داریوش سوم) خوانده می‌شد و دختر کوچک او بنامدری‌په‌تیس و پسر پنج سالهٔ داریوش بودند که همگی اسیر شدند.

بعد از این شکست داریوش به اسکندر تقاضای صلح داد و شرائط صلح، پرداخت غرامت از طرف ایران و ازدواج با خانوادهٔ سلطنتی ایران و واگذاری آسیای صغیر به اسکندر بود و درازای این گذشت‌ها از اسکندر خواسته شده بود که خانوادهٔ داریوش را مسترد دارد. این شرائط را اسکندر نپذیرفت.

او در سال ۳۲۴ پیش از میلاد در اثر خودداری از خوردن غذا و افسردگی درگذشت.