☆ همه چیز درباره نجوم ☆

[*SAmiN]

گرچه اغلب منجمان آماتور توان خرید یك تلسكوپ 8 یا 10 اینچ كاسگرین یا نیوتني‌های بزرگ بر پایه استوایی را ندارند اما مي‌توانند به تلسكوپی دابسونی با چنین گشودگی و اغلب با همان كیفیت اپتیكی، اما به تا برای آنها، دست یابند. برای افرادی كه بیشترین دهانه با كمترین بودجه را جستجو مي‌كنند، این بهترین انتخاب است. اما كاستي‌های این تلسكوپ چیست؟ گرچه آنها از نیوتني‌هایی با استقرار استوایی بسیار سبك‌ترند و حتی از كاسگرین‌های هم‌تراز خود، اما پیكره آنها كماكان بزرگ است و برای رصدگرانی كه مایل‌اند تلسكوپشان را همه جا در طبیعت درون یك كوله‌پشتی یا كیف كوچكی ببرند ایده‌آل نیست. دابسوني‌ها مناسب رصدگاهي‌اند كه اتومبیل تا كنار آن برود. با استقرار سمت- ارتفاعی آنها تلسكوپ‌های مناسبی برای رصدگران اعماق آسمان‌اند اما برای عكاسان نجومی خیر. با این ابزار عكاسی محدود به خورشید، ماه و سیارات مي‌شود، مگر اینكه در مراحل بعد پایه استوایی نیز برای اپتیك نیوتنی آن تهیه شود.



GoTo: دستگاه جستجوی خودكار اجرام آسمان یا به اصطلاح GoTo (برو آنجا!) تلسكوپ را به هر كجا شما درخواست كنید نشانه مي‌رود. پس از شناسایی زمان و مكان رصدگر (كه در دستگاه‌های GoTo مجهز به GPS آن نیز خودكار انجام مي‌شود) و شناسایی یك تا سه ستاره در آسمان، تلسكوپ خودكار شما آمادة كار است. نمایش این فناوری مسحور كننده با فشردن یك دكمه آغاز مي‌شود. در فهرست هزاران جرم موجود در حافظه دستگاه كهكشانM31 را انتخاب كنید و حالا دكمه GoTo را مي‌فشارید. تلسكوپ با سرعت چند درجه در هر ثانیه به سوی جرم مي‌رود و ثانیه‌هایی بعد كهكشان در میدان دید شماست. فوق‌العاده است اما بی ضرر هم نیست! گرچه هر روز این فناوری بیشتر و بیشتر متداول مي‌شود اما افرادی كه مایل به شناخت آسمان‌اند باید راه پله به پله پیمایش آسمان را طی كنند. پرش از ستاره‌ای به ستاره‌ی دیگر شاید بارها بیشتر از تلسكوپ GoTo شما را منتظر بگذارد اما راه را به خوبی یاد مي‌گیرید و از پیمودن راه نیز لـ*ـذت خواهید برد. شاید مثال آن رفتن به قله كوه با تله‌كابین یا پای پیاده باشد. اگر از كوه پیمایی لـ*ـذت مي‌برید انتخاب شما مشخص است.

 

[*SAmiN]

تلسكوپ‌های مجهز به ی را بیشتر به رصدگرانی توصیه مي‌كنم كه پیمایش مقدماتی آسمان را طی كرده‌اند و حالا به فناوری الكترونیك این دستگاه‌ها برای عكاسی از اعماق آسمان، جستجوی اجرام كم‌نور، دنبال كردن ماهواره‌ها و فعالیت‌های تازه‌ای كه با این فناوری ممكن مي‌شوند نیاز دارند. بدون‌شك در این مرحله تلسكوپ GoTo ابزاری فوق‌العاده خواهد بود- به ویژه برای عكاسان اعماق آسمان. همین‌طور برای مراكز آموزشی و رصدخانه‌ها بدون شك انتخاب مناسبی است. همچنین برای علاقه‌مندانی كه مي‌خواهند رصد آسمان را فقط گاهی به صورت تفننی انجام دهند و مایل‌اند دیدن زیبایي‌های آسمان هر از گاهی آنها را سرشار از شوق كند اما حوصله پیمایش در آسمان را ندارند. فراموش نكنید كه رصدگرانی با بودجه محدود مي‌توانند بهای خرید یك تلسكوپ كوچك GoTo را صرف خرید یك تلسكوپ بزرگ ساده كنند.

