مجازات ربا و حیله‏های ربوی در قانون مجازات‏های اسلامی

[KIMIA_A]

مجازات ربا و حیله‏های ربوی در قانون مجازات‏های اسلامی
هر نوع توافق بین دو یا چند نفر تحت هر قراردادی از قبیل بیع، قرض، صلح و امثال آن جنـ*ـسی را با شرایط اضافه با همان جنس مکیل و موزون معامله نماید و یا زائد بر مبلغ پرداختی، دریافت نماید، ربا محسوب و جرم شناخته میشود.

کیفر دنیایی رباخوار

افزون بر عذاب در آخرت، در دنیا نیز مجازات‏هایی برای رباخوار و جامعه ربازده بر شمرده‏اند. بعضی از این‏گونه عذاب‏ها به‏طور مستقیم از سوی خداوند و به صورت بلاهای طبیعی است. برخی دیگر نیز از سوی جامعه اسلامی و حاکم مسلمانان برای رباخوار در نظر گرفته شده است و حاکم اسلامی وظیفه دارد که آن‏ها را اجرا کند.

1 ـ فاسق بودن رباخوار

مشهور میان فقیهان این است که اگر رباخوار توبه نکند و به رباخواری ادامه دهد، فاسق است،1 ولی برخی معتقدند باید با او همانند مرتد رفتار شود؛ یعنی اگر مرتد فطری بوده باشد، حکومت اسلامی وی را به قتل می‏رساند و اگر مرتد ملّی باشد، وی را توبه می‏دهند و اگر نپذیرفت، او را به قتل می‏رسانند.2 برخی نیز معتقدند تا سه بار او را توبه می‏دهند و در مرتبه سوم او را به قتل می‏رسانند.3

2 ـ اثبات کفر برای رباخوار

برخی از عالمان اسلامی معتقدند که کسی که از روی علم و به عمد رباخواری می‏کند، کافر است. فخر رازی می‏نویسد:
دلیل قاطعی برای اثبات این مدّعا هست که خلود در جهنّم ویژه کافران است و آیه 177 سوره مبارکه بقره، اثبات می‏کند که رباخوار نیز جزو اصحاب النّار است و همواره در جهنم می‏ماند.4
قرطبی مفسّر بزرگ اهل سنّت در توضیح آیه 130 آل‏عمران تأکید می‏کند که رباخواری سبب از میان رفتن ایمان است و سلب ایمان به کفر می‏انجامد. وی هم‏چنین ربا را از میان برنده کردار صالح می‏داند.5

3 ـ در آتش سوختن رباخوار و سوزاندن سرمایه او

ابن عباس می‏گوید:
خداوند در آخرالزّمان پنج‏گونه کیفر قرار داده است. پنجمی آن این است که آتشی می‏آید و بعضی از بازاریان رباخوار را می‏سوزاند.
گاه سرمایه رباخواران نیز به دستور حاکم اسلامی طعمه آتش شده است. به امیرالمؤمنین علی علیه‏السلام گزارش دادند که فلان شخصی ربا خوار است. امام، سرمایه او را دو قسمت کرد. یک قسمت آن‏را به بیت‏المال داد و قسمت دیگر را در آتش سوزاند.6

کیفر عمومی رباخوار در دنیا


1 ـ هلاکت جامعه

علامّه طبرسی نقل می‏کند که پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود:
هرگاه خداوند اراده کند که جامعه‏ای را هلاک کند، ربا را در میان آنان ظاهر می‏سازد و آنان را به رباخواری دچار می‏کند.7

2 ـ وقوع زلزله و خورشیدگرفتگی

پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود:
هنگامی که امّت من رباخوار شوند، زلزله، آفتاب‏گرفتگی و... پیش می‏آید.8

کیفر رباخوار در آخرت

الف ـ کیفر در برزخ

پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید:
در شب معراج گروهی را دیدم که جثّه آنان به گونه‏ای وَرَم کرده بود که قدرت حرکت نداشتند. از جبرییل راز آن‏را پرسیدم. پاسخ داد: اینان رباخواران‏اند و با آل فرعون محشور هستند و صبح و شام آتش بر آنان زبانه می‏کشد.9
هیثمی در کتابش مجمع الزوائد از رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نقل می‏کند در شب معراج در آسمان هفتم گروهی را دیدم که شکم آنان بسان خانه مارها بود و مارها از بیرون دیده می‏شدند. از جبرییل پرسیدم اینان چه کسانی هستند. پاسخ داد اینان رباخوارانند.10

ب ـ مجازات در قیامت

1 ـ رباخوار از اصحاب آتش است.
وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ. (بقره: 278)
و کسانی که از این کار [رباخواری] دست نکشند آنان اهل جهنم‏اند و در آن تا ابد معذّب خواهند بود.

