خراسان رضوی بقعه هارونیه، آرامگاه امام محمد غزالی؛ معرفی مقابر گردشگری

[KIMIA_A]

بقعه هارونیه بنایى است مکعب شکل و آجرى که در 25 کیلومترى شمال غربى مشهد در حاشیه غربى جاده مشهد به طوس و در قلب دشت طوس واقع گردیده است و توجه به این نکته که هارونیه یگانه اثر برجاى مانده از شهر باستانى طوس است، اهمیت آن را مشخص‌تر مى‌سازد. این بنا در سده هشتم هجری در شهر کهن تابران بنا شده است.
این بنا مشتمل بر یک فضای وسیع مربع گنبد دار به ارتفاع حدود 25 متر و وسعت 12 در 12 متر است در انتهای بنا سه حجره و اتاقک با تزئیناتی شامل گچبری قرار دارند، تزئینات خارجی آن منحصر به قابهای عمودی و ستون نماهای طرفین ورودی می‌باشد.
گنبد هارونیه در دهه های اخیر به همت انجمن اثار ملی و میراث فرهنگی خراسان مرمت و بازسازی شده است مردم این بنا را زندان هارونیه می‌نامند و در متون و سفر نامه ها از آن مسجد توس، آرامگاه و خانقاه غزالی نیز نام بـرده شده است.
تحقیقات اخبر نشان داده است كه بنای هارونیه ‌آرامگاه یا خانقاهی است كه در سده های هفتم یا هشتم هجری ساخته شده است.
این بنای تاریخی در حدود ۶۰۰ متری آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی قرار دارد و در کنار آن سنگ سیاهی به عنوان یادبود امام محمد غزالی از عرفای سده پنجم و ششم هجری دیده می شود و در شمال‌غربی بنا نیز مقبره زنده یاد حسین خدیو جم ۱۳۰۶ تا ۱۳۶۸ش از غزالی شناسان معاصر قرار دارد.
هارونیه نام جدیدی است که به این مکان داده شده و شاید سابقه‌ی مکتوب آن حتی به یکصد سال پیش هم نرسد، لذا هیچ ارتباطی به هارون‌الرشید عباسی ۱۷۰ تا۱۹۳ ق ندارد و سبک معماری آن معماری آذری می باشد.

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
دیار خراسان یکی از سرزمین های کهن و تاریخی ایران زمین به شمار می رود که از گذشته های دور محل وقایع ریز و درشت بسیاری بوده است. سرزمینی پرافتخار که در طول تاریخ انسان های فرهیخته و نامدار بسیاری را در دامان خود پرورش داده و شاهد اتفاق های مهم و اثر گذار از آغاز تا کنون بوده است. از حضور پارتی ها -یکی از سه قوم بزرگ آریایی- در این سرزمین تا قیام ابومسلم خراسانی، از حمله مغول ها و به آتش کشیدن شهرهای مهم آن تا ظهور نادرشاه افشار در این پهنه گسترده و بسیاری دیگر، که خراسان را از دیگر بخش های کشورمان متمایز می کند.

بزرگترین حادثه ای که نام خراسان را برای همیشه در تاریخ و جغرافیا بزرگ کرد، حضور امام رضا (ع)، امام هشتم شیعیان در این استان و قرارگیری حرم مطهر ایشان در این دیار است. تاریخ خراسان از این حوادث کوچک و بزرگ، بسیار در چنته دارد و تاریخ پرفراز و نشیب آن رازهای سر به مهر فراوانی را در خود جای داده است؛ رازهایی که برخی از آنها در زمان حمله مغول برای همیشه مسکوت ماندند و برخی در دل بناهای مختلف به انتظار کشف شدن نشسته اند.

