آموزشی پریسکه چیست؟ (قالب شعری جدید)

[فاطمه صفارزاده]

بسمه تعالی

اگر شما به شعر سرایی و اخبار شعر و ادب علاقه دارید باید این خیر را دنبال کنید.
در طی چند سال اخیر قالب شعری جدیدی توسط فردی کشف شد.

پریسکه چیست؟
پریسکه یک سبک یا قالب جدید از شعر فارسی است که بر اساس فرهنگ اسلامی ایران ارائه شده است. هدف از این سبک مقابله با ورود عرفان‌های نو ظهور و عرفان‌های شرقی است. پریسکه در حال حاضر یکی از قالب‌های شعری پر مخاطب است.

معنای لغوی پریسکه
پریسکه یک لغت اصیل ایرانی است و از واژه‌های زبان فارسی میانه به حساب می‌آید. پریسکه به معنای جرقۀ کوچک آتش است. این لغت را ساکنان حاشیه زاگرس از قبیل مردم لرستان، کرمانشاه، کردستان، ایلام، بخش‌هایی از خوزستان و مازندران و چند نقطه مرکزی کشور به وفور به کار می‌برند.

 

[فاطمه صفارزاده]

ویژگی‌های شعر پریسکه

• شعر پریسکه با آرایه هایی چون ایهام، کنایه، ایما و اشاره و... تلاش می‌کند که مفهوم را به خواننده برساند.
• تمام آرایه‌های شعری در قالب پریسکه قابل استفاده هستند، ولی ایهام و استعاره و ایماژبیشترین استفاده را در پریسکه دارند
• پریسکه شعر کوتاه است و حداکثر در ۴ بند، فصل یا مصراع است
• پریسکه می‌تواند سپید و نیمایی یا موزون و مقفی باشد به شرط آن که تساوی عروضی در فصل‌ها اعمال نشود.
• شعر پریسکه موجز است، به این معنا که افعال و کلمات اضافی در آن وجود ندارد و با حداقل کلمات سروده می‌شود.
• پریسکه بسیار ساده است به گونه‌ای که در آن از کلمات ساده و روان استفاده می‌شود و برای عموم مردم قابل درک است.
• دارای ارتباط بین فصل‌ها است، یعنی از پراکنده گویی پرهیز می‌کند و فصل‌ها معنی و مفهوم مشترکی را می‌رسانند.
• در شعر پریسکه از عنصر کشف استفاده می‌شود؛ منظور از کشف ریزبینی و نکته سنجی شاعر است. در کشف، از شباهت، تمثیل، نکته‌ی جدید و جالب و ... بیشتر استفاده می‌شود.
• شاعر پریسکه در کشف، خواننده را نیز شرکت می‌دهد به گونه‌ای که کشف را به صورت کنایه و غیر مستقیم ارائه می‌دهد تا خواننده با کمی تامل به آن پی ببرد.
• شعر پریسکه معمولا دارای یک ضربه‌ی نهایی است؛ یعنی حرف آخر که نقطه‌ی اتصال بین همه‌ی فصل هاست در فصل آخر گفته می‌شود تا خواننده به مفهوم شعر پی ببرد.
• پریسکه با کاریکلماتور متفاوت است و وجه تمایز آن‌ها در موسیقی دار بودن و آرایه‌های ادبی شعر پریسکه است. برای موسیقی دار کردن پریسکه با جابجا کردن ارکان جمله همچون فعل و فاعل و اضافه کردن کلمات موسیقی دار، به آن فرم موسیقایی می‌دهند تا حالت شعر پیدا کند.

 

[فاطمه صفارزاده]

