پهپادهای ایرانی را بشناسیم

[آیدا.ف]

آغاز عصر پهپادها در ایران را می توان به زمان جنگ تحمیلی و تولد پهپاد مهاجر نسبت داد این پهپاد توسط صنایع هوایی قدس ساخته شد که در سال ۶۴ تشکیل شد روند ساخت پهپادها در ایران تا حدود سال ۷۷ منحصر به صنایع دولتی نظامی می شد

آغاز عصر پهپادها در ایران را می‌توان به زمان جنگ تحمیلی و تولد پهپاد مهاجر نسبت داد. این پهپاد توسط صنایع هوایی قدس ساخته شد که در سال ۶۴ تشکیل شد. روند ساخت پهپادها در ایران تا حدود سال ۷۷ منحصر به صنایع دولتی نظامی می‌شد.


بین سال های ۷۷ تا ۷۹ برخی از نیروهای متخصص که از بخش های نظامی خارج شده بودند، هسته اولین شرکت های خصوصی سازنده پهپاد در ایران را بنا نهادند. این افراد عموما به صورت پیمانکاران صنایع نظامی فعالیت می کردند. در این دوره ایران به فناوری خلبان خودکار دست یافت. گفته می شود، نمونه اولین خلبان خودکار پهپادهای ایرانی در سال ۷۴ به تولید رسید. در اولین نمونه با دادن مشخصات یک موقعیت، پرنده می توانست به محل مورد نظر اعزام شود و برگردد. دستیابی به این فناوری باعث شد پرنده بدون سرنشین بتواند تا مسافت دورتری پرواز کند. فعالیت های بخش غیردولتی در ایران با تاسیس یک مرکز تحقیقاتی مشترک میان جهاد دانشگاهی صنعتی شریف و صنایع هوایی قدس در سال های ۷۹ و ۸۰ شکل تازه ای به خود گرفت و این مرکز نقش بسزایی در توسعه پهپادها ایفا کرد، اما آغاز فعالیت های گسترده در سطح کشور، با برگزاری مسابقات ملی وسایل پرنده بدون سرنشین در سال ۸۵ توسط دانشگاه صنعتی شریف کلید خورد. این مسابقات شور و هیجانی را در میان دانشجویان دانشگاه های مختلف ایجاد کرد و دانشگاه ها را به صورت جدی وارد عرصه پهپادها کرد.


بسیاری از دانشجویان شرکت کننده در این مسابقات، جذب این صنعت شدند یا خود به عنوان کارآفرین در سراسر کشور اقدام به تاسیس شرکت کردند. حامد سعیدی از فعالان این صنعت و عضو اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران در این باره می گوید: این مسابقات، پهپادها را از یک دانش مخفی و محرمانه به یک فناوری علنی و در دسترس تبدیل کرد. این امر باعث تولید ده ها پرنده بدون سرنشین با کاربردهای مختلف در کشور شد و رشد پهپادهای غیرنظامی در کشور را سرعت بخشید. با فاصله ای کوتاه از اولین دوره مسابقات هواپیماهای بدون سرنشین، در سال ۸۶ اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران تشکیل شد و دیری نپایید کارگروه وسایل پرنده بدون سرنشین به صورت یکی از بخش های اصلی این اتحادیه درآمد. در حال حاضر ۱۵ شرکت سازنده پهپاد یا زیرسامانه های آن عضو این کارگروه هستند.


همچنین از سال ۸۵ به بعد پرنده های بدون سرنشین سرعت جایگاه خود را در کشور باز کردند به گونه ای که امروزه علاوه بر آموزشگاه های متعددی که برای آموزش ساخت هواپیمای مدل به علاقه مندان در رده های سنی مختلف وجود دارد، اعلام شده دوره مهندسی فناوری ارشد پهپاد نیز در جهاد دانشگاهی صنعتی شریف با مجوز کمیته مهارتی شورای گسترش دوره های آموزش عالی وزارت علوم، فناوری و تحقیقات ارائه می شود. همچنین استقبال عمومی از پرنده های بدون سرنشین در کشور به حدی بوده که امسال ۴ مسابقه بزرگ کشوری در این زمینه برگزار شد. با وجود تمام پیشرفت ها هنوز بهکارگیری و استفاده از پهپادهای غیرنظامی در کشور با موانع و مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می کند و این صنعت نتوانسته بازار خود را در کشور پیدا کند. علاوه بر این اطلاع رسانی اشتباه درباره پهپادهای غیرنظامی که بعضا توسط برخی سازندگان انجام می شود یکی از آفات بزرگ این صنعت است به گونه ای که سال گذشته اعلام دو خبر غلط با عناوین «ساخت بشقاب پرنده ایرانی» و «اولین پهپاد عمود پرواز جهان» ضربه بسیار شدیدی به اعتماد جامعه و اعتبار بین المللی ایران در زمینه دستاوردهای هوافضایی وارد کرد.


● پهپادهای نظامی ایران


رسانه ها تاکنون خبر از ساخت ۱۰ تا ۱۴ مدل هواپیمای بدون سرنشین در بخش نظامی داده اند که البته درباره برخی از این پهپادها اطلاعات واضحی وجود ندارد و درباره بقیه هم نمی توان کاملا به اطلاعات منتشر شده تکیه کرد. اولین پهپادهای نظامی ساخت ایران در زمان جنگ ساخته و بتدریج توسعه پیدا کرد. مهاجر ۴ پیشرفته ترین نوع پهپادهای خانواده مهاجر است که می تواند تا سرعت ۲۰۰ کیلومتر بر ساعت پرواز کرده و به مدت ۵ تا ۷ ساعت در آسمان باقی بماند. گفته می شود این پرنده قادر است تا ارتفاع ۱۵ هزار پا اوجگیری کند. دیگر پهپادهای نظامی ایران ازجمله ابابیل که توانایی انجام جنگ الکترونیک را نیز دارد، صاعقه که به عنوان پهپاد هدف به کار می رود و پهپادهای کوچکتر یسیر، سریر و حماسه نیز مشخصات عملکردی نزدیک به مهاجر ۴ دارند، اما نسل دیگری از پهپادهای ایرانی که می توان گفت پهپاد کرار اولین آنها محسوب می شود از توانمندی هایی چند رده بالاتر برخوردارند. پهپاد رزمی کرار که به عنوان اولین پهپاد جت ایران در سال ۸۹ معرفی شد توانایی پرواز با سرعت ۹۰۰ کیلومتر بر ساعت را داراست.


