دانستنی های زمین شناسی

[کوکیッ]

*رودوکروزیت

رودوکروزیت (Rhodochrosite) با فرمول شیمیایی MnCO3 از مجموعه کانی هاست و لومینسانس قرمز تیره کامل در امتداد محور طولی از خود نشان می‌دهد. در شعله عادی می‌سوزد. در اسیدها حل می‌شود. برای اولین بار در آلمان غربی کشف شد و از نظر شکل بلور: رمبوئدر – قرصی شکل – منشوری، رنگ: صورتی – قرمز – قهوه‌ای – خاکستری، شفافیت: نیمه شفاف، شکستگی: صدفی – نامنظم، جلا: شیشه ای، رخ: کامل، سیستم تبلور: رمبوئدریک و در رده‌بندی کربنات است همچنین خاصیت مغناطیسی ندارد و منشأ تشکیل آن هیدروترمال – دگرگونی مجاورتی – پگماتیتی – رسوبی است. بیشتر در آلمان غربی و شرقی، رومانی، چک اسلواکی، فرانسه، پرو،آمریکا، مکزیک و آرژانتین یافت می‌شود.

* کریزوکل در مالاکیت

کریزوکل ( Chrysocolle) با فرمول شیمیایی CuSiO3 + nH2O از مجموعه کانی هاست و از کلمات یونانی Khrusos یعنی طلا و Kolla به معنی چسب گرفته شده‌است. ناپایدار برای اولین بار در چک اسلواکی کشف شد و از نظر شکل بلور: منشوری – آسیکولار، رنگ: سبز -آبی – سبز تا آبی، شفافیت: نیمه شفاف، جلا: شیشه‌ای – کدر، رخ: ندارد، سیستم تبلور: آمرف و در رده‌بندی سیلیکات است و منشأ تشکیل آن ثانوی است.

 

[کوکیッ]

*مرمر سبز یا مالاکیت (Malachite)

با فرمول شیمیایی Cu2[(OH)2 – CO3] از مجموعه کانی هاست و از واژه یونانی Malakhe به معنای پنیرک که رنگ آن سبز است گرفته شده‌است. محلول در HCl – در حرارت شعله اسید را رنگین می‌کند. CuO:۷۱٫۹۵٪ CO۲:۱۹٫۹٪ H2O:۸٫۱۵٪ از نظر شکل بلور: منشوری، رنگ: سبز – سبز تیره، شفافیت: نیمه کدر، شکستگی: صدفی، جلا: شیشه‌ای – چرب، رخ: ناقص، سیستم تبلور: مونوکلینیک و در رده‌بندی کربناتاست. همچنین خاصیت مغناطیسی ندارد و منشأ تشکیل آن ثانوی است.

*فلوریت

فلوریت یکی از مواد معدنی جذاب در دنیاست که خواص و فریبندگی بسیاری دارد. این ماده خواص صنعتی زیادی داشته و مورد علاقه گردآورندگان مواد معدنی است. این سنگ معدنی بسیار محبوب باید با دقت تراش داده شده، پرداخته شود و سپس مورد استفاده قرار گیرد. در واقع فلوریت ماده بسیار ویژه ای است که در نمایشگاه توسکان (Tucson) در سال ۲۰۱۳ موضوع رسمی جامعه مواد معدنی و سنگ جواهر توسکان قرار گرفت. فلوریت در ترکیب شیمیایی یک فلورید کلسیم محسوب می شود. یک ماده معدنی ایزومتریک که دارای بلورهای مکعبی شکل است در حالی که اشکال ۸ وجهی و ایزومتریک های پیچیده تر نیز در آن مشاهده می شود. از آنجا که فلوریت بلورهای منظمی در اشکال مختلف می سازد، مورد توجه گردآورندگان قرار گرفته است.

 

[کوکیッ]

