فئودالیسم در اروپا

[Elka Shine]

قرون‌وسطی بر سه‌پایه یا رکن مستقر بود: کلیسا –فئودالیسم -حکومت‌های محلی. فئودالیسم از مهم‌ترین ارکان جامعه قرون‌وسطایی به‌حساب می‌آمد ، زیرا کلیسا و مسیحیت نیز بر اساس نظم فئودالی اداره می‌شد.فئودالیسم به‌عنوان زیرساخت مناسبات اجتماعی -اقتصادی قرون‌وسطی عامل گفتمانی و همبستگی جامعه بود و چارچوب‌های فرهنگی -سیـاس*ـی و حتی مذهبی نیز طبق الگوهای فئودالیته تنظیم‌شده بود. اینک اصطلاح فئودالیسم را از منظر اتی مولوژی (ریشه‌یابی و مشتق شدن کلمات هم‌خانواده از یکدیگر) بررسی می‌کنیم .

فئودالیسم سیستم سیـاس*ـی فئودالیته است . فئوالیته کیفیت و چگونگی و شرایط واگذاری زمین از سوی یک واسال بزرگ‌تر به واسال زیردست است .زمانی که کلو ویس نخستین پادشاه فرانک‌ها و مؤسس نخستین سلسله حکومتی به نام مروونژین ها ،زمین‌های امپراتوری رم را تصاحب کرد ،به‌عنوان مالک کل و بلامنازع از طرف زیردستان به‌عنوان اربـاب بزرگ یاسینور بزرگ سوزان شناخته شد .اوبخشی از مرغوب‌ترین زمین‌های را برای خود برداشت وربقیه را به سرکرده سپاهیان خود واگذار کرد. این سرکرده درحالی‌که واسال شماره یک یا رعیت سینور بزرگ یا پادشاه بود، بخشی از زمین‌های خود راریر دستانش می‌داد تا تبعیت او را گردن نهند و در جنگ در رکاب او باشند. این زیردست که زمین می‌گرفت ،فقط واسال سرکرده یاسینور بالادست خود بود.این سرکرده درحالی‌که وسال شماره یک پادشاه بود. سینور شماره دو (بعد از پادشاه )برای زیردستان خود به‌حساب می‌آمد.

 

[Elka Shine]

صلیب ماتیلدا، این صلیب برای ماتیلدا، رئیس صومعهٔ اسن (۹۷۳–۱۰۱۱) ساخته شد. این شمایل مسیح احتمالاً در کلن یا اسن ساخته شده‌است.
اگر هرمی را در نظر بگیریم ، پادشاه در راس هرم به‌عنوان سوزرن یاسینور شماره یک قرار داشت. بلافاصله زیردست او، واسال می‌شد.واسال یا رعیت شماره یک سینور بزرگ یا پادشاه. این زیردست پادشاه که بخشی از زمین‌ها را به زیردستان خود می‌داد ، نسبت به پادشاه واسال شماره یک بود و نسبت به زیردست خود سینور شماره دو بود . جالب اینکه واسال (رعیت) سینورشماره دو ، دیگر و رعیت پادشاه نبود. به این خاطر ضرب‌المثلی درست کرده‌اند که می‌گوید :واسال ، وا سال من ،وسال من نیست . این ترتیب راهیرارشی یا سلسله‌مراتب فئودالی می‌گفتند.

به‌این‌ترتیب نظام فئودالی برخلاف نظام زمین‌داری شرق (ایران )، سیستم غیرمتمرکز بود. درحالی‌که در سیستم متمرکز ایران ،به همه رعیت مستقیم شاه بودند. به همین دلیل اربـاب یک روستای خود را مستقیماً رعیت و نوکر شاه می‌دانست و به اربـاب بزرگ قبل از شاه وابسته نبود.

فئودالیسم از کلمه لاتین feudataiv eیا feudatataius و feudمشتق شده است .feudدر نگارش به‌مرورزمان به شکل feod درآمده و زمین با فیف fiefیا کسی که صاحب fiefاست معنی می‌دهد .کلمه fiefاز ریشه ژرمن fehu به معنی جنگ گرفته‌شده است .

فئودالیسم به‌عنوان تقسیم حاکمیت میان مجموعه‌ای از شاهزادگان و اربابان ، برجسته‌ترین ویژگی قرون‌وسطی است .وقتی از فیف سخن گفته می‌شود که زمین‌های امیرنشین‌ها و گاه مانور نظر دارند .اما همه مانرها ، نیستند .

