خراسان رضوی آرامگاه شیخ‌احمد جامی

[کوثر فیض بخش]

آرامگاه شیخ‌احمد جامی
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
مختصات:

۳۵.۲۴۷۳۱۵°شمالی ۶۰.۶۲۹۴۷۰°شرقی

آرامگاه شیخ‌احمد جامی

ایوان مسجدی که قبر شیخ در صحنش است
نام آرامگاه شیخ‌احمد جامی
کشور

ایران
استان استان خراسان رضوی
شهرستان تربت جام
اطلاعات اثر
نوع بنا آرامگاه، مسجد
کاربری آرامگاه
کاربری کنونی گردشگری
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت ۱۷۴
تاریخ ثبت ملی ۱۵ دی ۱۳۱۰

آرامگاه شیخ‌احمد جامی
روی نقشه ایران

۳۵.۲۴۷۳۱۵°شمالی ۶۰.۶۲۹۴۷۰°شرقی
آرامگاه شیخ‌احمد جامی مدفن و مقبره شیخ‌احمد جامی، با قدمتی نزدیک به ۸۰۰ سال در شهرستان تربت جام در استان خراسان رضوی است. این بنا مربوط به از سدهٔ ۹ تا ۱۲ ه‍.ق است و داخل شهر تربت جام واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
مقاله مرتبط:

• آرامگاه بوذرجمهر قاینی؛ سرزمین قهستان
• مسجد جامع نطنز؛ زیباترین یادگار دوره تیموری
• بقعه هارونیه، آرامگاه امام محمد غزالی؛ معرفی مقابر تاریخی و گردشگری

آرامگاه شیخ احمد جامی یکی از دیدنی‌های استان خراسان رضوی، در حاشیه شمال غربی شهرستان تربت جام در کنار مقبره و مسجد خواجه عزیزالله در محله‌ای به نام سعدآباد واقع شده است.

شیخ احمد جامی (یا جام) که نام کامل وی احمد ابن ابوالحسن جامی نامقی ترشیزی است، از عارفان، شعرا و موسیقی‌دانان مشهور قرن پنجم و ششم هجری قمری بوده است. وی در سال ۴۴۰ هجری قمری در روستای نامق از توابع ترشیز (کاشمر فعلی) به دنیا آمد و در سن ۹۵ سالگی در تربت جام درگذشت. شیخ احمد در سن ۲۲ سالگی دچار تحول روحی شده و به عرفان روی می‌آورد. وی در این دوران از مردم کناره گرفته و ۱۸ سال در ارتفاعات نامق و کوهستان بزد، گوشه عزلت اختیار می‌کند و به مطالعه قرآن و تفاسیر و تحقیق در حال عرفا می‌پردازد تا این که به خدمت حضرت خضر(ع) مشرف می‌شود. ایشان در سن ۴۰ سالگی به تعلیم، ارشاد، گفتار و نگارش رساله و کتاب مشغول می‌شود و در سفرهایی که به نقاط مختلف می‌رود، در میان طبقات مردم از جمله برخی حکمرانان و زمامداران سیـاس*ـی نفوذ به دست می‌آورد. شیخ احمد القابی چون شیخ الاسلام، قطب الاوتاد، شیخ ابونصر احمد ژنده پیل، پیر جام و شیخ جام دارد.

مقبره شیخ جامی
بقعه جامی در واقع یک مجموعه است که از بخش‌های مختلفی چون مقبره شیخ احمد، ایوان، گنبدخانه، مسجد کرمانی، گنبد سفید، مسجد عتیق، مدرسه امیر جلال‌الدین فیروزشاهی و مسجد جامع نو تشکیل شده است. البته الحاقات دیگری در این مجموعه وجود دارد که در دوره‌های مختلف به وجود آمده‌اند مانند آب‌انبار، مسجد زیرزمینی و قبور مجاور مزار.

ورودی آرامگاه
در قسمت شرقی مجموعه، ورودی واقع شده و به گونه‌ای است که نظر انسان را به خود جلب می‌کند. معماری این بخش شامل پیش‌طاق ورودی، آستانه درگاه با درِ چوبی و طاق‌های دو اشکوبه به طرفین است. درِ چوبی قدیمی مجموعه آراسته به کتیبه‌های کوفی است که به دلیل محو شدن بیشتر قسمت‌های آن، قابل خواندن نیست، اما ظاهر آن نشان از قدمت این اثر دارد.

