آدم و حوا، اثری از تیتیان
تورات | کتب انبیاء | کتوبیم اسفار تورات
پیدایش
خروج
لاویان
اعداد
تثنیه سِفر پیدایش (سِفر در عبری بهمعنی کتاب بزرگ) یا برشیت (به عبری: בראשית)، نخستین بخش از کتاب مقدس عبری مشتمل بر پنجاه فصل و نخستین کتاب از «اسفار پنجگانه» یا تورات است.[۱] در این کتاب روایت آفرینش عالم هستی توسط خداوند و برخی از معروفترین داستانهای عهد عتیق، همچون آدم و حوا، هابیل و قابیل، کشتی نوح، برج بابل، یوسف و شهپدران[۲] گفته شدهاست. در پیدایش آمدهاست که چگونه خدا گیتی را از هیچ میآفریند[۳] هرچند دیدگاهی که خدا گیتی را از هیچ آفرید، امروزه از اصول مرکزی در هر سه دینِ یهودیت، مسیحیت و اسلام است اما در کتاب پیدایش و نه در تمام کتاب مقدس عبری بهطور مستقیم به موضوعِ آفرینش از هیچ اشارهای نشدهاست.[۴]
در این کتاب همچنین روایت میشود که خدا چگونه انسان را میآفریند و او را در محیطی کامل و زیبا قرار میدهد، چگونه «گـ ـناه» وارد جهان میشود و سرانجام چگونه خدا برای نجات انسانِی که از نظر خدا گناهکار است چارهای میاندیشد. مطالبی که در این کتاب آمده عبارت اند از آغاز تاریخ بشر، آغاز هنر و صنایع دستی، چگونگی پیدایش زبانها و قومهای گوناگون. از فصل دوازده به بعد، مسیر کتاب متوجه قوم اسرائیل، رابـ ـطهٔ این قوم و خداوند، مفهوم قومِ برگزیده و همچنین سرزمین موعود میشود. از اینجا به بعد داستان زندگی ابراهیم، اسحاق، یعقوب و پسرانش در کتاب ثبت شده که در پایان با شرح زندگی یوسف در مصر پایان میپذیرد.[۵][۶]
هرچند نویسندهٔ سفر پیدایش را — همچون سفر خروج، سفر لاویان، سفر اعداد و بخش بزرگی از سفر تثنیه — موسی دانستهاند، اما در نوشتارهای دانشگاهی نوین این کتاب را به سدههای پنجم و ششم پیشاز میلاد مسیح نسبت میدهند.
ساختار
پیدایش به نظر میرسد در اطراف عبارت تکرار شده الله تلئوتو (elleh toledot)، به معنای "این نسلها هستند" باشد، با اولین استفاده از عبارت به "نسل (آفرینش)های بهشت و زمین" و افراد باقی مانده - نوح، "پسران نوح" "، سم، و … تا یعقوب.[۹] با این حال آنچه نویسندگان اصلی قصد داشتند روشن نیست و بیشتر مفسران مدرن آن را بر اساس موضوع به دو قسمت تقسیم میکنند، یک تاریخ اولیه (فصلهای ۱۱–۱۱) و یک تاریخ «پدرسالار» (فصلهای ۱۲–۵۰).[۱۰][note ۱]
چکیده
خداوند در شش روز هستی را آفرید و در روز هفتم به استراحت پرداخت. سپس آدم و حوا و حیوانات را خلق نمود و در باغ عدن سکونت داد اما به آنها دستور داد که از میوه درخت نباید بخورند. مار آنها را فریب داد و از میوه خوردند، پس به فرمان خداوند، بر روزی زمین هبوط کردند. در زمین حوا هابیل و قائن را زائید اما قائن که در اسلام قابیل نام دارد هابیل را کشت و حوا برای جایگزینی وی شیث را زائید. از این پس نوع بشر بر روی زمین بسیار شد و دنیا را پر از گـ ـناه بشری