با توجه به این که تنها موتور توربوجت ساخت ایران طلوع است به احتمال زیاد از این موتور در این پرنده استفاده شده است. پهپاد کرار براساس اطلاعات منتشر شده همچنین توانست ارتفاع پروازی پهپادهای ایرانی را تا ۴۰ هزار پا افزایش دهد.


پهپاد شاهد ۱۲۹ دومین شگفتی ایران بود که قادر است ۲۴ ساعت به صورت مداوم در آسمان به گشتزنی بپردازد. این پرنده می تواند به ارتفاع ۲۴ هزار پا دست یافته و تا ۱۷۰۰ کیلومتر مسافت را طی کند، اما رکورددار برد و مداومت پروازی پهپادهای ایرانی فطرس است که می تواند با جثه عظیم خود تا ارتفاع ۲۵ هزار پا اوج گرفته و ۳۰ ساعت در آسمان بماند.


این پهپاد با برد بیشینه ۲۰۰۰ کیلومتر برگ برنده ایران در مقایسه با محصولات کشورهای پیشتاز منطقه چون هند و ترکیه است. ساخت پهپاد تنها توانمندی بخش نظامی در این زمینه نیست. در اختیار گرفتن کنترل پهپاد پیشرفته RQ-۱۷۰ آمریکایی توسط ایران در تابستان سال ۹۰ و پس از آن یک فروند پهپاد اسکن ایگل، از اتفاقات مهمی بود که نشان داد ایران در توسعه سامانه های مختلف مرتبط با پهپادها، فعالیت های گسترده ای را انجام داده است.


● بخش خصوصی و پهپادها


در پهپادهای غیرنظامی، آنچنان نیازی به سرعت یا ارتفاع بالا نیست بلکه کاربرد و قیمت پایین این پهپادها، معیار مهمتری است. به همین دلیل تنوع محصولات و دستاوردهای بخش خصوصی و دانشگاهی نسبت به بخش نظامی بسیار بیشتر است. شرکت ها و پژوهشگران بسیاری هم اکنون در زمینه پهپادها فعالیت می کنند و همه ساله تیم های دانشجویی بسیاری پهپادهای خود را که در مسابقات ملی برگزار شده در این زمینه شرکت می دهند که بعضا پهپادهای ساخته شده از قابلیت های قابل توجهی نیز برخوردارند.


چندی پیش در نخستین همایش و نمایشگاه تخصصی فناوری های نوین سنجش از راه دور بیش از ۲۰ پهپاد کوچک و متوسط که توسط بخش خصوصی تولید شده بود به نمایش درآمد. حامد سعیدی دبیر کارگروه پرنده های بدون سرنشین اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران چندی پیش در رسانه ها اعلام کرد: «در حال حاضر این فناوری در کشور از مرحله تحقیقاتی خارج شده و در قالب خدمات مختلف عرضه می شود.» وی حتی ادعا کرد هم اکنون برخی از پهپادهای ایرانی صادر می شوند.


اگر از ادعاهای بی اساسی چون ساخت اولین پهپاد عمود پرواز جهان یا بشقاب پرنده ایرانی یا ده ها ادعای ریز و درشتی که در رسانه ها بابت ساخت هر هواپیمای مدلی می شود بگذریم، براساس اخباری که تاکنون منتشر شده است به نظر می رسد کارگروه پرنده های بدون سرنشین اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران که شامل ۱۵ شرکت عضو است به شکلی منسجم تر از دیگران در این حوزه کار کرده اند.


بنا به گفته ایرج ابراهیمی، رئیس این اتحادیه این شرکت ها توانایی ساخت زیرسامانه های مختلف پهپادها را نیز دارند. همچنین اعلام شده یکی از شرکت های این زیرمجموعه به فناوری ساخت موتور برای برخی پهپادها نیز دست یافته است.


یکی دیگر از ساخته هایی که بتازگی عکس هایی از آن منتشر شده است، یک پهپاد کاربردی برای انجام عملیات نجات غریق است. یکی از مسئولان هلال احمر نیز با تائید عملکرد این پهپاد، اعلام کرده است در آینده از این پهپاد در سواحل کشور استفاده خواهد شد.


گفته می شود این پهپاد که در زیر آن تعدادی حلقه نجات نصب شده، قادر است غریق را شناسایی کرده و حلقه را از بالای سر وی رها کند. در میان اخبار دستاوردهای دانشگاهیان خبری از یک محقق در دانشگاه صنعتی اصفهان منتشر شد که در آن ادعای طراحی یک سامانه پهپاد تفکیک شونده مطرح شده است. در این طرح تعدادی ریزپرنده در نظر گرفته شده که قادرند به شکل های متفاوتی با یکدیگر ترکیب شده و یک پهپاد بزرگ تر را تشکیل دهند. هر چند این سامانه ساخته نشده است و تنها در حد طرح می باشد اما توجه دانشگاهیان به چنین فعالیت های روزآمدی جای خوشحالی دارد.