ا صطلاحی فئودالی بسیار قدیمی است. فئودالیسم به شیوه نگارش لاتین آن از باب تاریخ به قرون‌وسطی می‌رسد.اسم فرانسوی فئودالیته یعنی فئودالیسم، هرچند ریشه جدیدتری دارد ، دست‌کم از قرون هفدهم پدید آمده است .اما تا مدت زیادی این هر دو لغت تنها به‌طور محدود در مفهوم حقوقی به کنار می‌رفت. فیف صورتی از مالکیت ارضی و فئودال به‌عنوان «چیزی که مربوط به فیف است» مفهوم می‌شود. فئودالیته نیز می‌تواند یا به «کیفیت ویژه یک فیف»یا«تعهداتی که به چین زمین‌داری شمول می‌یابد،اطلاق گردد ».

 

[Elka Shine]

یک مجسمه از اوخر دوران روم که در آن حکومت چهار فرمانروایی به نمایش در آمده‌است. اکنون در ونیز
ریشله واژه‌نگار فرانسوی ،در سال ۱۶۳۰ م این دو اصطلاح را زبان خاص حقوقدانان و نه زبان خاص تاریخ‌نگاران توصیف کرده است .

به‌راستی نخستین بار در چه زمان به ذهن کسی خطور کرد که مفاهیم این اصطلاحات را آن‌قدر گسترش دهد که شامل شناخت و تعریف جامعه‌ای به آن نام گردد؟ دولت فئودال و فئودالیته برای نخستین بار در کنار کتابی که در سال۷ ۱۷۲ ، پنج سال پس از مرگ مولف آن کنت دوبولن ویه منتشر شد ، به‌کاررفته است .و به نوشته مارک بلوخ این قدیمی‌ترین نمونه‌ای است که او پس از تحقیقات بسیار پیداکرده است .این اصطلاح از زبان فرانسوی به سایر زبان‌های اروپایی وارد شد.احتمالا منتسکیو دومین نفری است که این اصطلاح را در رساله روح القوانین خود به کاربرد.

شارل-لوئی دو سکوندا (به فرانسوی: Charles-Louis de Secondat) یا بارون دو مونتسکیو (به فرانسوی: Baron de Montesquieu)، یکی از متفکران سیـاس*ـی فرانسه در عصر روشنگری که در سال ۱۶۸۹ در بوردو از شهرهای فرانسه زاده شد.

 

[Elka Shine]

حقوق و قوانین خود به کاربرد. هنگام یورش مسلمانان به اروپا( ۷۱۱ )،شارل مارتل سرفرماندهی سپاه فرانک‌ها چون نیروی کافی ،مخصوصاً سواره‌نظام برای جنگ با سواران عرب نداشت، قسمتی از اراضی کلیسا را گرفت و به قطعات کوچک تقسیم کرد و به نسبت ارزش نظامی هرکسی قطعه بزرگ‌تری را به او داد. در مقابل آنان مجبور بودند در صف سواره‌نظام او خدمت کنند. زمین‌ها واگذارشده را ‌به نفیس (اقطاع ) و سپاهیان را که صاحب زمین می‌شدند راواسال می‌گفتند. وا سال‌ها نه‌فقط با مسلمانان جنگیدند،بلکه دهقانان آزاد را که مالک زمین خود بودند ،و درنتیجه آزار و اذیت مجبور کردند ، زمین‌های خود را به واسال ها واگذار کنند و خود به سرف تبدیل شوند. سرف ها وقتی زمینه خود را از دست می‌دادند یا به زمین‌دار بزرگ‌تری پناه می‌بردند و یا زیردست همان کسی می‌شدند که زمینشان را به‌زور گرفته بود .سرف ها به زمین وابسته می‌شدند ،یعنی اینکه نمی‌توانستند بدون اجازه اربـاب زمین را ترک کنند و روی زمین اربـاب دیگری به کشت و کار بپردازند. حتی با زمین خریدوفروش می‌شدند.

اتفاق مهمی که درنتیجه واگذاری زمین به عده محدودی از نزدیکان شاه و حتی با تصرف املاک مردم رخ داد،طبقاتی شدن جامعه قرون‌وسطی بود. به‌طوری‌که تعداد کمی با گرفتن زمین و اجیر کردن دهقانان آزاد که به که اینک به شکل سرف درآمده بودند به قشر ثروتمند یا اشراف تبدیل‌شدن دو به‌صورت طبقه و نظام فئودالی پی‌ریزی شد. طبقه دیگر اکثریت مردم فقیر بودند که در خدمت فئودال‌ها به کار نظامی -کشاورزی و خدماتی (بیگاری )اشتغال داشتند .

شارلمانی یا کارل بزرگ یا کارلوس ماگنوس (به لاتین: Carolus Magnus) (احتمالاً زاده ۲ آوریل ۷۴۲ در پروم – درگذشته ۲۸ ژانویه ۸۱۴ در آخن)، از سال ۷۶۸ امپراتور فرانک‌ها از دودمان کارولنژی‌ها و برادرزاده شارل مارتل بود.