و نفیلیم نمودند و خداوند برای پاک نمودن زمین از نوح که اینک پیامبر بود، خواست تا کشتی سازد و بندگان خداپرست را بر آن قرار دهد و در همین هنگام سیلاب بزرگ واقع شد تا دنیا را از گناهکاران پاک نماید. اما پساز این واقعه نیز نوع بشر دست از گـ ـناه برنداشت و بدین سبب خداوند پساز ماجرای برج بابل، انسانها را بر روی زمین پراکندهساخت و در زبان آنها تفاوت نهاد تا نتوانند براحتی با هم سخن گفته و در کنار هم زندگی کنند. سپس به ابراهیم دستور داد تا از میانرودان به کنعان مهاجرت کند و در آنجا با ابراهیم پیمان بست که خاندان وی را همچون ستارگان آسمان بیشمار کند و برای نشانهای از این پیمان، تمامی فرزندان ذکور ابراهیم خــتنه شوند. سپس خداوند لوط را از عذابی که برای قومش درنظر گرفتهبود میرهاند. در پایان داستان یعقوب و فروش فرزند دلبندش یوسف به بردگی در سرزمین فرعون و آرزوی وی برای رفتن از مصر روایت میشود.
سِفر خُروج یا شِموت (به عبری: שמות) دومین کتاب از تورات یهودیان و عهد عتیق مسیحیان محسوب میشود که داستان خروج یهودیان از مصر، با هدایت موسی را نقل میکند. این کتاب مشتمل بر چهل فصل بوده و با شرح قوم اسرائیل در مصر آغاز میشود. تعداد آنان در آن سرزمین افزایش یافتهاست و فرعونی جدید و ستمگر در آنجا حاکم میشود که دستور به کشتن تمام نوزادان پسر قوم اسرائیل، میدهد. زوجی از لاویان نوزاد پسرشان را با قرار دادن در سبدی، در نیزارهای رود نیل رها میکنند تا از چشم فرعونیان پنهان بماند. یکی از دختران فرعون آن طفل را مییابد و نامش را موسی میگذارد و از او همچون پسرش مراقبت میکند تا او بزرگ میشود. موسی پس از کشتن مامور بیرحمی که بر اسرائیلیان شلاق میزد، از مصر میگریزد. سالها سپری شده و خداوند در میان شعلههای آتشی به او میگوید که برای رهایی قوم اسرائیل به مصر بازگردد. موسی برمیگردد و خداوند برای نشان دادن قدرتش، بلایایی را بر مصریان نازل میکند. سرانجام فرعون پشیمان شده و میگذارد تا موسی قومش را از مصر به بیرون ببرد. آنان چهل سالِ دشوار، در بیابانها به سفر خود ادامه میدهند و یک عهد را به همراه قوانین دریافت میکنند ولی با پرستش یک گوساله زرین، موجب رنجیدن خداوند میشوند. موسی از خداوند برای قومش بخشش میطلبد که مستجاب میشود و آنان پرستشگاهی میسازند.
همچنین سفر خروج از ده فرمان و سرگردانی قوم یهود در صحرای سینا سخن میگوید.
لاویان (عبری:וַיִּקְרָא به معنی «و او میخواند») (به انگلیسی: Book of Leviticus (/lɪˈvɪtɪkəs/))، از کتابهای تورات در عهد عتیق و مشتمل بر بیست و هفت فصل است. یهودیان و مسیحیان معتقدند که قوانین و مقررات این کتاب در زمانی که بنیاسرائیل در کوه سینا اردو زده بودند؛ به موسی وحی شدهاست. بیشتر قوانین شرعی یهود دربارهٔ طهارت، اخلاق، روزهای مقدس و رسوم مذهبی از این کتاب گرفته شدهاست.