بنیان‌گذار این قالب شعری
یک شاعر نوپرداز معاصر به نام «علیرضا بهرهی» این قالب شعری را بنیان‌گذاری کرد و شعر پریسکه در هشتم آبان ماه سال ۱۳۹۱ توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران به طور رسمی ثبت شده است. انجمن‌های شعری پریسکه سرایان به مسئولیت علیرضا بهرهی برگزار می‌شود و احمد فولادی طرقی به عنوان دبیر فنی انجمن بر روند سرایش پریسکه در سراسر کشور نظارت می‌نماید. حدود ۱۰ انجمن شعر پریسکه وجود دارد که انجمن مرکزی متشکل از ادبا، شعرا و اساتید هر هفته در تهران برگزار می‌شود و به پریسکه‌خوانی و نقد و کارگاه آموزشی می‌پردازند.
علیرضا بهرهی متولد ۱۳۵۴ در خرم آباد است که اکنون در تهران ساکن است. وی دارای مدرک کارشناسی ارشد علوم سیـاس*ـی است و به شعر و ادبیات علاقه‌ی فراوانی دارد. بهرهی در رابـ ـطه با فکر ایجاد سبک پریسکه می‌گوید:
" از حدود چهار، پنج سال قبل نابسامانی‌ای در شعر فارسی به خصوص شعر کوتاه دیدم که هرکس به فراخور ذهن خود نام‌های مختلفی، چون هایکو، طرح و… بر شعر کوتاه فارسی می‌گذاشت که هیچ کدام تمام‌کننده و کامل نبودند. از طرفی هایکو یک واژه‌ی خارجی است که در زبان ما وارد شده و علاوه بر این هر چه قدر شاعران ما در این زمینه طبع آزمایی می‌کردند، باز به نام فرهنگ ما تمام نمی‌شد و آن را در دسته‌ی هایکو که یک نوع شعر ژاپنی است قرار می‌دادند. از طرف دیگر می‌بینیم در گوشه و کنار ایران قالب‌های شعر کوتاه وجود دارد که هر کدام به فراخور فرهنگ و آداب و رسوم و طبیعت آن منطقه شکل گرفته است. مانند “لیکو” در سیستان و بلوچستان و لیکو‌هایی از جنوب کرمان، چهل سرود (چل سرو) در لرستان و بخش‌هایی از ایلام و کرمانشاه و سیاه چونه کردستان و شعر‌های دیگر در شهر‌های مختلف ایران. با توجه به این موارد، شعر چهار فصل پریسکه را ایجاد کردیم که عنوانی فارسی دارد و نمود فرهنگ ایرانی اسلامی است. "

نام چند پریسکه سرای معروف
امروزه صد‌ها شاعر حرفه‌ای و تازه کار در سراسر ایران مشغول به سرودن پریسکه هستند که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• استاداحمدفولادی طرقی
• سیروس ذکایی
• فایزه سیدرضازاده
• مهرداد بابایی
• حسین فریدزاده
• پریچهر مهدی خان لاله
• سیدحسن حسینی تیل آباد
• دانیال رحمانیان
• افسانه راز
• رضا محبی راد
• پرویز بیگی
• آذر عاصمی (یکی از پیشتازان شعر پریسکه است که کتاب‌هایی را در سبک پریسکه ارائه داده و با استقبال خوبی روبرو شده است. یکی از کتاب‌های او «تنها فروغ» نام دارد)

 

[فاطمه صفارزاده]

کتاب سپیداری که به باران می‌پیچد
این کتاب مجموعه اشعار بیست و سه پریسکه‌سرا است که توسط آقای بهرهی گردآوری شده و توسط انتشارات نهر به چاپ رسیده است.
کتاب‌های دیگری از پریسکه به چاپ رسیده که می‌توان به عنوان نمونه به مجموعه کتاب‌های آذر عاصمی، زهرا نادری و عبدالمالک خرمالی اشاره کرد.


در پایان چند نمونه از شعر پریسکه، از سروده‌های استاد بهرهی را با هم می‌خوانیم.


این آب اگر هنوز رو سفید است
هر روز به نام تو
نوشیده می‌شود
******
نترس
با یک نگاه
نمک‌گیر نمی‌شوی
چشم هایم شور نیست
******
مشک هم
جگرش سوخت
با تیر حرمله

 

[فاطمه صفارزاده]

پریسکه هیچ محدودیتی ندارد، هرکس با هر ذوقی که است، می‌تواند با استفاده از این قالب بسراید.

چند نمونه از پریسکه:
۱- میان دفترم می‌نویسم تفنگ
و تمام واژه‌ها را گروگان می‌گیرم
تا تو نیایی
هیچ شعری حق انتشار ندارد
(رضا محبی راد)

۲- سال‌هاست در این خرابه‌آباد
شوکران لحظه‌ها را
حافظانه سرکشیده‌ام
خودکشی چون من کی دیده است؟
(افسر رهبین)
۳- کاش پرنده بودم
تمام عمر را
در قفس سـ*ـینه‌ات
می‌ماندم
(آذر عاصمی)
۴- کوچه‌های تنهایی
چه خمیازه‌های بلندی می‌کشند
اما خواب هم
حوصله می‌خواهد
(علی رضا بهرهی)