به طور کلی، ورودی از قسمت‌های قدیمی مجموعه به شمار رفته و مربوط به قرن هشتم هجری قمری است. بخش ورودی مجموعه آرامگاه که از خشت ساخته شده، در ابتدا هیچ‌گونه تزئیناتی را شامل نمی‌شده است و در دوره ایلخانی نمای مجموعه با گچ سفید شده و در دوره‌های بعد با استفاده از گچبری‌های زیبا و استفاده از رنگ قرمز، ورودی مجموعه را آراسته‌اند.

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
گنبدخانه
گنبد و گنبدخانه در قلب مجموعه واقع و چهارنماى خارجى آن توسّط بناهاى اطراف پوشیده شده است؛ دیوارهاى گنبدخانه، در داخل تا حد کتیبه و هشت بخشى گنبد بالا مى‏‌ر‌ود. ۴ سه کنج و ۴ طاق‌نماى پُر، ۸ ضلعى زیر گنبد را مى‏‌سازد و سطح زیر گنبد نیز با یک کاربندى پوشانده شده است. ساختمان و طرح بناى گنبد، یادآور مقبره سلطان سنجر در مرو (قرن ۱۲میلادی) و بقایاى آرامگاه تیمورى مجاور مسجد هرات است که در سال ۱۲۰۰ میلادی بر پا شده است. به نظر می‌رسد ورودى‏‌هاى شمالى، جنوبى و شرقى، اصلى باشند؛ وجود گچبرى‏‌هاى اطراف ورودى غربى، بیانگر این است که این فضا، که قبلاً محراب بوده و در زمانى که دیگر گنبدخانه محل برگزارى نماز نبوده، درى در آن تعبیه شده است. سه جفت درِ گنبدخانه، مربوط به قرن هشتم هجرى است که یکى از آن‏ها تاریخ ۷۳۳هجری قمری را نشان می‌دهد. یک جفت درِ دیگر که در حال حاضر ورودى غربى (محراب سابق) است، مربوط به قرن ۱۵ میلادى است. دیوارها و گنبد با طرح‏‌هاى هندسى و گیاهى با زمینه‏‌هاى مختلف آبى رنگ تزیین شده که از نظر سبک، مربوط به نیمه دوّم قرن چهاردهم میلادى است. کتیبه زیر گنبد (گریو)، کتیبه‌‏اى قرآنى است. ولى کتیبه بزرگ زیرین آن، اطّلاعات مهم تاریخى در بردارد.

این گنبدخانه، اوّلین بنایى است که بعد از گذشت ۹۷ سال از فوت شیخ در سال ۵۳۶هجری قمری در کنار قبر او برپا شده و چون بر روى قبر او ساخته نشده، مقبره نیست. از طرف دیگر، چون پس از مرگ شیخ، مزار او محل اجتماع مریدان و فرزندان وى بوده است، از این رو درگذشته به‌عنوان جماعت خانه مورد استفاده بوده که وجود چلّه‏‌خانه‏‌هاى داخل آن نیز گواهى بر صحّت این ادّعاست و از طرف دیگر، به عنوان نمازخانه نیز مى‏‌توانسته مورد استفاده زائران مزار شیخ قرار گرفته باشد.

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
ایوان این مجموعه که حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد، در نیمه‌ی اول قرن هشتم هجری بنا شده است. قبل از پایان گرفتن کار بنای ایوان معمار آن دار فانی را وداع گفت و ادامه‌ آن به فرزندش «غیاد الدین بن مطهر» واگذار شد. فضای معماری ایوان در مجاورت گنبدخانه با سقفی نیم‌گنبدی و تزئینات کاربندی با دو ورودی مستقل مسیر ارتباطی به بناهای طرفین خود مسجد کرمانی و گنبد سفید را پدید آورده است.