تَوْرات (به عبری: תּוֹרָה) (تلفظ عبری: توراه)؛ نامی است عبری که به پراهمیتترین نوشتار یهود داده شده و به باور آنان بهوسیله یهوه (خداوند) به موسی وحی شدهاست. تورات اولین بخش از کتاب «تنخ» بوده و مشتمل بر پنج کتاب میباشد. به همین خاطر، گاه «اسفار پنجگانه» و «کتب پنجگانه موسی» نیز خوانده میشود.
تَنَخ (به انگلیسی: Tanakh) یا تَناخ (به عبری: תנ"ך)، نام عبری کتاب مقدس یهودیان است که نزد مسیحیان، تورات عبری خوانده میشود و با برخی تغییرات و اضافات با عنوان عهد عتیق در کتاب مقدس مسیحیان جای گرفتهاست و مشتمل بر سه بخش است:
تورات یا تورا (به عبری: תורה) (فرمان یا شریعت)
نوییم (به عبری: נביאים) یا کتب انبیا
کتوویم (به عبری: כתובים) یا مکتوبات (نوشتهها)
تنخ در حقیقت کلمهای است که از ترکیب حرف نخست این سه واژه در زبان لاتین ساخته شدهاست.
سفر اعداد (به عبری:בַּמִּדְבָּר، به معنی «در بیابان») چهارمین کتاب تورات یهودیان و از کتابهای عهد عتیق مسیحیان است کتاب اعداد مشتمل بر سی وپنج فصل و شرح دوران سی و هشت سال سرگردانی بنیاسرائیل در بیابان بعد از پیمان بستن در کوه سینا است.[۱] در این کتاب توقف بنیاسرائیل در قادش برنیع و عزیمت آنها به دشتهای موآب نیز شرح داده شده است.[۲] بر اساس روایات یهودی، موسی این کتاب را نوشته است.
تثنیه (به عبری: דְּבָרִים) (به انگلیسی: Book of Deuteronomy)، به معنی «سخنان»، نام آخرین کتاب تورات و از بخشهای عهد عتیق است و مشتمل بر سی و چهار فصل است. بر اساس روایات یهودی، کتاب را موسی نوشتهاست.[۱] در انجیلهای چهارگانه موسی نویسنده تثنیه دانسته شدهاست.[۲] سایر نویسندگان عهد جدید نیز تأیید کردهاند که تثنیه را موسی نوشتهاست.[۳] در انجیل متی چندبار عیسی از تثنیه نقل قول کردهاست.[۴] در این کتاب حوادث بدون رعایت ترتیب تاریخی آن بیان شدهاست.[۵] در پایان این کتاب سه خطابه از موسی نقل شدهاست.[۶] این کتاب با مرگ موسی پایان یافتهاست؛ یهودیان نویسنده این بخش را یوشع بن نون دانستهاند.
یوشع به کمک قدرت خداوند از خورشید میخواهد تا در آسمان ثابت بماند تا او نبرد را در روز به اتمام برساند. صحیفه یوشع یا کتاب یوشع بن نون(عبری:ספר יהושע سفر یهوشوا) ششمین کتاب تنخ و یکی از بخشهای عهد عتیق در انجیل است. این کتاب پس از سفر تثنیه و پیش از کتاب داوران آمدهاست. بعضی مورخان، نگارش کتاب یوشع را پس از دوران پادشاهی دانستهاند. بر اساس تلمود، یوشع بن نون این صحیفه را نوشتهاست؛ اما بخش آخر آن که مربوط به دفن یوشع است، نوشتهٔ العازر پسر هارون است. محتوای کتاب شرح وارد شدن قوم اسرائیل به سرزمین کنعان را به رهبری یوشع بن نون بیان میکند. کتاب به دو بخش اصلی تقسیم شدهاست. در بخش اول شرح جنگهای اسرائیل در قسمت مرکزی، شمالی و جنوبی کنعان و نابودی دشمنانشان است. در بخش دوم شرح تقسیم اراضی بین دوازده قبیله اسرائیل بیان شدهاست. در این دو بخش سخنان خداوند و یوشع بن نون بیان میشود و نیاز به متابعت از قوانین موسی (تورات) مورد تأکید قرار میگیرد. با اینکه به صورت سنتی فرض میشود که این کتاب توسط شخص یوشع بن نون نوشته شدهاست ولیکن محققین عقیده دارند که کتاب توسط چندین نفر و در گذر زمان نوشته شدهاست.