چشمی و لوازم جانبی

انتخاب چشمی مناسب بسیار مهم است. حتی تصویر بهترین تلسكوپ‌ها نیز با یك چشمی نامرغوب، تصویری كدر و پر از خطاهای رنگ و ... می شود. گرچه لزومی ندارد یكسره به سراغ چشمي‌های گران‌بها بروید، در انتخاب نوع و فاصله كانونی دقت كنید. اغلب تلسكوپ‌ها با یك یا دو چشمی استاندارد ارائه مي‌شوند- مثلا 25 میلیمتر یا جفت 10 و 20میلیمتر. باید چشمي‌های بعدی تكمیل كننده بزرگنمایی شما باشند.

چشمي‌ها از نظر اندازه فیزیكی سه نوع‌اند. چشمي‌های قدیمی كوچك 5/24 میلیمتر(96/0 اینچ) كه امروزه كمتر استفاده مي‌شوند. چشمي‌های متوسط 7/31 میلیمتر (25/1اینچ) كه متداول‌ترین‌اند و چشمي‌های بزرگ 8/50 میلیمتر (2 اینچ) كه میدان دید وسیعی دارند، گرانبها هستند و اغلب برای تلسكوپ‌های بزرگ آماتوری استفاده مي‌شوند. به تمام تلسكوپ‌های كوچك و متوسط جدید چشمي‌های 25/1 اینچ متصل مي‌شود. برای بازتابي‌های 8 اینچ و بزرگتر، شكستي‌های بزرگتر از 10 سانتیمتر و اغلب كاسگرین‌های بزرگتر از 6 اینچ چشمی 2 اینچ نیز سوار مي‌شود تا تصویر مطلوب تری حاصل شود.

 

[*SAmiN]

با توجه به مقدار بزرگنمایی، كه نسبت فاصله كانونی تلسكوپ به فاصله كانونی چشمی است، چشمي‌های اضافه را، در صورت نیاز، تهیه كنید. فراموش نكنید كه قانون حداكثر 50برابر به ازای هر اینچ قطر دهانه پابرجاست. گرچه بزرگنمایی كم میدان دید وسیع و مطلوبی را برای جستجو و رصد اجرام گسترده در اختیار مي‌گذارد، اگر فاصله كانونی چشمی بیش از حد زیاد باشد، قطر مردمك خروجی چنان زیاد مي‌شود كه بخشی از نور را چشم شما از دست مي‌دهد. حداكثر فاصله كانونی مجاز چشمی برای بیشترین میدان دید و " تیز" ترین تصویر، نسبت كانونی ضرب‌در عدد 7 است. مثلا روی تلسكوپی نیوتنی 5/fبهتر است چشمی بزرگتر از 35 میلیمتر استفاده نشود، مگر اینكه هدف عكاسی یا فیلمبرداری از پشت چشمی است.

با دانستن میدان دید می توانید موضوعات قابل مشاهده در چشمی خود را نیز بسنجید.همانطور كه پیش از این مرور شد نسبت میدان دید ظاهری به بزرگنمایی برابر میدان دید واقعی است. چشمي‌های نامرغوب میدان ظاهری 30 درجه، چشمي‌های متوسط50 درجه و چشمي‌های واید میدان دید 60 درجه تا 100 درجه را دارند كه البته مدل‌های بالای 80درجه بسیار گران‌بها هستند. به طور مثال وقتی چشمي‌ای با بزرگنمایی 100 برابر بهره مي‌برید كه نوع متوسط است میدان دید شما 5/0 درجه مي‌شود. پس قرص ماه به زحمت در میدان دید جه مي‌شود.