امروز در می خواهیم به یکی از این سازه های تاریخی سری بزنیم و با ناشناخته ها و اسراری که آن را در برگرفته اند بیشتر آشنا شویم. مقصدمان گنبد هارونیه در خراسان رضوی است، افسانه ای ترین بنای خراسان که به درستی هنوز کاربری و تاریخ ساخت آن مشخص نیست؛ ساختمانی تاریخی که به کاوش و پژوهش باستان شناسان و محققان نیاز دارد تا پرده از رازهای آن برداشته شود. همراه ما شوید تا با این سازه باشکوه و کمتر شناخته شده بیشتر آشنا شویم.

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
چرا هارونیه؟

• تاریخی ترین اثر شهر توس قدیم است.
• پرسش ها و رمز و رازهای بسیاری آن را به بنایی افسانه ای تبدیل کرده است.
• در نزدیکی آرامگاه فردوسی و در شهرک تاریخی شهر توس قرار گرفته است.
• معماری ساده اما باشکوهی دارد و عظمت و استقامت بنای آن زبانزد اهل فن و معماران است.

آشنایی با هارونیه | افسانه ای ترین بنای تاریخی مشهد

امروز می خواهیم اندکی از مشهد فاصله بگیریم و سری به یکی از جاذبه های تاریخی که در نزدیکی این شهر قرار گرفته است بزنیم. راهی می شویم تا به 25 کیلومتری شمال غربی مشهد برسیم،‌ جایی که بنایی پر رمز و راز با نمایی آجری و قرمز رنگ در برابر شما قد علم می کند و نگاه را به سوی خود خیره می سازد. بقعه هارونیه، یکی از قدیمی ترین آثار شهر توس است که در ابتدای شهرک تاریخی توس و نزدیکی آرامگاه فردوسی قرار دارد و سال هاست بسیاری از گردشگران،‌ پژوهشگران و باستان شناسان از آن بازدید می کنند. هارونیه مرتفع ترین ساختمان قدیمی این شهرک تاریخی به حساب می آید و با تزیینات منحصر به فرد خود، از دیگر سازه های کهن خراسان متمایز می شود. گفته شده است که زمان ساخت این بنا به قرن های هفتم یا هشتم هجری قمری باز می گردد؛ اما این موضوع هنوز به طور کامل ثابت نشده است. هارونیه بنایی افسانه ای‌ست که کاربری اصلی آن هنوز شناخته نشده و همین موضوع بازدید از آن را جذاب تر می کند و آن را به یکی از پرطرفدارترین جاذبه های مشهد تبدیل کرده است. هارونیه در میان مردم با نام های بقعه هارونیه، گنبد هارونیه و بقعه هارون نیز شناخته می شود.

هارونیه تنها اثر باقی مانده از توس قدیم به شمار می رود و در سال های اخیر به همت انجمن آثار ملی و فرهنگی خراسان بازسازی و اطراف آن فضاسازی شده است. این اثر در تاریخ پانزدهم دی ماه 1310 به شماره 173 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است. البته این اثر بعدها در سال 1382 تحت عنوان آرامگاه منسوب به امام غزالی (1) به شماره ۸۹۴۴ به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد.

پاورقی

1- ابی حامد محمد بن محمد الغزالی الشافعی، ملقب به امام محمد غزالی، فیلسوف، همه چیزدان و فقیه ایرانی بود. وی از بزرگان تصوف ایرانی به شمار می آید و بین سال های 450 تا 505 ه.ق (437 تا 490 خورشیدی) زندگی می کرد. کتاب کیمیای سعادت او در زمینه تصوف بسیار مشهور است.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
هارونیه ساختمانی تماما آجری ست و سبک معماری آذری دارد. یک گنبد دو پوسته ای سقف آن را می پوشاند و از هیچ گونه کاشی کاری برای تزیین آن استفاده نشده است. فضای داخلی آن از یک ایوان، 4 شاه نشین، گنبدخانه و سه اتاق فرعی تشکیل می شود که تمام اینها در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد. فضای بیرونی نیز شامل سنگ یادبود کوچکی از امام محمد غزالی و باغچه ای مستطیلی شکل درست روبروی ایوان می شود. بنای هارونیه در کنار ویژگی های تاریخی خود از نظر عظمت، قطر پایه ها، قدرت ایستایی در کف و گنبد نیز شاخص شده است.