 

[Elka Shine]

به‌این‌ترتیب نظام سرواژ به وجود آمد. نظامی که دهقانان یا سرف ها در مقابل استفاده از زمین فئودال ناگزیر از به‌جا آوردن تکالیف مختلفی بود .سرف می‌بایست زمین اربـاب را شخم می‌زد -می‌کاشت -درو و خرمن‌کوبی می‌کرد -در ساخت وتعمبرخانه اربـاب مرمت جاده‌ها کمک می‌کرد –گندمشان را در آسیاب اربـاب آردمی‌کردندو نانشان را در تنور او می‌پختند. سرف غیرازاین خدمات که به بیگاری معروف بود ، بایستی بهره مالکانه به‌صورت توان جنـ*ـسی نیز به اربـاب پرداخت می‌کرد .

شارل کبیر به تقسیم به نفیس‌ها بین واسال‌های خودپرداخت. در عوض از آنان خواست که نه‌تنها خود در اردوکشی‌های جنگی شرکت کنند ، بلکه نفرات مسلح نیز همراه خود بیاورند. واسل های شادرل برای جمع‌آوری نفرات مسلح ،به نفیس‌ها را بین افراد تقسیم کردند به‌این‌ترتیب آنان نیز دارای واسل هایی شدند که نسبت به آنان سینور بودند.

تا زمان حیات شارل کبیر به دلیل قدرت افسانه‌ای او ، به نفیس فقط تا وقتی‌که واسال زنده بود و می‌توانست در جنگ شرکت کنند در اختیار او قرار می‌گرفت .اما پس از شارل، جانشینان او قدرت مقابله با اشراف یا فئودال‌های بزرگ را نداشتند، زیرا برخی از فئودال‌های هیچ‌گونه حسابی از پادشاه نمی‌بردند .در منطقه خود پادشاه کوچکی بودند که مالیات می‌گرفتند. قضاوت می‌کردند و برای تصرف املاک همسایگان خود می‌جنگیدند. بنابراین که نیمه دوم قرن نهم و در عصر جانشینان شارلماین مالکیت به نفیس موروثی شد .دوخت این املاک موروثی به فیف یا تیول شهرت داشت.

بازسازی یک روستای دهقان‌نشین متعلق به دوران قرون وسطای آغازین در باواریا
این نظام اجتماعی که از دو طبقه فئودال وسرف تشکیل‌شده بود و قدرت سیـاس*ـی در دست فئودال بود و سرف را استثمار می‌کرد و« نظام فئودالی »یا «سرواژه »شهرت پیدا کرد .

بعضی از فئودال‌ها به مشاغل دیوانی، درباری و نظامی اشتغال داشتند و یا از مصاحبه و ملتزمان رکاب پادشاه بودند.این شخصیت‌ها دارای اختیارات وسیع در اداره حکومت بودند ، به‌طوری‌که پادشاه فقط نامی از خود به‌جا گذاشته بود .قدرت این نوع اشترافیت زمین‌دار( فئودال‌ها)از دوره شارل شوو افزایش یافت. زیرا از سال ۱۴۸۳ املاک واگذاری ( اقطاع )در خانواده‌ها واسال موروثی (تیول )شد.

 

[Elka Shine]

سازمان اربابان فئودال محلی ، که بر املاک غیرشهری حکومت می‌کردند که ملک اربابی «مانور» نامیده می‌شد، هسته اصلی جامعه قرون‌وسطی را تشکیل می‌داد، نیز از رسوم رمی گرفته‌شده بود. حتی پیش از فروپاشی نهایی امپراتوری رم ، زمینداران محلی از کسانی که در املاک آن‌ها زندگی می‌کردند مراقبت بیشتری به عمل می‌آوردند.

[paste:font size="5"]اسلامی کنار رفت و دیوارهای فئودالیسم و مدافع آن ، کلیسا کاتولیک فروافتاد. زیر را در شرق هم اسلام دینی دنیاگرا بود که تشویق به بهزیستی می‌کرد و به دلیل گشادگی ذهنیت فلسفی اسلامی دینی جامعه‌گرا ،علم پرور به بیگانه پوش بود و هم شرایط مطلوب اقتصادی و فعالیت‌های بازرگانی راهی برای تن‌پروری و رشد خرافات را فراهم نمی‌آورد .زیرا جامعه درونگرا ،خودمحور و خودستا ، قطعاً جامعه‌ای عاطفی و غیر عقلی خواهند ماند. شرط بقای هر جامعه‌ای درهمزیستی وهم جواری با جوامع دیگری است. اما لازمه این عمل بارور کردن فرهنگ و عقلی کردن مناسبات اجتماعی است.

سه طبقه اجتماعی قرون وسطا: آن‌ها که عبادت می‌کنند (کشیش)، آن‌ها که جنگ می‌کنند (شوالیه) و آن‌ها که کار می‌کنند.

رعایا در حال برداشت گندم. انگلستان فئودالی، حدود ۱۳۱۰

اروپا در دوران فئودالی. حدود ۱۳۲۸ م.