چشمي‌ها از نظر ساختار اپتیكی بسیار متنوع‌اند. تعداد عدسي‌های بكار رفته در آنها را"جزء" مي‌گویند. چشمي‌های نامرغوب كم‌بها 2 جزء‌اند كه بهتر است به سراغ آنها نروید.متداول‌ترین نوع چشمي‌های متوسط كلنر (سه جزء) پلوسل (چهار جزء) است. كلنر انتخاب خوب و كم هزینه‌ای برای تلسكوپ‌های كاسگرین و هر تلسكوپی با f زیاد است و برای نیوتني‌ها و شكستي‌های لوله كوتاه مناسب نیستند. در عوض چشمي‌های پلوسل همه كاره‌اند، هم برای f كم و هم برای f زیاد. انتخاب مناسبی در بودجه‌های كم‌اند. چشمي‌های پلوسل دارای "فاصله چشم" مناسبي‌اند- یعنی چشم در فاصله مناسبی از سطح چشمی قرار مي‌گیرد و لازم نیست به آن بچسبد تا میدان دید را كامل ببینید. رصد ماه و سیارات در بزرگنمایي‌های زیاد به چشمي‌های فاصله كانونی كم نیاز دارد كه فاصله چشم در آنها نیز معمولا بسیار كم است و چشمي‌ای با این مزیت در این رصدها برتر است. در فواصل كانونی كم چنین چیزی معمولا فقط با چشمي‌های 6 تا 8 جزء از نوع واید یا ابرواید ارائه مي‌شود كه هم از نظر وزن و هم قیمت، "سنگین" اند و برای استفاده در تلسكوپ‌های كوچك توصیه نمي‌شود.

 

[*SAmiN]

عدسی بارلو:

این ابزار ارزشمند عدسي‌ای است كه قبل از چشمی قرار مي‌گیرد و چشمی روی آن سوار مي‌شود تا بزرگنمایی بسته به نوع بارلو2، 3 یا حتی 4 برابر شود. افزایش بزرگنمایی بارلو به بهای كاهش مقدار نور و روشنایی تصویر است. با مجموع دو چشمی و یك بارلو شما چهار انتخاب بزرگنمایی دارید. متداولترین نوع بارلو 2 برابر است كه بهتر است نوعی انتخاب شود كه به جای تك عدسی از عدسی تركیبی برای كاهش خطای رنگ از آن استفاده شده است.



جوینده:

وقتی با تلسكوپ به آسمان نگاه مي‌كنید فقط پنجره كوچكی رو به چشمان شماست. به همین دلیل جستجوی اجرام از درون چشمی تلسكوپ بسیار وقت‌گیر است.روی تلسكوپ ابزاری به‌نام جوینده یا منظر یاب نصب مي‌شود كه بزرگنمایی بسیار كمتر و میدان دید وسیعی دارد- در حدی كه بخشی از یك صورت فلكی را نشان دهد. این ابزار معمولا همراه یا تلسكوپ ارائه مي‌شود. از درون جوینده دو خط متقاطع را مي‌بینید كه باید موضوع رصدی مورد نظرتان را در وسط دید هدف گیری كند. در جوینده‌هایی كه دارای بزرگنمایی هستند بهتر است آنهایی را انتخاب كنید كه دهانه حداقل 25 میلیمتر دارند تا تصویر روشن‌تر و واضح‌تری نشان دهند. برای تلسكوپ‌های متوسط و بزرگ جوینده‌های50میلیمتری متداول‌ترند. برای تلسكوپ‌های كوچك و متوسط ابزاری به نام "جوینده سرخ نشان" یا برای تلسكوپ‌های كوچك و متوسط ابزاری به نام "جوینده سرخ نشان" یا Red Dot Finder متداول است كه بزرگنمایی (LED) در مركز آن روشن مي‌شود. رصدگر بدون نیاز به نگاه از درون جوینده مي‌تواند از پشت لوله تلسكوپ محل تخمینی جرم را نشانه رود و بعد از همان جا موضوع رصدی را در امتداد نقطه سرخ قرار دهد. این ابزار را رصدگران تازه‌كار و افرادی كه از تلسكوپ‌های با میدان دید وسیع استفاده مي‌كنند بهترین جوینده مي‌دانند.