نقشه کلی سازه به صورت چهارگوش است و در آن ویژگی هایی از معماری قرن هشتم هجری دیده می شود. ابعاد کلی بنا به ترتیب ضلع شمالی 19.5 متر، ضلع جنوبی 20 متر، ضلع شرقی 28 متر و ضلع غربی 29 متر است. از جمله این ویژگی ها می توان به خطوط عمودی و موازی که بر سطح بنا وجود دارد اشاره کرد. خطوطی که از آن برای بلندتر نشان دادن بنا استفاده می شود. طاق نماها، نورگیرها و فضاهای پر و خالی، دیگر ویژگی های قرن هشتمی این سازه باشکوه هستند. در ساخت آن علاوه بر آجر از ملات، ماسه و گچ نیز استفاده کرده اند و در قسمت هایی به وسیله مقرنس ها و کاربندی های گچی تزیین شده است.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
بخش های مختلف

ایوانی رفیع، چهار ایوان صلیبی شکل در داخل، چهار شاه نشین، پنجره های مشبک، هشت طاق نما با قوس جناغی، سردابه و گنبد دو پوسته آجری به بلندی ۲۲ متر از کف زمین و دیگر عناصر، بخش های مختلف این سازه را تشکیل می دهند.

در این بنا معمار با استفاده از تعدادی طاق نما به همراه قوس پنج و هفت و منفذهای ساده نورگیر، سایه روشنی ایجاد کرده است که باعث شده هم از بار دیوارها کم شود و هم بنا با شکوه تر به نظر آید.

گنبد

گنبد بنای هارونیه از شاخص ترین قسمت های آن است. دهانه گنبدِ داخلی ارتفاعی در حدود 11.30 متر از سطح زمین دارد و ارتفاع 26 متری گنبد تا کف زمین آن را به اثری شگفت آور در معماری تبدیل کرده است. گنبد، دو پوسته دارد و بر روی سطح خارجی گنبد داخلی اثرهایی از تیغه آجری به چشم می خورد. درون آن طرحی ساده دارد و با مقرنس کاری هایی مربوط به دوره تیموری تزیین شده است. همچنین ارتفاع گنبد کوچک قسمت شمالی 11 متر، طول و عرض گنبدخانه 12.12 متر و ارتفاع کمرپوش (1) از کف 9 متر حساب شده است.

ورودی

ورودی گنبد هارونیه در سمت جنوبی آن قرار گرفته و سر در بسیار بلند آن گردشگران را به سوی خود می خواند. سردری که فاقد کاشی کاری است و تمام آن از آجر ساخته شده است. این ورودی شامل یک ایوان کفش کن با قوسی جناغی به ارتفاع ۱۵/۵۰ متر، عمق 3 و عرض 8 متر می شود. معمار برای زیبایی و استحکام بیشتر، در دو طرف آن دو جرز پهن با دو طاق نمای کشیده و بلند و یک حاشیه پهن افقی ایجاد کرده و نبش هر کدام از این جرزها را با دو نیم ستون آجریِ محکم ساخته است. البته این سازه در گذشته در قسمت های شرقی و غربی خود نیز سه ورودی داشته که امروزه این ورودی ها مسدود شده و به شکل پنجره هایی مرکب درآمده اند.

