لیپید یا چربی ها

[darya asli]

لیپیدها (به انگلیسی: lipids)‏ رده‌ای از ترکیبات آلی دارای هیدروکربن هستند که از مواد بنیادین برای ساختار و کارکرد یاخته‌های زنده بشمار می‌آیند.

لیپیدها ترکیبات آلی نا متجانسی هستند که معمولاً در آب نامحلول ولی عمدتا در حلال‌های غیرقطبی محلول می‌باشند و به کمک حلال‌های آلی می‌توان آن‌ها را از بافت‌های مختلف استخراج کرد. تعریف فوق که به وسیلهٔ بلور Bloor ارائه شده‌است در تمام موارد صادق نیست. زیرا محلول بودن این ترکیبات در حلال‌های آلی عمومیت ندارد و نمی‌تواند پایه و اساس تقسیم بندی قرار بگیرد. مثلاً فسفاتیدها؛ اسفنگومیلین‌ها و سربروزیدها که جزء ترکیبات لیپیدی می‌باشند به ترتیب نامحلول در استون و اتر هستند.

نقش لیپیدها
لیپیدها در ساختمان غشاهای بیولوژیکی شرکت می‌کنند. مادهٔ ذخیره‌ای جهت تاُمین انرژی می‌باشند. بهترین حلال برای ویتامن‌های محلول در چربی هستند. اسیدهای چرب ضروری بدن را تامین می‌کنند. در پدیدهٔ شناسایی سلول نقش مهمی دارند. به دلیل نیمه هادی بودن وسیله مناسبی برای حفظ موجودات خونگرم که در قطبین زندگی می‌کنند به شمار می‌آیند و در بیوسنتز ترکیبات شبه هورمون به خصوص پروستاگلندین‌ها شرکت می‌کنند.

تقسیم بندی
لیپیدها را از دیدگاه‌های مختلفی تقسیم بندی می‌کنند :

ساده و مرکب(صابونی شدنی و صابونی نشدنی):

بر اساس بود ونبود اسید چرب در ساختمان چربی‌ها آن‌ها را به دو دستهٔ لیپیدهای مرکب compound وساده simple تقسیم می‌کنند. وجود اسید چرب در ساختمان لیپیدهای مرکب امکان تهیهٔ صابون از این ترکیبات را می‌دهد. از این رو به چربی‌های صابونی شدنی soaponifiable lipids معروف شده‌اند عدم وجود اسید چرب در ساختمان لیپیدهای ساده این ترکیبات را صابونی نشدنی non-soaponifiable می‌کند.

لیپیدهای مرکب خود به گروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند. در اسیل گلیسرول هاو فسفوگلیسریدها الـ*کـل مشترک گلیسرول است که با اسیدهای چرب تولید استرمی کنند . در اسفنگولیپیدها الـ*کـل آمین داری که به الـ*کـل اسفنگوزینی معروف اند با اسید چرب استر می‌شوند و بالاخره موم‌ها استراسیدهای چرب با الـ*کـل‌های بزرگ مولکول می‌باشند.

چربی‌های ساده نیز به گروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند که مهم‌ترین آن‌ها ترپن هااستروئیدها و پروستاگلندین‌ها هستند.

جدول زیر خلاصه طبقه بندی چربی‌ها را نشان می‌دهد:

لیپیدهای مرکب
۱-اسیل گلیسرول‌ها ---->استر اسیدهای چرب با گلیسرول

۲-فسفوگلیسریدها---->استر اسیدهای چرب با گلیسرول ۳-فسفات

۳-اسفنگولیپیدها ---->استراسیدهای چرب با الـ*کـل‌های آمین دار

۴-موم‌ها ---->استر اسیدهای چرب با الـ*کـل‌های چرب منوهیدروکسیلیک بزرگ مولکول و یا با استرول‌ها

لیپیدهای ساده
۱-ترپن ها---->پلی مرهای خطی یا حلقوی ایزوپرن

۲-استروئیدها---->مشتق از کلسترول

۳-پروستاگلندین ها---->دراثر حلقوی شدن آراشیدونیک اسید بوجود می‌آیند

۴-پیگمان‌ها

۵-ویتامین‌های محلول در چربی

گلیسرول
الـ*کـل سه عاملی است که به هر نسبتی در آب حل می‌شود ولی در اتانول و سایر حلال‌های آلی بسیار کم محلول است. مایعی است شیرین؛ شفاف؛ بدون رنگ و بو؛ در حضور مواد آب گیر مانندHSO4K و در مجاورت حرارت؛ آب از دست داده به آلدئید دود کننده با بوی بد که مخاط را به شدت آزار می‌دهد تبدیل می‌شود. بوجود آمدن آکرولئین با این مشخصات راهی برای تشخیص گلیسرول است.

اسیدهای چرب Fatty acids
فرمول کلی اسیدهای چرب به صورت RCOOH است و فرمول عمومی آن‌ها را با بنیان‌های سیر شده می‌توان به صورت CH3(CH2)n_COOH نوشت که در آن n از دو تا چهل تفییر می‌کند و در بیش تر موارد زوج است. شاید فراوانی اسیدهای چرب زوج کربن در طبیعت یکی به دلیل آسانی سنتز آن‌ها و دیگری به علت سنتز ان‌ها از ترکیبات دو کربنه باشد.

متجاوز از صد نوع اسید چرب از آبکافت(هیرولیز) لیپیدهای مختلف به دست آمده‌است که عموماً در داشتن یک عامل کربوکسیل انتهایی و یک زنجیرهٔ طویل هیدروکربنی مشترک هستند. گاهی انشعابات جانبی در زنجیرهٔ هیدروکربنی دیده می‌شود لیکن اکثراً به صورت خطی و بدون انشعاب می‌باشند. برخی اسیدهای چرب به صورت حلقوی نیز دیده می‌شوند. لیکن چون در ساختمان چربی‌ها شرکت نمی‌کنند از این رو به چربی‌های غیر طبیعی معروفند. مثل اسید شولموگریک که غیر اشباع بوده و از ۱۸ اتم کربن ساخته شده‌است و یا پروستاگلندین‌ها که از حلقوی شدن آراشیدونیک اسید تولید می‌شوند.