 

[*SAmiN]

صافی (فیـلتـ*ـر):

برای رصد خورشید فقط از صافي‌هایی استفاده كنید كه به همین منظور ساخته شده‌اند و روی دهانه تلسكوپ قرار مي‌گیرند. اگر همراه تلسكوپ شنا صافی خورشیدی برای نصب روی چشمی قرار دارد از استفاده از آن پرهیز كنید. رصد خورشید نیازمند رعایت تمام موارد ایمنی است. برای رصد ماه به‌ویژه در شب‌های مهتابی روشنایی زیادی دارد از صافي‌های خنثی، كاهش دهنده نور، استفاده مي‌شود (صافی ماه). آن را پشت چشمی نصب مي‌كنید. همچنین مي‌توانی با پوشاندن بخشی از دهانه تلسكوپ از شدت نور بكاهید. در جمع صافي‌های كم هزینه آماتوری صافي‌های رنگی در رصد سیارات بسیار مفیدند. مانند استفاده از صافی سرخ برای مریخ، یا آبی برای رصد جزییات بیشتر در حلقه زحل و ... .



در رصد اجرام اعماق آسمان، مانند سحابي‌های سیاره‌نما یا سحابي‌های گسترده بازتابی، و حتی دنباله‌دارها "صافی سحابی" به‌كار مي‌رود كه آن نیز پشت چشمی نصب مي‌شود.این صافی با سد كردن نور زمینه آسمان و گذر دهی مناسب برای طول موج‌های قلة تابش سحابی تضاد نوری را بیشتر مي‌كند و ساختار‌های سحابی بهتر پدیدار مي‌شوند. با توجه به كاهش نور زمینه آسمان این صافي‌ها برای رصدهای غیر‌ستاره‌ای در شهر نیز كارا مدند(نوعی از آنها با نام صافی آلودگی نوری نیز ارائه مي‌شود). برای تلسكوپ‌های بزرگ آماتوری (8اینچ و بزرگتر) بهتر است از صافی سحابی نوعIIIO (اكسیژن 3)استفاده شود كه پهنای باریك‌تری از طول موج‌های قله تابش سحابی را عبور مي‌دهد و به شرط استفاده از اپتیكی با دهانه بزرگ جزییات بیشتری را نشان مي‌دهد.

در انتخاب صافی خورشیدی برای تلسكوپ بیش از بقیه دقت كنید زیرا بر سلامت چشمان شما ممكن است اثر بگذارد. از استفاده از صافي‌های خورشیدی كه روی چشمی نصب مي‌شوند جدا پرهیز كنید. آنها نامرغوب و ارزان‌اند و تجمع نور شدید روی آنها مي‌تواند سبب ترك خوردن شیشه شود. صافي‌های شیشه‌ای یا از جنس فیلم‌های نازك بادر (معروف به صافی مایلار در ایران) كه سر تلسكوپ نصب مي‌شوند بسیار ایمن‌ترند. روش ایمن دیگر انداختن تصویر چشمی تلسكوپ روی برگه سفید در سایه است، مثل برگه سفید درون جعبه كفش.

 

[*SAmiN]

عكاسی از آنچه كه مي‌بینیم

شاید شیفته آن باشد كه نمای دل‌انگیز زحل یا گستره خیال‌انگیز سحابی جبار را همانطور كه در میدان دید تلسكوپ مي‌بینید روی فیلم عكاسی ثبت كنید. به طور نظری مي‌توانید هرآنچه كه مي‌بینید و حتی بسیار بیشتر را روی فیلم بیاورید. اما در تجربه این كار برای منجمان آماتور تازه‌كار بسیار دشوار است.