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
آنچه درون بنا می بینید

وارد بنا که می شوید گنبدخانه ای بزرگ را مشاهده می کنید که فضای زیادی از سقف را در بر گرفته است. چهار پلکان مارپیچ در گوشه ها و سه اتاق فرعی در ضلع شمالی نیز دیده می شود. این ساختمان در کل شامل سه طبقه، یک سرداب و دو طبقه دیگر می شد که ورودی سرداب آن در قسمت جنوب شرقی اتاق واقع شده است. در وسط هر ضلعِ بنا، ایوانی وجود دارد که با مقرنس های گچی تزیین شده و هر کدام از این ایوان ها با عرض ۳/۷۵ متر و عمق ۲/۷۵ متر ساخته شده اند. کف این ایوان ها در حدود 40 سانتی متر بالاتر از کف اصلی ساختمان است. فاصله دو ایوان نیز با جرزهایی پهن و راهرویی پوشیده شده است. راهرویی که طبقه همکف را با پلکان‌های مارپیچی به طبقه سوم که از چهار گوشواره و چهار طاق‌نما تشکیل شده است وصل می کند. این اتاق های گوشواره از درون طاق ها بیرون زده شده اند و به همین دلیل طرح چهارگوش بنا را در قسمت های بالایی به ویژه گنبد به طرحی هشت ضلعی تبدیل می کنند.

در سمت ایوان شمالی، سازه ای مربع شکل دیده می شود که با مقرنس های سـ*ـینه کفتری پوشانده شده و با نوری که از دوازده پنجره به داخل می آید، روشن می شود. دو سمت شرقی و غربی این سازه دو اتاق قرینه وجود دارد که از هر کدام از آنها برای رفتن به محوطه زیرگنبد و خارج شدن از آن استفاده می کردند. در قسمت هایی از این اتاق ها، نشانه هایی وجود دارد که مشخص می کند این اتاق ها قبلا بزرگتر بوده اند و متعلقات بزرگتری داشتند؛ بخش هایی که به مرور زمان از بین رفته اند. تنها اثر به جای مانده از این اتاق ها محراب هایی به عرض یک متر است.

از نکته های جالب معماری گنبد هارونیه، بادگیرهایی است که در جهت های مختلف، درون ساختمان آن ساخته شده اند و به شکل تهویه هوا کار می کردند. همچنین در ساخت گنبد از کلاف های چوبی نیز استفاده شده بود که هم به استحکام آن کمک می کرد و هم به نوعی سازه را در برابر زلزله مقاوم می ساخت.

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
مسیر دسترسی

آدرس:‌ استان خراسان رضوی، جاده مشهد – قوچان، سه راه فردوسی، حاشیه بلوار شاهنامه، نرسیده به آرامگاه فردوسی، بقعه هارونیه

گنبد هارونیه در شهر مشهد، بخش مرکزی و دهستان طوس واقع شده است. برای رسیدن به آن می توانید از اتوبوس های خط 202 میدان فردوسی تا آرامگاه فردوسی استفاده کنید. در ایستگاه شاهنامه 63 از اتوبوس پیاده شوید، هارونیه در مقابل شماست.

اگر هم می خواهید از تاکسی برای رسیدن به این مکان استفاده کنید باید بدانید تنها تا ابتدای بلوار شاهنامه می توانید با تاکسی های خطی بروید. پس از آن باید سوار ماشین های شخصی یا اتوبوس شده و خود را به مقصد برسانید.

Photo by : Unknown
جاذبه های اطراف

زمانی که در گنبد هارونیه هستید محال ممکن است که بخواهید دو جاذبه ای که در نزدیکی این سازه تاریخی قرار دارد را از دست بدهید:

• آرامگاه فردوسی یک کیلومتر
• آرامگاه امام محمد غزالی 3.5 کیلومتر

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
بناهای مشابه

بقعه هارونیه به آرامگاه سلطان سنجر در مرو بسیار شبیه است. این دو بنا از نظر معماری به بناى جبل سنگ (گنبد جبليه) در كرمان که از سازه های به جا مانده از قرن هفتم هجری است، شباهت دارند. شباهت آرامگاه سلطان محمد خدا بنده (الجایتو) یا همان گنبد سلطانیه در زنجان به بقعه هارونیه نیز انکار نشدنی است، با این تفاوت که بنای واقع در توس از نظر اندازه کوچک تر است.