ایوان با ارتفاعى در حدود ۳۰ متر در برابر گنبد قرار گرفته و با قوس هشت قسمتى و سقف نیم گنبدى کاربندى شده است و در طرفین ایوان، مسجد کرمانى و مسجد گنبدى سفید قرار گرفته که از داخل ایوان، دو درگاه به آن‏ها راه دارد. دو گلدسته کوتاه شش ضلعى در بالاى ایوان جاى گرفته که ساخت آن‏ها را به شخصى به نام «شیخ اسماعیل خان مستوفى الممالک» که مستوفى کل کابل و قندهار در زمان نادرشاه است، نسبت مى‏‌دهند.

نماى پشتی ایوان، شامل دو بخش مى‏‌شود: نخست، قسمتى که طاق ایوان را در بر مى‏‌گیرد و مستقل از گنبدخانه است. پس از این قسمت، دیواره پشت پیشانى ایوان قرار گرفته است که در دو طرف آن، بدنه شش ضلعى مناره‏‌ها قرار دارد و در هر یک از آن‏ها، درى تعبیه شده که از آن طریق مى‏‌توان به رواق پشت ایوان راه یافت. دیگری قسمت مأذنه‏‌هایى است که کوچک‏‌تر از بدنه زیرین خود ساخته شده‏‌اند.

در تزیین ایوان، از کاشى‏کارى و گچ‌برى استفاده شده است. در این ایوان، دو نوع کاشى‏کارى متعلّق به دو دوره مختلف به کار رفته است؛ نخست، کاشی‌هاى فیروزه‏اى شش گوش منقوش که با نقوش گل و برگ و ستاره ۱۶ پر به رنگ‏‌هاى سیاه، لاجوردى و فیروزه‏‌اى بر زمینه سفید تزیین شده‏‌اند و کاشىی‌هاى فیروزه‏اى رنگ مثلثی کوچک که با نقوش اسلیمى و به رنگ سیاه منقوش شده و چهارگوشه کاشى‏‌هاى شش گوش بزرگ را پر کرده‌‏اند. نوع دوّم، کاشى کارى معرّق دور صفوى (۱۰۲۲هجری قمری) است که تمامى نماى ایوان، از اسپر و پیشانى آن گرفته تا زیر قوس را با نقوش هندسى، حیوانى، گیاه و کتیبه‏‌هاى ثلث با رنگ‏‌هاى سفید، سیاه، آبى، فیروزه‌‏اى، لاجوردى، سبز روشن، قهوه‏‌اى روشن و سیر و زرد پوشانده‌‏اند. علاوه بر کاشى‏‌کارى، از گچ‌برى نیز در چند جاى ایوان استفاده شده که همه، متعلّق به یک دوره نیستند.

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
مسجد کرمانی‌
مسجد کرمانی در سمت چپ ایوان قرار دارد و نام آن منسوب به معمار آن (خواجه زکی بن محمد بن مسعود کرمانی) است. در میانه‌ی هر ضلع آن یک شاه‌نشین قرار دارد. سه چله‌خانه نیز در زوایای شرقی و غربی ساخته شده و در شاه‌نشینِ ضلع غربی زیباترین عنصر معماری این مسجد یعنی محراب گچ‌بری و نفیس آن به چشم می‌خورد. این محراب از شاهکارهای معماری قرن هشتم هجری به حساب می‌آید.

سقف این بنا، شامل پنج قسمت است: دو شاه نشین شمالى و جنوبى با پوشش نیم گنبدى که در جلوى هر کدام، دو تویزه با طاق خوانچه پوش قرار دارد و سرانجام در مرکز بنا، بر روى چهار تویزه، گنبد کوچکى زده‌‏اند که بعداً بازسازى شده است. در زیر این گنبد، در کف مسجد، سردابى با نقشه مربّع که داخل آن سه تابوت قرار داشت، کشف شده که هویّت مدفونان مشخّص نیست.