محتوا
بخش اول: وارد شدن به ارض مقدس و تحت کنترل گرفتن آن
یوشع رهبر اسرائیل میشود.
وارد شدن به کنعان
پیروزی بر کنعان
بخش دوم: تقسیم شدن زمین بین دوازده قبیله
دستورهای خدا به یوشع
تقسیمبندی قبیله ای
شهرهای مهاجران و شهرهای لاویان
خلاصه زمینها
طرد شدن قبایل شرقی
بخش سوم: خلاصه
سخنرانی خداحافظی یوشع
عهد در شچم
مرگ یوشع و العازار و دفن کردن استخوانهای یوسف
خلاصه فصل اول: دستور خدا به یوشع
خدا به یوشع دستور میدهد که ارض مقدس را تسخیر کند و به او اخطار میکند که به عهد خداوند پایبند باشد.
فصل دوم-دوازدهم: وارد شدن به ارض مقدس
اسرائیلیها از رود اردن به وسیله معجزه خداوند به وسیله تابوت عهد عبور میکنند. تسخیر کنعان با نبرد اریحا آغاز میشود و سپس در آی ادامه میابد. یوشع برای یهوه در شمال کنعان قربانگاهی میسازد و عهد او را یادآور میشود. توجه کتاب سپس به جنوب مربوط میشود و شرح برخورد اسرائیلیها با گیبونیتها بیان میگردد. اتحاد کنعانیها و آموریتها توسط معجزه یهوه نابود میشود. سپس دوباره کتاب به شمال کنعان میپردازد. اتحاد قدرتمند کنعانیها به رهبری هازور پادشاهشان به وسیله کمک یهوه نابود میگردد. یوشع موفق به تسخیر تمامی سرزمین کنعانیها میشود.
فصل سیزدهم- بیست و یکم
بعد از اینکه یوشع و مردمش به کمک یهوه بر دشمنانشان پیروز شدند زمان تقسیم اراضی جدید فرا میرسد. یهوه به عنوان پادشاه اسرائیل به هر قبیله اسرائیل زمینی میبخشد. در نهایت شهرهای مهاجران و لاویان مشخص میشود.
فصل بیست و سوم - بیست و چهارم
یوشع با قوم اسرائیل خداحافظی میکند و به آنها یادآور میشود که به یهوه و عهد خود با خدا وفادار بمانند. او به آنها اخطار میدهد که در صورت متابعت از خدایان دیگر مورد قضاوت خداوند قرار میگیرند.
کتاب داوران یا کتاب قضات(درعبری:ספר שופטים سِفِر شُفتیم) یکی از بخشهای تنخ یا عهد عتیق است که به زبان عبری نوشته شدهاست. بر طبق روایات یهودی، سموئیل نویسندهٔ کتاب داوران است. ناتان و جاد نیز که از پیامبران همراه داوود بودند، در نگارش کتاب دست داشتهاند.[۱] این کتاب پیش از تصرف اورشلیم توسط داوود و در سال ۱۰۰۰ قبل از میلاد نوشته شدهاست[۲]؛ زمانیکه یبوسیها اورشلیم را تحت سلطه داشتند.[۳] در این کتاب زندگی داورانی چون عتنئیل، ایهود،[۴] دبوره،[۵] باراک،[۶] جدعون،[۷] ابیملک،[۸] یفتاح[۹] و شمشون[۱۰] آمدهاست. در این کتاب به داوران کوچکی چون تولع،[۱۱] یائیر،[۱۲] شمجر،[۱۱] ابصان،[۱۳] ایلون[۱۴] و عبدون[۱۵] نیز اشاره شدهاست.