در نظری دیگر، شیارهای عمودی که در گنبد هارونیه دیده می شود، بسیاری را به یاد سازه گنبد سلطانیه و البته مقبره بايزيد در بسطام می اندازد.

سه بنای هارونیه، مقبره سلطان سنجر و گنبد سلطانیه در بخش گنبدخانه و دهلیزهایی که به زیبایی سه کنج ها را پنهان کرده اند نیز شباهت بسیار دارند.

دغدغه ها

بناهای کمتر شناخته شده ای مانند هارونیه در میان جاذبه های معروفی که در یک شهر قرار دارند چندان مورد توجه قرار نمی گیرند و مسوولان شهری تلاش چندانی برای معرفی و شناسایی آنها نمی کنند. بناهایی که کشف رازهای آنها و نگهداری و بازسازی اصولی شان به بودجه زیادی نیاز دارد و اگر این کار انجام بگیرد، برگ تازه ای در شناخت تاریخ کشورمان باز می شود. بهتر است مسوولان با صرف هزینه ای نه چندان زیاد و با کمک راه های خلاقانه به معرفی این گونه بناها بپردازند و با درآمدی که از طریق گردشگری به دست می آورند، راه را برای تحقیق و تفحص در تاریخ ایران زمین باز کنند. همچنین رها ساختن سنگ های تاریخی در محوطه و قسمت های مختلف مجموعه هارونیه، نگرانی بسیاری را در میان علاقه مندان و بازدیدکنندگان این اثر بی بدیل به وجود آورده است. سنگ هایی که هر کدام رازهایی در دل دارند و می توانند به حل معمای هارونیه کمک کنند اما بدون نگهداری مناسب در معرض باد و باران و آفتاب قرار گرفته اند.

Please, ورود or عضویت to view URLs content!

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
تاریخچه گنبد هارونیه
در ۲۵ کیلومتری شمال غربی مشهد در حاشیه غربی جاده مشهد-طوس، بنایی ناشناخته و پررمز و راز قرار دارد. بقعه «هارونیه» بنایی است مکعب شکل و آجری که در قلب دشت طوس واقع شده است. این بنا از نظر عظمت، قطر پایه‌ها، قدرت ایستایی در کف و گنبد دارای معماری خاص است و توجه به این نکته که هارونیه یگانه اثر برجای مانده از شهر باستانی طوس است، اهمیت آن را مشخص‌تر می‌سازد. عوام آن را به نام «زندان هارون» می‌شناسند و احتمالا به این دلیل «هارونیه» خوانده می‌شود، حال آن‌که نه‌تنها بنا از لحاظ شکل و نقشه هیچ‌گونه شباهتی به زندان ندارد، بلکه طبق مستندات تاریخی نمی‌توان هیچ‌گونه ارتباطی بین این اثر و هارون‌الرشید خلیفه عباسی یافت؛ زیرا هارون در سال ۱۹۳ هجری قمری وفات یافته است در حالی که اصل بنا را با توجه به شکل معماری، از دوره ایلخانی (قرن هشتم هجری) می‌دانند که بخش‌هایی در دوره تیموری به آن الحاق شده است. از طرف دیگر به دلیل تشابه سبک معماری بنابر اساس نظرمرحوم پیرنیا به معماری رازی، این بنا را مربوط به قرن ششم هجری می‌دانند. در حفاری‌هایی که به سال ۱۳۵۴ در این بنا صورت گرفت، ضمن پیدا شدن سفال‌های مربوط به دوران سلجوقی، تیموری و صفوی، جرز بسیار قطوری از سنگ و ملاط ساروج که کاملا یادآور پی بنای آتشکده‌های ساسانی است مشاهده شد و نتایج آثار به دست آمده حاکی است که پی این بنا سابقه‌ای خیلی پیش از قرن ششم داشته است.