شما در عكاسی از ماه و چند سیاره به‌ویژه اگر از دوربین‌های دیجیتال بهره ببرید، به سادگی موفق مي‌شوید اما ثبت اجرام كم‌نورتر دشوار است. برای این كار باید چند ده ثانیه، چند دقیقه یا حتی چند ساعت نور جرم سماوی بر فیلم یا تراشه دوربین شما جمع شود.پس به دوربینی نیاز دارید كه با باز شدن عدسی آن به تلسكوپ متصل ‌شود و از تلسكوپ مانند یك عدسی عكاسی استفاده كند. دوربین باید دارای سرعت B برای نور دهی بلندمدت باشد- یعنی با فشردن این دكمه شاتر دوربین باز بماند (از سیم دكلانشور برای باز نگه داشتن شاتر استفاده مي‌كنیم). حالا نوبت به مشخصات تلسكوپ است. استقرار شما باید به صورت استوایی باشد و دستگاه مجهز به موتور ردیاب. در این صورت تلسكوپ موضوع رصدی را در میدان دید ثابت نگه مي‌دارد (به شرط اینكه پایه به خوبی قطبی شده باشد).پس با تلسكوپ‌های سمت- ارتفاعی بدون موتور ردیاب فقط مي‌توان خورشید، ماه و اجرام سیاره‌ای را به تصویر كشید (مگر سمت- ارتفاعي‌های مجهز به GoTo كه آن هم محدودیت‌هایی در عكاسی طولانی مدت دارد). حتی وقتی تلسكوپ استوایی با موتور دریاب تهیه كنید ثبت تصاویر دقیق از اجرام غیر ستاره‌ای وابسته به آسمان تاریك، تجربه كافی در قطبی كردن تلسكوپ، دقت موتور ردیاب، عدم لرزش پایه، و دوربین و فیلم مناسب است.

 

[*SAmiN]

كدام تلسكوپ؟​

پس آیا مي‌توان این سوال كه بهترین تلسكوپ برای شما كدام است پاسخ داد؟ بله، همانی كه بیشتر از همه از آن استفاده خواهید كرد. یك تلسكوپ شكستی با اپتیك فوق‌العاده اما با لوله‌ای بسیار دراز با پایه‌ای سنگین در عمل بي‌فایده است، وقتی نتوانید آن را به راحتی حمل كنید. مگر اینكه در جایی تاریك زندگی كنید. بزرگترین تلسكوپ‌های نیوتنی نیز اگر رصدگاه شما فقط در شهر باشد هرگز كهكشان‌های دوردست را به شما نشان نمي‌دهد.همچنین تلسكوپ نیوتنی مناسب فردی است كه اگر تلسكوپ نیاز به تنظیم و تعمیرات فنی داشت از پس آن برآید اما تلسكوپ‌های شكستی اگر چه اپتیك‌های كوچك‌تري‌اند نصب و كاربری ساده‌تری دارند. در كنار بودجه‌ای كه اختیار كرده‌اید موضوعات رصدی دلخواه خود را انتخاب كنید، توانایی خود را در حمل و نقل تلسكوپ آینده‌تان و علاقه به عكاسی را در نظر بگیرید. شاید مهمترین زمان برای انتخاب تلسكوپ مناسب در تورهای نجومی و شب‌های رصدی انجمن‌ها و گروه‌های نجومی باشد كه مي‌توانید تصویر موضوعات رصدی دلخواهتان را با تلسكوپ‌های مختلف ببینید.
اگر بودجه شما از 200000 تومان كمتر است شاید تهیه یك دوربین دوچشمی مناسب بهتر از تهیه تلسكوپ كوچك نامناسبی باشد. همین‌طور اگر از اجرام غیر ستاره‌ای گسترده لـ*ـذت مي‌برید و مایل‌اید ابزارتان را همیشه با خود به دل رصدگران باتجربه نیز مكملی در كنار رصدهای تلسكوپی است.​