2 ـ ربا نابود کننده عمل انسان است.
پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود:
کسی که ربا بخورد، خدا شکم او را پر از آتش می‏کند و اگر از مال ربوی خیرات کند یا کارهای نیک انجام دهد، در درگاه الهی پذیرفته نمی‏شود و تا قیراطی از مالِ به دست آمده از راه ربا نزد او باشد، مورد لعنت خدا و ملائکه است.11
ابن عباس درباره آیه «یمحق اللّه‏ الربا و یربی الصدقات» می‏گفت: خداوند از رباخوار هیچ صدقه، جهاد، حج و صله رحمی را نمی‏پذیرد.12

3 ـ انگشت‏نما بودن در روز قیامت
رباخوار در روز قیامت به گونه‏ای محشور می‏شود که انگشت‏نماست؛ زیرا:
یک ـ حرکات ناموزونی دارد؛ چون به گفته قرآن شیطان او را مسّ کرده است و او مجنون برانگیخته می‏شود.13
دو ـ همه با سرعت به صحنه قیامت می‏شتابند، ولی رباخوار افتان و خیزان حرکت می‏کند.14
سه ـ رباخوار نگون‏سار به‏صحنه قیامت می‏آید؛ یعنی پا در هوا و سر به‏زمین است.
پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در پاسخ معاذ که از آیه «یوم ینفغ فی الصّور فتأتون افواجا؛ روزی که در صور دمیده می‏شود؛ پس مردم گروه گروه برانگیخته می‏شوند» (نبأ: 18) پرسیده بود، فرمود:
از مسأله مهمّی پرسیدی و افزود مراد آیه ده گروه از امّت من هستند...» و امّا المنکسون علی وجوههم فاکلة الرّبا؛ گروهی که نگون‏سار بر چهره‏هایشان ظاهر می‏شوند، رباخوارانند».15

مجازات ربا و حیله‏های ربوی در قانون مجازات‏های اسلامی

در قانون مجازات‏های اسلامی رباخواری به هر عنوان و شکلی که باشد، رد شده است و برای آن مجازات شلاّق، زندان و جزای نقدی تعیین شده است.
در ماده 595 قانون مجازات اسلامی آمده است:
هر نوع توافق بین دو یا چند نفر تحت هر قراردادی از قبیل بیع، قرض، صلح و امثال آن جنـ*ـسی را با شرایط اضافه با همان جنس مکیل و موزون معامله نماید و یا زائد بر مبلغ پرداختی، دریافت نماید، ربا محسوب و جرم شناخته می‏شود. مرتکبین اعم از ربا دهنده، ربا گیرنده و واسطه بین آن‏ها علاوه بر ردّ اضافه به صاحب مال به شش‏ماه تا سه سال حبس و تا 74 ضربه شلاّق و نیز معادل مال مورد ربا به عنوان جزای نقدی محکوم می‏گردند.
این مادّه از قانون با عمومیت دادن قرارداد نسبت به بیع، قرض و...، راه هرگونه حیله را برای انجام داد و ستدهای ربوی بسته و آن‏را جرم شمرده است. تنها در تبصره دوم آن، نسبت به ربا دهنده‏ای که از روی ناچاری ربا داده است. استثنا قایل شده است. در تبصره یکم نیز آمده است. در صورت معلوم نبودن صاحب مال، مال ربوی از اموال مجهول المالک بوده و در اختیار وليّ فقیه قرار می‏گیرد. این مطلب می‏رساند که حتّی اگر ربا دهنده شاکی نباشد، ولی حاکم وقت، از رباخواری فردی آگاه شود، باید جلو او را بگیرد و اموال ربوی را به بیت‏المال برگرداند.

___________________________________________________________________________________
پی نوشت :
1. مختلف الشیعه، ج 5، ص 109، الفصل السادس فى الرّبا؛ مستدرک الوسائل، ج 13، ص 336.
2. ابن ادریس حلّى، کتاب السرائر، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ج 3، ص 478.
3. ابن سعید حلّى، الجامع للشّرایع، بیروت، دارالاضواء، الطبعة الثانیه، 1406 ه . ق، ص 558 .
4. تفسیر کبیر، ج 7، ص 95 به بعد، ذیل آیه 275 بقره.
5. قرطبى، الجامع فى احکام القرآن، ج 4، صص 130 و 131.
6. مستدرک الوسائل، ج 13، ص 332.
7. وسائل الشیعه، ج 18، ص 123، باب 1 از ابواب ربا، ح 17.
8. مستدرک الوسائل، ج 13، صص 332 و 333.
9. المیزان، ج 2، ص 424، ذیل آیات 275 تا 281 بقره.
10. ابوبکر هیثمى، بُغيَة الرّائد فى تحقیق مجمع الزّوائد، بیروت، دارالفکر، 1414 ه . ق، ج 4، ص 211، ح 6577 .
11. وسائل الشیعه، ج 18، ص 122، ح 15، باب اول از ابواب ربا.
12. تفسیر کبیر، ج 7، ص 102.
13. وسائل الشیعه، ج 18، ص 124، حدیث 23.
14. تفسیر کبیر، ج 7، ص 102.
15. مستدرک الوسائل، ج 13، ص 330، باب اول از ابواب ربا، ح 5 .