پس از بررسی بنا و مطالعه نظریات مختلف محققان سوالی برای نگارنده پیش آمد که این بنا از چه زمان و توسط چه کسی هارونیه نامیده شد. بررسی سفرنامه‌ها و نوشته‌های جهانگردان و پژوهشگران داخلی و خارجی که از حدود صد سال قبل تاکنون در نوشته‌های خود به این بنا اشاره کرده‌اند، نشان داد که تنها عوام و مردم بومی بودند که بنا را نخست نقاره‌خانه و سپس زندان هارون نامیدند و بر اثر آن نام «گنبد هارون» هم بعدها به کار بـرده شد. به نظر نگارنده با توجه به این‌که معمولا ساکنان اطراف بناهای تاریخی و محوطه‌های باستانی در مورد آثار مجاور مساکن خویش داستان‌ها و افسانه‌هایی می‌سازند که اغلب با واقعیت مطابقت ندارد، نامیده شدن این بنا نیز با عنوان هارونیه از طرف ساکنان نمی‌تواند ارزش تحقیقی یا مبنای تاریخی صحیحی داشته باشد. به همین ترتیب است برج واقع در لاجیم مازندران که به یادبود بانویی از سلسله آل باوند بنا گردیده اکنون به نام امامزاده عبدالله شهرت یافته است، یا مقبره ارسلان جاذب سپه‌سالار دوره غزنویان در سنگ بست که عوام آن را «قبر ایاز» می‌دانند.
[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]

• موزه شه‌ لافتی؛ گمشده‌ ای در خیابان شاهنامه توس

کاربری بنا
در هدف از احداث بنا و کاربری آن نیز اختلاف‌ نظر وجود دارد، برخی این مکان را مدرسه یا خانقاه و همچنین مدفن امام محمد غزالی می‌دانند (قرن ششم) و برخی دیگر آن را مسجدی می‌دانند که بعد از هجوم مسلمانان به ایران بر روی آتشکده ساسانی ساخته شده است.

از آنجا که در قسمت ‌شمالی بنا، یک ردیف اتاق دیده می‌شود، این سوال در بیننده ایجاد می‌شود که این مکان باید محل تدریس و مکان علمی باشد، با این فرضیه می‌توانیم ارتباط اثر را با امام محمد غزالی دریابیم. چرا که امام محمد غزالی پس از آن‌که تدریس در نظامیه بغداد را نپذیرفت، در طوس ماند و همان جا خانقاهی برای صوفیان و مدرسه‌ای برای طلاب دایر کرد و شبانه‌روز خویش را به عبادت خدا و خدمت به خلق می‌گذراند. هنگامی که سرگرم این کار بود ناگهان اجلش فرا رسید و در طابران طوس که موطن وی بود بدرود زندگی گفت و در همان جا مدفون گشت. پس از اتمام مرمت ساختمان سازمان حفاظت آثار باستانی سنگ مقبره‌ای به‌عنوان یادبود امام محمد در جلو آن نصب کرده است.

عبدالحمید مولوی با استناد به برخی منابع تاریخی، هارونیه را خانقاه خواجه عثمان بن هارون استاد معین‌الدین چشتی قطب صوفیه چشتی در هند می‌داند که به یادبود پدرش در قرن ششم خانقاهی در طابران طوس ساخته است. وی این نظریه را که بنا خانقاه و مقبره امام محمد غزالی بوده رد می‌کند چرا که مورخان و جهانگردانی که از قرن ششم و هفتم به بعد به طوس سفر کرده‌اند، مدفن غزالی را خارج از باروی شهر (قبرستان عمومی شهر) ذکر کرده‌اند، حال آن‌که بر طبق برخی منابع مکتوب، هارونیه داخل حصار طوس قرار داشته است.

[/HIDE-THANKS]

دانلود رمان و کتاب های جدید