* ترکیب فلوریت / کوارتز / پیریت

پیریت یا پیریت آهن که در متنهای کهن فارسی مارقشیشانامیده میشود، یک کانی با فرمول شیمیایی FeS2 است. پیریت از لغت یونانی پیر به معنی آتش گرفته شده‌است. شاید این نامگذاری به علت تولید جرقه‌است که بر اثر برخورد با سنگ‌های دیگر حاصل می‌شود. این کانی را در کانی‌شناسی قدیم ایران با مارکازیت یکی دانسته‌اند. در فارسی واژهٔ برنجه و سنگ نور نیز برای پیریت بکار بـرده می‌شود.از نظر کریستالوگرافی سیستم تبلور مکعبی دارد که شبیه به نمک طعام می‌باشد. علاوه بر تبلور مکعبی، پیریت به صورت اکتاهدرال وپیریتوهدرال و گاهی دودکاهدرال دیده می‌شود. علاوه بر عناصر یاد شده ناخالصی‌هایی از نیکل، کبالت، طلا، نقره، مولیبدن، کرومیوم،وانادیوم، تنگستن، تالیوم، مس، روی، آرسنیک و تیتانیوم در کانی یاد شده می‌تواند مشاهده گردد. این کانی از نظر شفافیت کدر بوده و به رنگ زرد، زرد طلایی با بازتاب چند رنگی مشاهده می‌شود و آنرا طلای احمق‌هامی‌نامند. اشکال ظاهری آن به صورت بلوری، آگریگات توده‌ای، دانه‌ای، دندریتی اشباع شده، سودومورف و پودری است. پیریت از نظر سختی ترد بوده و خاصیت مغناطیسی خوبی دارد.

 

[کوکیッ]

*کبالتوکلسیت

کبالت-کلسیت (Cobalt-Calcite)، نگین های ساخته شده از این کانی به وسیله رنگ کردن با کبالت به رنگ بنفش و قرمز در می آیند. انواع مرغوب و قابل تراش آن در اسپانیا یافت می شود و به فرم کابوشن یا صفحه دار تراش می دهند.

*آزوریت

آزوریت (Azurite) کانی نرم مس است که در اثر هوازدگی رسوب‌های سنگ معدن مس ایجاد می‌شود. پس از آنکه اولین بار در شسی له مین نزدیک لیون فرانسه کشف شد آن را با نام شسیلیت نیز می‌شناسند. این کانی در زمان باستان نیز شناخته شده بود، در تاریخ طبیعی پلینیوس از آن با نام یونانی kuanos به معنی «آبی سیر» یاد شده‌است. نام لاتین آن نیزcaeruleum است. به دلیل رنگ آبی کم نظیر این کانی از زمان باستان همیشه تمایل بوده که این کانی را به رنگ آسمان آبی بی‌ابر مرتبط کنند. ولی نام انگلیسی امروزی آن Azurite به این دلیل انتخاب شده‌است که هر دو کلمه‌های azurite و azure (به معنی رنگ نیلی یا لاجوردی) از عربی شدهٔ کلمهٔ پارسی لاژورد lazhwardمنطقه‌ای که به دلیل داشتن سنگ لاجورد معروف است، گرفته شده‌اند. این کانی بسیار فراوان است و در آلمان، فرانسه، شیلی، استرالیا و امریکا یافت می‌شود.

 

[کوکیッ]

*اسکولسیت

زئولیت(Zeolite) یک ماده معدنی است که عمدتاً از آلومینوسیلیکات تشکیل شده و کاربرد تجاری عمده آن در صنایع یه عنوان جاذب سطحیاست.از بین زئولیت‌های طبیعی فقط ۹ نوع به مقدار زیاد در طبیعت یافت می‌شوند.خواص فیزیکی و شیمیایی زئولیت‌های طبیعی متفاوت بوده و در بین نمونه‌های مختلف یک نوع خاص از زئولیت نیز تفاوت‌هایی در خواص فیزیکی (اندازه منفذ، اندازه بلور، ظرفیت تبادل یونی و ظرفیت جذبی) و ترکیب شیمیایی وجود دارد. موارد استفاده زئولیت‌های مصنوعی و طبیعی از خواص فیزیکی و شیمیایی آن‌ها منشا می‌گیرد که خود آن هم به نوبه خود تابعی از ساختمان بلوری و ترکیب شیمیایی زئولیت‌ها است. زئولیت متداول در منطقه جنوب غربی بیرجند از نوع اسکولسیت و هولاندیت است.

*یوواروویت

یوواروویت (Uvarovite) با فرمول شیمیایی Ca۳Cr۲[SiO۴]۳ از کانی‌های کمیاب گروه گارنت است. نام این کانی از نام وزیر روسی S.S.Ouvarov گرفته شده‌است. برای اولین بار در روسیه (اورال) پیدا شد رنگ‌های این کانی عبارتند از سبز تا سبز زمردی تیره. منشأ تشکیل آن سنگ‌های اولترابازیک است. یوواروویت را گاه به عنوان سنگ زینتی برش داده می‌دهند. این کانی کمیاب را می‌توان بیشتر در درژیزمان‌های کروم(Cr)، در روسیه (اورال)، اتیوپی پیدا می‌شود. ترکیب شیمیایی آن گاه حاوی Ti است (Schorlomite) و به طور کلی ترکیب شیمیایی متغیری دارد برای ایزومورف‌های مرتبه بالای آن عناصر Mg- Fe – Ca- Al- V -Cr -Zr -Ti -Mn – Y در کانی‌ها به صورت اولیه یافت می‌شود.