تزیینات داخل بنا، شامل تعدادى قوس تزیینى در اطراف حجره‏‌ها و گچ‌برى‏‌هایى به شکل مقرنس در بالاى در چلّه خانه است. در بالاى این قسمت و در کمرگاه بنا، کتیبه‏‌اى به خط ثلث، بنا را دور مى‏‌زند و در بالاى آن، مقرنس کارى بسیار زیبایى به کار رفته که در طاق شاه‌نشین‏‌ها قرار دارد و در پایین مقرنس‏‌هاى شمالى و جنوبى، جمعاً هشت لوح گچ‌برى مشبّک وجود داشته که امروزه، هفت لوح آن باقى مانده است. در میان تزیینات این مسجد، محراب گچ‌برى شاه‏‌نشین غربى، از اهمیّت خاصى برخوردار است که داراى نقوش مختلف گیاهى و خطى و هندسى پر نقش است.

نماى خارجى مسجد کرمانى که رو به صحن اصلى مزار قرار دارد، متشکل از چهار طاق‏‌نما و قاب‏‌هاى ساده آجرى در حد فاصل آن‏هاست که از این میان، دو طاق‏نمایى که بعد از ایوان قرار گرفته‏‌اند، داراى مقرنس کارى با اسلوب به کار رفته در داخل بنا هستند و حواشى آن‏ها نیز داراى گچ‌برى‏‌هایى نظیر نمونه‏‌هاى داخل بناست. در خصوص تاریخ ساخت این بنا، نمى‏‌توان اظهار نظر دقیقى کرد؛ اما احتمال بیشترى وجود دارد که این بنا، متعلق به نیمه دوّم قرن هشتم هجری قمری باشد.

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
مسجد عتیق
این بنا، در جنوب غربى گنبدخانه قرار دارد و مسجد جامعى به سبک شبستانى گنبددار شامل پنج رواق است که رواق‏‌هاى محورى آن، عریض‏‌تر از رواق‏‌هاى کنارى است. در مرکز بنا، گنبدى بر روى چهار تویزه زده شده بوده که بعدا ویران شده است. در امتداد هر دو رواق، طاق‏‌هاى دو طبقه قرار دارد که طاق‏‌هاى سله‌دار (پاطاق کمى پیش آمده) آن به دو شیوه پرى (عمودى) و رومى (افقى) آجرچینى شده‏‌اند. در داخل دیوارهای طبقه دوّم (جبهه غربى)، راهرویی تعبیه شده که چند دهانه آن را مسدود کرده‏‌اند. سقف این رواق‏‌ها، با یک سرى تویزه و طاق‏‌هاى خوانچه‏‌پوش و پانیذ پوشیده شده است. با قضاوت بر روى آنچه از بنا باقى مانده است، مى‌‏توان گفت تنها دو دهانه غرب گنبد ـ یعنى دو دهانه مقابل محراب ـ با گچ‌برى تزیین شده بوده است. تزیینات گچبرى اسلیمى، لنگه طاق‏‌هاى رواق محراب را مزیّن ‌ساخته است. پشت طاق‏‌هاى دور قوسى‏‌هاى بالا و پایین، با نواره کتیبه تزیین و بدنه زیر لنگه‏‌ها با طرح‏‌هاى آجرهاى بروى اندود گچ، منقوش شده است. گوشه ستون‏‌ها داراى ستونچه‏‌هایى با طرح مارپیچ است و محدوده طاق‏‌ها با نوعى گچبرى مشخّص شده است. بر روى یکى از پشت طاق‏‌هاى زیر گنبد، قطعاتى از کاشى‏‌هاى سفید و آبى قابل ملاحظه است.

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
گنبد فیروزشاهی
گنبد فیروز شاهی یا گنبد سبز یا مدرسه امیر جلال الدین فیروزشاه نیز از بناهای مشرف بر صحن مزار جام است. بنا دارای نقشه‌ای چلپایی و چهار ایوانی است که بر فراز آن گنبدی قرار گرفته است. همچنین گنبدخانه‌ای چهارطاقی با چهار شاه‌نشین و دو طاق‌نما در بخش‌های شرقی و غربی آن وجود داشته و سرتاسر بنا را تزئینات زیبای کاشی‌کاری پوشانده است. در طاق‏نماى غربى آن، محرابى قرار داشته و امروزه تنها قسمتى از حاشیة قوس آن برجاى مانده است. بر فراز طاق درگاه‏‌هاى شمالى و جنوبى که هر دو به منزله ورودى بنا محسوب مى‏‌شوند، دو طاق سوار کرده‏‌اند که نورگیرى در هر یک از آن‏ها جاى داده شده است. مهم‏‌ترین بخش بنا، سقف بناست که با به کارگیرى سه کنج‏‌ها و کاربندى، به شیوه‏‌اى بسیار بدیع و زیبا پوشیده شده و بر فراز آن، گنبدى آوگونه سوار است.

