"بخشبندی تاریخ ایران..."

[HaMaN-P]

بخشبندی تاریخ ایران
نکتهٔ دیگر آنکه معمولاً تاریخ ایران را به دو دورهٔ کلی تاریخ ایران پیش از اسلام و تاریخ ایران پس از اسلام تقسیم می‌کنند.
دو روایت مختلف از تاریخ ایران پیش از اسلام وجود دارد: یکی روایت سنتی که مبتنی بر تواریخ سنتی است (شامل شاهنامه) و از نخستین پادشاه کیومرث (که پادشاه جهان و نه فقط ایران است) آغاز می‌شود و شامل سلسله‌های پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، ملوک‌الطوایفی (اشکانیان) و ساسانیان است. این روایت سنتی به یک معنی روایتی اسطوره‌ای از تاریخ ایران است و شامل اطلاعات ذی‌قیمت مردم‌شناسانه و اسطوره‌شناسانه‌است.
روایت دیگر روایت مبتنی بر تواریخ خارجی (شامل تواریخ یونانی، ارمنی، رومی) و مدارک و یافته‌های باستانشناسی (شامل کتیبه‌ها و سکه‌ها) و به‌طور کلی روایتی مدرن و علمی‌است. در این روایت خاندان‌های پادشاهی در ایران پیش از اسلام از قرار زیرند: مادها، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان.
شاید بسیاری باور ننمایند که از سال سی‌ام هجری که سال مرگ یزدگرد آخرین پادشاه ساسانی است تا سال ۱۳۴۴ه‍. ق(=۱۳۰۴ه‍.خ) که تاریخ برافتادن قاجاریان می‌باشد در درون حدود طبیعی ایران بیش از یکصد و پنجاه خاندان به استقلال یا نیمه استقلال پادشاهی کرده‌اند و از میان ایشان تنها چهار خاندان سلجوقیان و مغولان و صفویان و نادر شاه را می‌توان گفت که بر سراسر ایران حکمروا بودند. از دیگران طاهریان، سامانیان، صفاریان، غزنویان، بویهیان، خوارزمشاهیان، قره‌قویونلویان، آق‌قویونلویان، زندیان، قاجاریان اگر چه پادشاهان بزرگ و بنام بودند هیچ‌کدام سراسر ایران را زیر فرمان نداشتند. آن دیگران هم جز خاندان‌های کوچکی نبودند که هر کدام بر یک یا دو ولایت فرمانروا بودند.
در زمینه دودمان‌ها باید این را به اشاره یادآوری کرد که در یک دوره که آل جلایر نیز بر بخش‌هایی از ایران‌زمین فرمان می‌راندند، حدود بیست دودمان بر ایران فرمانروا بودند.
نگاره‌ای سراسرنما از تخت جمشید
نگاره‌ای سراسرنما از شهر زیر زمینی سامن ملایر
دودمان‌های دوران باستان
ماد (آغاز قرن هشتم ق.م. ۵۵۰ ق. م) بنیان‌گذار (دیاکو) (هووخشتره)
هخامنشی (۵۵۹ ق.م. - ۳۳۰ ق. م) بنیان‌گذار کوروش بزرگ شهریاران بزرگ داریوش بزرگ و خشایارشا
سلوکیان (۳۳۰ ق.م. - ۱۲۹ ق. م) بنیان‌گذار سلوکوس یکم
اشکانیان (۲۵۶ ق.م. - ۲۲۴ م) بنیان‌گذار اشک یکم شهریاران بزرگ مهرداد یکم و اشک سیزدهم
ساسانیان (۲۲۴ م. ۶۵۲ م) بنیان‌گذار (اردشیر بابکان) شهریاران بزرگ شاپور یکم، شاپور دوم و انوشیروان دادگر
دودمان‌های پس از اسلام
طاهریان (۸۲۰–۸۷۳ م. / ۲۰۵–۲۵۹ ه‍.ق / ۱۹۹–۲۵۲ خ) بنیان‌گذار طاهر ذوالیمینین
صفاریان (۸۷۵–۹۰۰ م. / ۲۶۱–۲۸۷ ه‍.ق / ۲۵۴–۲۷۹ خ) بنیان‌گذار یعقوب لیث
سامانیان (۸۷۵–۹۹۹ م. / ۲۶۱–۳۸۹ ه‍.ق / ۲۵۴–۳۷۸ خ) بنیان‌گذار نصر یکم شهریاران بزرگ اسماعیل سامانی و نصر بن احمد
زیاریان (۹۲۸–۱۰۷۰ م. / ۳۱۵–۴۶۲ ه‍.ق / ۳۰۶–۴۴۹ خ) بنیان‌گذار مرداویج پسر زیار شهریار معروف قابوس بن وشمگیر
بوییان (۹۳۲–۱۰۴۹ م. / ۳۲۰–۴۴۰ ه‍.ق / ۳۱۱–۴۲۸ خ) بنیان‌گذار عمادالدوله علی شهریار بزرگ عضدالدوله
غزنویان (۹۹۸–۱۱۶۰ م. / ۳۸۸–۵۵۵ ه‍.ق / ۳۷۷–۵۳۹ خ) بنیان‌گذار سلطان محمود غزنوی
سلجوقیان (۱۰۳۸–۱۱۹۴ م. / ۴۲۹–۵۹۰ ه‍.ق / ۴۱۷–۵۷۳ خ) بنیان‌گذار طغرل بیک شهریاران بزرگ ملکشاه و سلطان سنجر
خوارزمشاهیان (۱۰۷۸–۱۲۲۰ م. / ۴۷۰–۶۱۷ ه‍.ق / ۴۵۶–۵۹۹ خ) بنیان‌گذار (انوشتکین غرجه) شهریار معروف محمد خوارزمشاه
ایلخانیان (۱۲۵۶–۱۳۳۶ م. / ۶۵۴–۷۳۶ ه‍.ق / ۶۳۵–۷۱۴ خ) بنیان‌گذار هولاکوخان
تیموریان (۱۳۷۰–۱۴۹۸ م. / ۷۷۱–۹۰۳ ه‍.ق / ۷۴۸–۸۷۷ خ) بنیان‌گذار تیمور گورکانی
صفویان (۱۵۰۱–۱۷۲۳ م. / ۹۰۶–۱۱۳۵ ه‍.ق / ۸۷۹–۱۱۰۲ خ) بنیان‌گذار شاه اسماعیل یکم شهریار بزرگ شاه عباس یکم
افشاریان (۱۷۳۵–۱۷۴۸ م. / ۱۱۴۸–۱۱۶۱ ه‍.ق / ۱۱۱۴–۱۱۲۷ خ): بنیان‌گذار نادرشاه
زندیان (۱۷۵۰–۱۷۹۵ م. / ۱۱۶۳–۱۲۰۹ ه‍.ق / ۱۱۲۹–۱۱۷۳ خ) بنیان‌گذار کریم‌خان زند
قاجاریان (۱۷۹۵–۱۹۲۵ م. / ۱۲۰۹–۱۳۴۴ ه‍.ق / ۱۱۷۳–۱۳۰۴ خ) بنیان‌گذار آقامحمدخان شهریار بزرگ ناصرالدین شاه
سلسله پهلوی (۱۹۲۵–۱۹۷۹ م. / ۱۳۴۴–۱۳۹۹ ه‍.ق / ۱۳۰۴–۱۳۵۷ خ) بنیان‌گذار رضاشاه