 

[کوکیッ]

*زرنیخ سرخ در کلسیت

زرنیخ جسمی است معدنی و آن عبارت است از ترکیب گوگرد و ارسنیک که در اصطلاح شیمی آنرا سولفور ارسنیک گویند و بر دو نوع است . یا زرنیخ زرد : عبارت است از ترکیب سه ظرفیتی ارسینک با گوگرد رنگ آن زرد است و در نقاشی برای تهیه رنگ زرد و سبز ( مخلوط با آبی پروس ) بکار میرود و همچنین در تهیه واجبی ( نوره ) از آن استفاده میکنند . یا زرنیخ قرمز عبارت است از ترکیب دو ظرفیتی ارسینک و گوگرد رنگ آن قرمز است و در نقاشی مصرف دارد . زرنیخ سرخ معمول کیمیاگران است. کلسیتیک کانی کربناته و پایدارترین کربنات کلسیم (CaCO۳). چندریخت است. کانی کلسیت به کانی هزارچهره معروف است و از کلسیم کربن و اکسیژن تشکیل شده و این کانی با اسید واکنش می‌دهد. کلسیت در دستگاه سه‌ضلعی (تری‌گونال)، رده اسکالنوئدریک متبلور می‌شود. دارای بلورهای درشت و مشخص و یا بصورت توده‌های دانه‌ای می‌باشد. فرمهای رومبوئدر و اسکالنوئدر کلسیت فراوانتر است. دارای ماکل‌های گوناگون و متنوع نیز می‌باشد. کلسیت در بیشتر موارد بافت موزائیکی بی شکلی را دارد و در الیت‌ها و بعضی از سیمان‌های ته نشین شده ممکن است شکل شعاعی یا رشته‌ای داشته باشد. کلسیت در سنگهای آهکی هم به صورت اولیه و هم به صورت ثانویه وجود دارد.

 

[کوکیッ]

*کروکوئیت

کروکوئیت (Crocoite) با فرمول شیمیایی PbCrO4 از مجموعه کانی هاست و با چاقو بریده می‌شود-لومینسانس قهوه‌ای تیره-ازکانیهای مشابه آن رآلگار و سینابراست. از کلمه یونانی Krokos به معنای زعفران گرفته شده‌است. محلول در HCL گرم و KOH با فسفر و براکس به رنگ سبز زمرد درمی آید. PbO:۶۹٫۰۶٪ CrO۳:۳۰٫۹۴٪ برای اولین بار در استرالیا کشف شد و از نظر شکل بلور: منشوری – ندرتاْ رومبوئدر، رنگ: قرمزنارنجی – نارنجی تیره، شفافیت: شفاف، شکستگی: صدفی – نامنظم، جلا: الماسی، رخ: خوب، سیستم تبلور: مونوکلینیک و در رده‌بندی کرومات است و منشأ تشکیل آن ثانوی است.


* کهربای اصل روی کوارتز با لپدولیت و کلیولاندیت

لپدولیت نوعی میکا که دارای لیتیم است، بوده و به صورت توده های پولک مانند یافت می شود.

کانیهای فرومنیزین بازالتها :
در بازالتهای دانه درشت بلورهای بزرگتر پیروکسن از نوع اوژیت و دیوپسیدیک است، در صورتی که بلورهای کوچک از نوع پیژونیت می‌باشد. در بازالتهای دانه ریز یک نوع پیروکسن نیمه پایدار باهم اوژیت ساب کلسیک دیده می‌شود. هیپرستن نیز ممکن است در بازالتها دیده شود. ولی خیلی کمتر از اوژیت که اکثرا در بازلتها وجود دارد. الیوین در سنگها دیده می‌شود و ممکن است ترکیب آن در یک سنگ تغییر کند بطوری که دانه‌های ریزتر دارای آهن بیشتری باشد.