کتاب عِزرا یکی از کتب عهد عتیق است. این کتاب ابتدا به صورت متصل به کتاب نحمیا، کتاب عزرا-نحمیا را تشکیل میداد تا اینکه بعداً توسط مسیحیان به دو کتاب تقسیم شد. موضوع آن بازگشت به اورشلیم بعد از اسارت یهودیان در بابل است. بخش اول کتاب در مورد سال اول پادشاهی کورش (۵۳۸ قبل از میلاد) و کامل شدن معبد دوم اورشلیم به دست داریوش در سال ۵۱۵ قبل از میلاد است. بخش دوم کتاب به بازگشت عزرا به اورشلیم و تلاش او برای پاکسازی قوم اسرائیل از گـ ـناه ازدواج با جنتیلها است. به همراه کتاب نحمیا این کتاب آخرین بخش تاریخی عهد عتیق است. عزرا طوری نوشته شده است که در آن خداوند پادشاه پارسیان را برمینگیزد تا مأموریتی الهی را انجام دهد. سه رهبر با سه مأموریت مهم: اولین مأموریت بازسازی معبد اورشلیم، دومین پاک کردن قوم یهود و سومین محافظت از اورشلیم به وسیله یک دیوار، آخرین مأموریت در کتاب نحمیا است. احتمالاً اولین نسخه این کتاب در حدود سال ۴۰۰ قبل از میلاد نوشته شده است.
خلاصه کتاب عزرا ده فصل دارد. فصلهای ۱ تا ۶ به حکومت کورش پارسی میپردازد و بازسازی معبد دوم اورشلیم را شرح میدهد. فصلهای ۷ تا ۱۰ به مأموریت عزرا در اورشلیم میپردازد. فصلهای اول تا ششم:
دستور کورش، کورش مسیح خداوند به کمک الهام خداوند وسائل معبد را به ششبازار (شاهزاده یهودی) میدهد و به قوم اسرائیل دستور میدهد که به اورشلیم بازگشته و معبد را بازسازی کنند.
۴۲۳۶۰ یهودی به همراه نوکران خود آوازخوانان از بابل به اورشلیم تحت رهبری زروبابل و یوشع کاهن میروند.
یوشع کاهن و زروبابل قربانگاه را برپا میدارند و عید سوکوت را در اورشلیم به جا میآورند. در سال دوم پایههای معبد زده میشود و معبد با خوشحالی زیاد به خداوند تقدیم میشود.
نامه سامریان به خشایارشا، دشمنان یهودا و بنیامین اعلام آمادگی برای کمک به ساخت معبد میکنند ولیکن کمک آنها رد میشود. آنها سپس در کار بازسازی معبد اختلال ایجاد میکنند که این اختلال تا زمان داریوش ادامه دارد. سامریان به خشایار نامه مینویسند که اورشلیم در حال بازسازی است و او دستور میدهد که بازسازی متوقف شود. از این رو کار بازسازی معبد خداوند تا سال دوم پادشاهی داریوش متوقف میشود.
نامه تاتنای به داریوش، به کمک تلاشهای حجی و زکریا، زروبابل و یوشع کاهن کار معبد را آغاز میکنند. تاتنای ساتراپ یهودا به داریوش نامه مینوسید که اورشلیم در حال بازسازی شدن است و به او توصیه میکند که آرشیوها جستجو شوند تا دستور کورش پیدا شود.
دستور کورش، نسخه دوم، دستور داریوش: داریوش به دستور کورش دست میابد و به تاتنای دستور میدهد که در کار یهودیان اخلال ایجاد نکند و هرگونه کمک و مواد لازم را در اختیار آنان بگذارد. معبد دوم اورشلیم در ماه آدار در سال ششم حکومت داریوش کامل میشود و اسرائیلیان برای جشن گرفتن تکمیل آن جمع میشوند.