چنان‌که دیده می‌شود، در نمونه‌های بالا تمام قوانین و ویژه‌گی‌های مطرح در پریسکه مراعات شده بودند، حداکثر تا چهار بند، شامل و کامل بودند.
با توجه به اشتراک‌های دیرینِ فرهنگی میان افغانستان و ایران و وجود میانه‌های ژرفِ فرهنگی بین دو کشور، مطرح کردن قالب شعری پریسکه در جامعۀ ادبی افغانستان خیلی مناسب، به‌جا و درخورِ ارزش است. خود علی‌رضا بهرهی (ایجادگر این قالب) شعر پریسکه را در جواب سوالی، چرایی و چه‌گونه‌گی شکل‌گیری این‌گونه شرح می‌دهد: «… با توجه به نابسامانی‌یی که در شعر فارسی به‌خصوص در شعر کوتاه دیدم که هرکس به فراخور ذهنِ خود نام‌های مختلفی چون هایکو، طرح، کوتاهه و … می‌گذاشت که هیچ کدام تمام‌کننده و کامل نبودند. از طرفی، هایکو یک واژه و قالب خارجی است که به زبانِ ما وارد شده و علاوه بر این، هرچه‌قدر شاعرانِ ما در این زمینه طبع‌آزمایی می‌کردند، بازهم به نام فرهنگِ ما تمام نمی‌شد و آن را در دستۀ هایکو که شعری جاپانی است قرار می‌دادند. از طرفی می‌بینیم که در گوشه و کنارِ ایران قالب‌های شعری کوتاه وجود دارد که هرکدام به فراخور فرهنگ و ادب و رسوم و طبیعتِ آن منطقه شکل گرفته است. مانند «لیکو» در سیستان و بلوچستان و «لیکوهایی» از جنوب کرمان، «چهل سرود» (چل سرو) در لرستان و بخش‌هایی از ایلام و کرمانشاه و سیاه‌چونۀ کردستان و شعرهای دیگر در شهرهای مختلف ایران. با توجه به این موارد، شعر چهارفصل پریسکه را ایجاد کردیم که عنوانی فارسی دارد و نمود فرهنگی بومی اسلامی است.»(۷)
با توجه به نابسامانی‌هایی که که آقای «بهرهی» در عرصۀ شعر کوتاه ایران یاد می‌کند، جامعۀ ادبی ما هم با بخش بزرگی از این دشواری‌ها دست به گریبان است.
در پهلوی موارد بالا، عدۀ زیادی از پریسکه‌سرایان چنان که یاد شده، پریسکه را قالبی در برابر هایکو می‌پندارند که با داشتن روح اسلامی و فرهنگی بومی در برابر هایکو به مبارزه برخاسته است.
مورد یاد شده (پریسکه در برابر هایکو) که در رویکردهای این قالب نیز آمده، از موارد اساسی و از دلایل شکل‌گیری پریسکه می‌باشد؛ زیرا از آن‌جایی که هایکو قالب شعری‌یی است برخاسته از اندیشه‌های بودیسم- ذن که قرن‌ها پیش شاعران بودایی برای ثبت و نگه‌داشتِ لحظات زنده‌گی‌شان از آن استفاده می‌کردند و داشته‌های‌شان را می‌ریختند؛ در این واخر، دانشمندان آگاه را واداشت به فکر ایجاد قالبی شوند که از یک‌سو بتواند در برابر عرفان‌های بیگانه مبارزه کند و از سویی هم افتخارات قلم‌زنی در قالب هایکو به پای هایکو نوشته نشود. بنابراین، «بهرهی» تصمیم به ایجاد پریسکه گرفت.
از سویی هم، جدا از این‌که هایکو یک عنصر بیگانه و وارداتی در ادبیات فارسی تلقی می‌شود، این قالب «با روحانیتی که در محتوایش دیده می‌شود و با توجه به این‌که خود زادۀ استغراق است؛ اقبال عمومی میان مردم و حتا میان خود سراینده‌گانش نیافته است. همچنان این قالب با معیارها و هویت متافیزیکی همراه است و شعر ما که با الگوهای فرازمینی سنجیده می‌شود، در حالی که مواد خام و پختۀ شعر هایکو در قدم نخست طبیعت است و بیشتر از آن؛ قداست، اسطوره و تعبد را با خود دارد که یک نوع پشتوانۀ فکری و نگرش متضاد را دارا می‌باشد.» (۸)
و این خود دلیلِ عمومیت نیافتن مدامِ این قالب در افغانستان شده و امروز جریان سرایشِ شعر در قالب هایکو خیلی کم‌رنک است.
گذشته از همه، جامعۀ ادبی افغانستان نیاز به قالبی دارد که هم بتواند در برگیرندۀ همۀ قالب‌های کوتاه باشد و هم به وضعیت نابسامان و پراکندۀ شعر کوتاه پایان بخشد و از سویی هم بتواند به شعر کوتاه افغانستان تعریفِ مشخصی ارایه بدهد.
شعر پریسکه این ظرفیت را در خودش دارد؛ زیرا پریسکه در پهلوی مقید نبودن به هجاها، یک قالب بومی، ریشه‌دار و برخاسته از بستر زبان و فرهنگ فارسی است؛ چنان که یاد شد، اگر رباعی، دوبیتی، تک‌بیت و … کوتاهه‌های زبان فارسی را که قرن‌ها در ادبیات ما پیشینه دارد، پریسکه بنامیم و بحسابیم، که بدون شک محسوب هم می‌شود، به این نتیجه می‌رسیم که «پریسکه» در بطن ادبیات فارسی وجود داشته و حالا نظر به نیاز زمان مطرح گردیده است.