 

[کوکیッ]

بازالت:
بازالت عبارت از سنگ آتشفشانی تمام بلورین ، نیمه بلورین و گاهی شیشه‌ای است که دارای بافت آفانیتی است و گاهی نیز بصورت توده‌های تموذی کم عمق ظاهر می‌شود مهمترین کانیهایی که در این سنگها دیده می‌شوند عبارتند از پلاژیوکلاز (لابرادوریت) ۴۰ تا ۶۰ درصد ، کانیهای فرومنیزین (پیوکسن‌های منوکلینیک و الیوین۳۵ تا ۵۵ درصد. ترکیب متوسط پلاژیوکلازهای یک سنگ باید لابرادوریت یا بازیک تر از آن باشد تا بتوان آنرا جزو دسته بازالتها قرار داد.

معمولا تغییرات زیادی در ترکیب پلاژیوکلازها دیده می‌شود. بلورهای درشت ممکن است آنورتیت ، بیتونیت و یا در اکثر حالات لابرادوریت باشد و این پلاژیوکلازها خیلی وقت ها زونه هستند. بلورهای درشت هر چه اندازه شان کوچکتر باشد اسیدی ترند و پلاژیوکلاز خمیره از آنها هم اسیدی تر است. بلورهی درشت پلاژیوکلاز از نوعی است که در درجه حرارت زیاد تشکیل شده است. انکلوزیون‌های شیشه‌ای و الیوین در آنها دیده می‌شود. ماکل‌های آلبیت ، پریکلین و کارسباد بخوبی در خیلی از بلورها مشهود است.

 

[کوکیッ]

کانیهای فرعی بازالتها :
کوارتز بصورت کانی فرعی ممکن است دیده شود ولی مقدار آن در حدود ۱۰ درصد باشد سنگ را به اسم کوارتز بازالت می‌نامیم. کریستوبالیت نیز در خمیره بعضی از بازالتها زیاد دیده می‌شود. اورتوز در صورتی که وجود داشته باشد. مقدارش ناچیز است ولی در برخی انواع بازالتها ممکن است کانی اصلی باشد.
کانیهای فرعی دیگر عبارتند از آپاتیت ، منیتیت ، ایلمنیت و گاهی زیرکن. فلدسپاتوئیدها در انواع قلیایی بازالتها به مقدار کم ممکن است وجود داشته باشد. شیشه ممکن است یکی از اجزای اصلی یا فرعی بازالتها باشد بادامک‌های بازالتها از کانیهای معمولی این سنگها بااضافه زئولیت‌ها ، کلسیت و کوارتز ممکن است پر شده باشد.

*دگرسانی بازالتها :
پیروکسن‌ها دگرسان شده به کلریت ، سرپانتین و کربنات تبدیل می‌شود، الیوین‌ها به ایدینگزیت و سرپانتین یا ناترونیت تبدیل می‌شوند. فلدسپاتها معمولا دگرسان نشده‌اند ولی ممکن است کائولینیزه یا کلریتیزه شده باشد.

*انواع مختلف بازالتها :
کوارتز بازالت – الیوین بازالت – هیپرستن بازالت -هورنبلند بازالت

 

[کوکیッ]

*ملافیر :
نام منسوخی است که برای انواعی از بازالت که در دوران اول تشکیل شده اند نیز بکار می‌رفته است.
* تولئیت :
عبارت از بازالتی است که اگر ترکیب آن را به روش CIPW محاسبه کنیم دارای هیپرستن خواهد بود.
* پیکریت :
نامی است که برای بازالتهایی که دارای مقدار زیادی الیوین است بکار رفته است. گرچه به نوعی از پریدوتیت‌ها نیز پیکریت گفته می‌شود.
*اسپیلیت‌ها :
بازالتهای هستند که لابرادوریت آنها آلبیتیزه شده و اوژیت آنها در نتیجه دگرسانی به آکتینوت ، کلریت ، اپیدوت و الیوین سرپانتینیزه تبدیل شده است.

ساخت و بافت بازالتها :
بازالتها دارای ساخت و بافتهای خیلی مختلفی هستند و از انواع تمام بلورین تا شیشه‌ای تغییر می‌کنند. مهمترین انواع آنها بدین قرار است.

بافت شیشه‌ای :
اکثرا شیشه قهوه‌ای روشن با کریستالیت‌ها و میکرولیت‌های کم

بافت نیمه بلورین :
خمیره شیشه‌ای که قسمت عمده سنگ را تشکیل داده و دارای تعداد کمی بلورهای درشت است این بافت را بافت ویتروفیر می‌گوییم و سنگ مربوط بازالت و تیروفیر نیز نامیده می‌شود.