نامه خشایارشا به عزرا: خشایارشا به عزرا برای کامل شدن معبد تبریک میگوید و از او در مورد وضعیت یهودا و اورشلیم سئوال میکند و به او میگوید که سیستمی ایجاد کند که به وسیله آن تمامی مردمی که از خدای او پیروی میکنند تحت سلطه قوانین او قرار گیرند. خشایارشا طلای زیادی به عزرا میدهد و به تمامی مسئولان پارسی دستور میدهد که او را یاری کنند.
عزرا تعداد زیادی افراد را برای بازگشت به اورشلیم جمع میکند و طلا و نقره و وسائل زیادی با خود میبرد؛ ولیکن او متوجه میشود که از لاویان کسی با خود ندارد و دستور میدهد که گروهی از آنان را همراه او بفرستند. افراد او به اورشلیم میرسند و طلا و نقره زیادی بین یهودیان تقسیم میکنند و خوشحالی میکنند.
عزرا متوجه میشود که بعضی از یهودیان در اورشلیم با زنان غیریهودی (جنتیل) ازدواج کردهاند. عزرا از این گـ ـناه بزرگ شوکه میشود و دعا میکند که خداوند آنها را ببخشد.
با وجود مخالفت تعدادی از یهودیان قوم اسرائیل زنان جنتیل را طلاق داده و آنها را از اورشلیم به همراه فرزندانشان دور میکنند.
ارتباط تاریخی
برقراری ارتباط تاریخی با متن کتاب عزرا مشکل است زیرا بعضی قسمتهای آن با تحقیقات تاریخی همخوانی ندارد؛ ولیکن جدول زیر نشاندهنده مطابقت بخشهای مختلف کتاب با تاریخ است
شاه پارسیان[۱] زمان حکومت (قبل از میلاد) اتفاقهای مهم[۲] ارتباط با کتاب عزرا-نحمیا[۳]
کورش ۵۵۰[?]–۵۳۰ کورش به بابل در سال ۵۳۹ قبل از میلاد حمله میکند. دستور بازسازی اورشلیم توسط کورش داده میشود.
کامبیز دوم ۵۳۰–۵۲۲ قبل از میلاد حمله به مصر در سال ۵۲۵ قبل از میلاد
داریوش اول ۵۲۲–۴۸۶ قبل از میلاد بعد از جنگ با رقیبان خود در سال ۵۲۰ به پادشاهی میرسد. در حمله به یونان ناموفق است. معبد دوم اورشلیم در سال ۵۱۵ قبل از میلاد بازسازی میشود.
خشایار اول ۴۸۶ تا ۴۶۵ قبل از میلاد در حمله به یونان شکست میخورد.
خشایارشا اول ۴۶۵–۴۲۴ قبل از میلاد شورش یونانیان در مصر خنثی میشود. زمان بازگشت عزرا به اورشلیم در سال هفتم خشایارشا است.
داریوش دوم ۴۲۳–۴۰۴ قبل از میلاد
خشایارشا دوم ۴۰۴ تا ۳۵۸ قبل از میلاد جنگ با مصر
خشایارشا سوم ۳۵۸ تا ۳۳۸ قبل از میلاد. مصر تسخیر میشود.
داریوش سوم ۳۳۶ تا ۳۳۰ قبل از میلاد. اسکندر مقدونی به امپراطوری هخامنشی پایان میدهد.
متنها
یک نسخه یونانی از کتاب عزرا به نام اسدراس وجود دارد. این نسخه دارای فصلی اضافه در بین فصل چهارم است. با اینکه متن تقریباً یکسان است، شماره آیهها در آن متفاوت است.
ارتباط با متون پارسی
بعضی متون پارسی کشف شده با کتاب عزرا همخوانی دارند؛ ولیکن در مورد صحت آنها بین تاریخدانان اختلاف وجود دارد.