مسجد جامع نو
مسجد جامع نو در جانب غربی مزار واقع است. رواق شرقی این بنا با مسجد عتیق پیوند خورده و ظاهراً تنها بخش قدیمی مسجد، گنبد مقصوره است که توسط (جلال الدین فیروز شاه) به سال ۸۴۶ هجری قمری بنا شده است. رواق شرقى، با مسجد عتیق پیوند خورده و براى این کار، الزاماً بخشى از آن و احتمالاً بناهاى مغولى شمال مجموعه تخریب شده است. درى که جایگزین محراب گنبد شده، ورودى به مسجد جدید را فراهم ساخته است. دیواره‌‏هاى تکیه حیاط، طاق‏‌هاى رواق‏ها و شبستان‏‌هاى طرفین گنبد مقصوره و تزیینات زیر گنبد، نسبتاً جدید هستند. تنها بخش اصلى مسجد به نظر مى‏رسد که گنبد مقصوره باشد. ظاهراً این مسجد نیز توسّط جلال‏الدّین فیروزشاه در سال ۸۴۶ هجری قمری ساخته شده است. بر روى کاشى خشتى فیروزه‌‏اى رنگى به ابعاد ۲۵در ۲۵ سانتى‏‌متر که در زیر قوس ایوان شرقى مسجد جامع، در پشت دیوار غربى گنبدخانه نصب شده، کتیبه‌‏اى به خط ثلث و به رنگ سفید بر زمینه فیروزه‌‏اى، حاوى عبارت «عمل العبد الضعیف حاجى زین ابن محمود الجامع الشیرازى سنة ۸۴۶» دیده مى‏‌شود.

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
مرقد شیخ جامی
آنچه که از همه بیشتر در محوطه جلب نظر می‌کند، مرقد شیخ احمد است که نزدیک به ایوان مرتفع در فضای باز به صورت باشکوهی قرار دارد. آرامگاه با مصالح آجر و گچ و به شیوه‌ای خاص از سطح محوطه بالا آمده است. مزار دارای دو سنگ به صورت افراشته است که اولی لوح اصلی است که بالای سر قرار گرفته و دارای تزئیناتی همچون گل، برگ و آرایه‌های گیاهی است و دومی در پایین مزار است که در طرفین آراسته به کتیبه است. از درون سنگ قبر شیخ، درخت کهنسالی به صورت خودرو با شاخه‌های فراوان روییده است. با این که ریشه‌های درخت در حال تخریب گور هستند، نوادگان شیخ می‌گویند از احمد جامی روایتی دارند که هیچ‌گاه درختی را قطع نکنند. زائرین تربت شیخ نیز اعتقاد خاصی به این درخت دارند. درخت رمز زندگی، باروری، فناناپذیری، واقعیت مطلق و سرچشمه آب حیات است. درخت تمثیلی است از تمرکز، از این رو اعتقاد رویش درخت بر این مزار کنایه از جاودانگی یاد و خاطره شخصیت مدفون است. درباره این نوع درخت پسته که بومی تربت جام است، اعتقاد بر این است که بر سر مقابر و مزارهای آزادگان مسلمان ایرانی و بزرگان می‌روید. همچنین مردم نواحی شرق خراسان در مورد درختان روییده بر مزارها بر این باورند که آن‌ها از ناف دفن‌شدگان روییده‌اند.

محجری از سنگ مرمر اطراف مزار را محصور نموده و ۱۸ پایه از سنگ مرمر سیاه در بین آن، زیبایی خاصی به محجر داده است. بر اطراف این قسمت در طول اعصار و قرون، دست‌نوشته‌ها و یادگاری‌هایی از مسافران و زائران اهل دل بر جای مانده است.

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید