سمنان مسجد تاریخانه دامغان

[❤ASAL_M❤]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]مسجد تاریخانه مهم‌ترین و قدیمی‌ترین بنای تاریخی دامغان است که در جنوب شرقی دامغان واقع شده و یکی از بهترین نمونه‌های مساجد نخستین در ایران است. این بنا در حال حاضر متروک و تا حدودی مخروبه است ولی آنچه از آن باقی مانده عبارت است از 26 ستون‌ مدور که با آجرهایی به طول 35 و عرض 34 و ضخامت 7 سانتی‌متر ساخته شده و به نام چهل ستون معروف است. محیط هر ستون در حدود 5 متر و ارتفاع آن از سطح زمین تا محلی که طاق‌ها بر آن متکی است، 2/84 متر و تا پشت‌بام 6 متر می‌باشد. طاق‌های این ساختمان به مرور زمان فرو ریخته ولی چندین سال قبل به همت میرزاآقا عاملی؛ واعظ دامغان از محل وجوه جمع‌آوری شده از مردم شهر، با خشت خام بر طاق‌های مزبور سقف زده‌اند که هم‌اکنون باقی و پابرجا است. در سمت غربی مسجد بین 6 ورودی و طاق، یک ورودی و طاق بزرگ‌تری به طول 14/12 متر و عرض 5/02 متر وجود دارد که آثار محراب و منبر مسجد در این قسمت دیده می‌شود. عرض هر یک از شش ورودی یا ایوان که در طرفین ورودیِ وسطی واقع شده‌اند 6/36 متر است. صحن مسجد تقریباً مربع شکل و به طول 27 و عرض 26 متر می‌باشد. در شمال مسجد تاریخانه، مناری وجود دارد که با آجر ساخته شده و ارتفاع آن در حال حاضر 26 متر است و 86 پله از داخل دارد. محیط آن در پایین در حدود 13 متر بوده و به نسبت ارتفاع منار از سطح زمین، از محیط آن کاسته می‌شود به طوری که محیط آن در بالا به 6/8 متر می‌رسد. این منار سکو ندارد و نقوشی از آجر روی آن وجود دارد که به منزله نما و تزئین منار محسوب می‌شود. در ارتفاع 10/5 متری کتیبه‌ای از آجر به عرض 1/30 متر وجود دارد که با خط کوفی است عبارتی روی آن نوشته شده است که فقط «الامیر السید الاجل» خوانده می‌شود. آجرهایی که در ساختمان داخلی به کار رفته به قطر 4 تا 4/5 سانتی‌متر و به طول و عرض 22 سانتی‌متر و آجرهایی که در تزئینات خارجی مصرف شده به طول 17/5 و عرض 17 و قطر 3/5 سانتی‌متر می‌باشند. ارتفاع این منار در قدیم بیشتر بوده و گویا در اثر زلزله قسمتی از بالا و کلاهک آن فروریخته است. بانی این منار بختیار بن محمد؛ حاکم ایالت قومس (سمنان قدیم) می‌باشد که و منوچهری دامغانی نیز در شعرهایش به مدح وی پرداخته است. همچنین منار مسجد جامع سمنان نیز از بناهای وی به شمار می‌رود.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]براساس تحقیقات صورت گرفته توسط اداره کل باستان‌شناسی این بنا قبل از تسلط اعراب بر ایران، آتشکده بوده و اسلوب ساختمان آن نیز به سبک بناهای دوره ساسانیان می‌باشد که در قرن دوم هجری قمری به مسجد تبدیل شده است.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]در خصوص وجه تسمیه مسجد تاریخانه گفته شده است که «تاری» به معنای خدا می‌باشد بنابراین «تاریخانه» به معنای خدای خانه (خانه خدا) می‌باشد. از آنجا که این بنا در ابتدا آتشکده بوده است، پس از تسلط اعراب «ناری‌خانه» خوانده می‌شده که سپس به «تاریخانه» معروف شده است. بر اساس نظر آندره گدار که در جزوه جغرافیای تاریخی دامغان تألیف اقبال یغمایی نقل شده است، این مسجد را «مسجد چهل ستون» نیز می‌نامند. این رقم اغلب در ایران به معنی آن نیست که حتماً چهل ستون داشته باشد بلکه به معنی ستون‌های متعدد آن است.


[/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]​

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
از آن جایی که شهر دامغان یکی از قدیمی‌ترین منطقه‌های ایران است، دیدنی‌های تاریخی آن از قدمت قابل توجهی برخوردار هستند و از این نظر در میان اماکن تاریخی ایران، صاحب‌امتیاز هستند. یکی از این ابنیه‌های تاریخی، مسجد تاریخانه است.

موقعیت جغرافیایی


مسجد تاریخانه در خیابان ایستگاه راه‌آهن شهر دامغان واقع شده است.

بیشتر بخوانید:

• دیدنی های دامغان؛ شهری کهن در جاده ابریشم
• برج چهل دختر دامغان؛ بنایی استوار با بیش از هزار سال قدمت

تاریخچه

این مسجد که نمونه‌ی بسیار زیبا و کاملی از مساجد قرون اولیه‌ی اسلامی در ایران است بعد از مسجد فهرج یزد که قدیمی‌ترین مسجد ایران و مربوط به صدر اسلام (نیمه‌ی قرن اول هجری) است، از نظر قدمت دومین جایگاه را در بین مساجد کهن ایران‌ زمین دارد.

بر اساس پژوهش‌های اداره کل باستان‌شناسی، پیش از تسلط اعراب بر ایران، آتشکده بوده و بعدها به مسجد تبدیل شده است. ساختمان بنای آن مربوط به سده دوم هجری و شیوه ساختمان آن نیز به شیوه بناهای دوره ساسانی است.

بررسی نام مسجد
با توجه به اینکه در مورد واژه‌ی تاریخانه، در میان محققان این عرصه نظر واحدی وجود ندارد به اختصار مواردی را که احتمال صحت بیشتری دارند، بیان می‌کنیم.

اولین نقل قول این است که مکانی که این مسجد در آن بنا شده است، پیش از تسلط اعراب بر ایران، مکانی مقدس بوده است که در آنآتشکده‌ای به نام «ناری‌خانه» (خانه‌ی آتش) بنا کرده بودند. در هنگام ساخت این مسجد به جهت صرفه‌جویی در نیرو، وقت و هزینه‌ها از بقایای به‌ جامانده از آن آتشکده که استحکام خوبی داشته است، در اجرای نقشه‌ مسجد استفاده شد و فقط تغییراتی مانند ساخت شبستان و محراب که مورد نیاز بود اعمال شد. در نتیجه، به اقتباس از نام آن آتشکده، نام تاریخانه را برای این مسجد انتخاب کردند.

بنا به قولی دیگر، تاری، در زبان‌های ترکی، ترکمنی و مغولی - جغتایی به معنای خدا است. با توجه به این مطلب، تاریخانه به معنای «خدای‌خانه» (خانه‌ی خدا) است.

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
البته نام دیگر این مسجد، مسجد چهل‌ستون است. در متون تاریخی به مکان‌هایی که تعداد زیادی ستون داشته‌اند، چهل‌ستون می‌گفتند. اطلاق چهل‌ستون به یک بنا بیانگر این مطلب که این بنا واقعاً چهل ستون دارد، نبوده است. مسجد تاریخانه را هم از این جهت که ستون‌های زیادی دارد مسجد چهل‌ستون می‌نامیدند.

ساخت بنای اولیه‌ی مسجد مربوط به اواسط قرن دوم هجری بین سال‌های ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجری قمری است که این تاریخ، اواخر حکومت بنی‌امیه و اوایل حکومت عباسی را در بر می‌گیرد.

نقشه‌ اصلی مسجد، نمونه‌ای از نقشه‌های متداول مساجد در حکومت بنی‌امیه است. اما ساخت آن از حیث مصالح و طریقه‌ی چینش، به سبک بناهای دوره‌ی ساسانیان و آجرچینی‌هایی شبیه به آجرچینی دوره‌ی اشکانیان است. با توجه به اهمیت هر یک از اجزای ساختمان مسجد از حیث ساخت و قدمت، هر کدام را به صورت مجزا بررسی می‌کنیم.

صحن (حیاط مرکزی)
صحن این مسجد تقریباً مربع‌شکل به طول و عرض تقریبا ۲۷ متر و بدون حوض است. اطراف آن را رواق‌هایی سرپوشیده (۲۲ رواق) با طاق‌های ضربی و ستون‌های مدور احاطه کرده بودند که تعدادی از این رواق‌ها سالم هستند و مابقی آن‌ها یا به صورت کامل یا از جهت طاق خراب شده‌اند.

ورودی‌های مسجد که به این رواق‌ها باز می‌شده است، در گذر زمان به طور کامل از بین رفته است ولی با توجه به تحقیقات معماری انجام شده روی پلان مسجد، تعداد ۸ ورودی وجود داشته است. سه ورودی در ضلع شمال غربی و ۵ ورودی در ضلع شمال شرقی قرار داشته‌اند.

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
شبستان این مسجد در سمت جنوب غربی (در جهت قبله) و به صورت تالاری ستون‌دار است. تعداد ستون‌های این تالار، ۲۶ عدد است به این ترتیب که ۱۸ عدد از این ستون‌ها در سه ردیف شش تایی و در قسمت داخلی شبستان و هشت ستون دیگر در مقابل این شش ردیف در قسمت ورودی این شبستان قرار دارد. این ستون‌ها که از نوع مدور هستند، مشابه ستون‌های کاخ‌های ساسانی به صورت آجرچینی ساخته شده‌اند. قطر آنها ۱.۵ متر و محیط هر ستون در حدود ۵ متر است. ارتفاع این ستون‌ها به جز دو ستون در دهانه‌ی وسطی، از کف شبستان تا محلی که طاق‌ها بر آن استوار شده است در حدود سه متر است. ارتفاع کف شبستان تا پشت بام نیز در حدود ۶ متر است.


ورودی به این شبستان تعداد ۷ دهانه است که در جهت قبله قرار داشته و دهانه‌ی میانی که متناسب با ناو میانی شبستان (که بقایای محراب در آن دیده می‌شود) است، از شش دهانه‌ دیگر که هم‌اندازه هستند، بزرگ‌تر است.


سقف شبستان را طاق‌های آجری پوشانده‌اند که شبیه به معماری دوره‌ی قبل از اسلام ساخته شده است. طاق میانی که در مرکز شبستان قرار دارد، عریض‌تر و بلندتر از طاق‌های دیگر است. البته سقف شبستان در قرن سیزدهم هجری قمری به شدت تخریب شده و فقط بخش‌هایی از آن باقی مانده بوده است که میرزا آقا عاملی از وعاظ دامغان در آن زمان با کمک مالی مردم شهر اقدام به مرمت آن می‌نماید که نتیجه‌ی این مرمت، تغییر طاق‌های مازه‌دار (بیضوی) عهد ساسانی به طاق‌های نوک‌تیز جناغی با خشت خام که روش معمول آن روزگار بوده، است. لذا امروزه فقط در بخش‌هایی از سقف، طاق‌های ابتدایی را می‌توان مشاهده کرد.

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
مناره‌ مسجد
مناره‌ اولیه‌ این مسجد در بخش غربی مسجد واقع شده و تحت تاثیر مناره‌های مساجد عراق به صورت خشتی گلی ساخته شده است. مناره‌ها در ایران در ابتدا روی پلان‌های چهارضلعی یا شش‌ضلعی، بنا می‌شده اند. مسجد تاریخانه نیز از این قاعده مستثنی نبوده و مناره‌ی ابتدایی آن مقطعی چهارگوش به مساحت ۶.۵ متر مربع داشته است که در زلزله‌ سال ۲۴۱ یا ۲۴۲ هجری قمری در قومس (دامغان و سمنان کنونی) به طور کامل از بین رفته است.


نکته‌ حائز اهمیت از حیث تاریخی این است که مسجد تاریخانه به همراه مسجد جامعه نائین و مسجد فهرج یزد، اولین مسجدهایی هستند که در آنها مناره ساخته شده است.

مناره‌ای که اکنون در این مسجد و در سمت شمال آن وجود دارد به همت بختیار ابوحرب حاکم ایالت قومس و از فرمانروایان آل زیار احداث شده است و مربوط به قرن پنجم هجری (سال ۴۲۰ هجری قمری) است. بدنه‌ آن آجرکاری شده است و ۲۶ متر ارتفاع دارد و از روی زمین (بدون سکو) مدور است. البته سابقاً ارتفاعش بیشتر بوده و کلاهکی نیز داشته که بر اثر زلزله فروریخته است. محیط آن در پایین حدود ۱۳ متر است و محیط آن به نسبت ارتفاع کم می‌شود، به نحوی که محیط مناره در قسمت فوقانی در حدود ۸.۵ متر است.
دسترسی به قسمت فوقانی مناره از داخل آن و توسط ۸۶ پله امکان‌پذیر است. از دیگر ویژگی‌های این مناره، کتیبه‌ای به خط کوفی و به عرض ۱.۵ متر را می‌توان نام برد که در ارتفاع ۶ متری آن خودنمایی می‌کند.
این مسجد در پانزدهم دی ماه سال ۱۳۱۰ به شماره‌ی ثبت ۸۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
دیدنی‌های سمنان

مسجد جامع، مسجد امام، تیمچه پهنه، راسته بازار و گرمابه پهنه از دیدنی‌های تاریخی و معماری سمنان به‌شمار می‌روند. دروازه‌ی ارگ سمنان،خانه‌ی تدین، گرمابه یا حمام نخست، تکیه ناسار، گرمابه‌ی ناسار و گرمابه‌ی قلی از دیدنی‌های دیگر سمنان هستند.


موزه‌ی مهر و سکه کومش، بازار سمنان و بازار شیخ علاالدوله، کوچه باغ‌های کویری، بقعه امامزاده یحیی، قلعه پاچنار و بقعه سی سر دیگر جاذبه‌های گردشگری سمنان هستند

از جزییات جاذبه‌های سمنان بیشتر بخوانید:

• دیدنی‌های سمنان کدامند؟

در سمنان مانند بیشتر شهرهای ایران بازار سنتی وجود دارد. بازار شیخ علاالدوله در ابتدای قاجاریه ساخته شد. بازار قدیمی سمنان به‌خاطر نوع آب و هوای آن منطقه از خشت و گل ساخته شده و اکنون یادگاری از دوران قدیم است.


اما گزینه‌های خرید در سمنان به بازار قدیم آن محدود نمی‌شود. مرکزخریدهای ققنوس، اسکان، و سعدی معروف هستند. همچنین می‌توانید به مرکز خریدهای بردیا، صدف، تیمچه، مهرگان، پارمیس، آهوان، پردیس و نصر بروید و علاوه بر گشت و گذار پوشاک، کیف و کفش، زیورآلات و لوازم دیگر خریداری کنید.

[/HIDE-THANKS]