خراسان رضوی معرفی کاروانسرای شاه عباسی

[کوثر فیض بخش]

کاروانسرای شاه‌عباسی (نیشابور)
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
مختصات:

۳۶.۱۹۷۲۲۲°شمالی ۵۸.۸۰۱۴۶۴°شرقی

کاروانسرای شاه عباسی نیشابور

نام کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
کشور

ایران
استان خراسان
شهرستان نیشابور
اطلاعات اثر
نام محلی رباط شاه عباسی
نوع بنا کاروانسرای.
کاربری کارونسرا، یتیم خانه، شهربانی و ژاندارمری انبار و اکنون موزه
کاربری کنونی موزه و فروش صنایع دستی
دیرینگی

صفویه
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت فهرست آثار ملی ایران
کاروانسرای شاه عباسی نیشابور از بناهای دورهٔ صفویان است که امروزه کاربری موزه و فروش صنایع دستی دارد و در بافت مرکزی شهر نیشابور، خیابان امام خمینی (نیشابور)، قرار دارد. همانند بازار تاریخی نیشابور، گمان بر این است که ساخت این کاروانسرا از جمله اصلاحات دوره شاه عباس صفوی در نیشابور بوده است.

محتویات
[ویرایش][/paste:font]
رباط شاه عباسی، کاروان سرای عباسی، رباط نیشابور از جمله نام‌های این بناست.

کاربری[ویرایش]
این کاروانسرای در دوره‌های مختلف تاریخ کاربری متفاوتی داشه‌است. در دوره قاجار به عنوان یتیم خانه، در دروه پهلوی، شهربانی و ژاندارمری و پس از انقلاب اسلامی ایران تا سال ۱۳۶۷ انبار و از سال ۱۳۷۴ به بعد به عنوان اثر تاریخی و موزه مورد استفاده قرار گرفته و می‌گیرد.

ساختار[ویرایش]
این بنا- با توجه به کاربری آن در طول تاریخ-، دارای یک صحن مرکزی، ۲۴ حجره، چهار ایوان، اصطبل و سکوی بار داشته و دارد.

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]


کاروانسرای نیشابور مشهور به «رباط شاه‌ عباسی»، از ابنیه‌ی زیبای تاریخی نیشابور است که هر چند در گذشته، در خارج از دروازه شهر نیشابور قرار داشته، اما با گسترش شهر، حالا در مرکز این شهر قرار دارد. این کاروانسرا که در ابتدا موقعیت آن در خارج از حصار دروازه مشهد و خندق اطراف شهر قدیم قرار داشته، اکنون در حاشیه جنوبی خیابان امام خمینی (ره) و نزدیک به میدان خیام در قسمت شرقی بافت مرکزی شهر واقع شده است.

مقاله مرتبط:

• سرای سعدالسلطنه بزرگترین کاروانسرای سر پوشیده داخلی شهری در ایران

بنای این کاروانسرا را به دوره شاه عباس صفوی نسبت داده‌اند. از لحاظ وضع بنا، دیوارها، ایوان‌ها و سقف غرفه‌ها از آجر، به صورت ضربی، با ملات گچ و ماسه و سنگ لاشه، در پی بنا، ساخته شده و روکار آن‌ها در تعمیرات مکرر بازسازی شده است.

فرم بنا نیز از نوع چهار ایوانی با پلان مربع شکل و به ابعاد ۶۹ در ۶۸ متر است. گفتنی است که این بنا با مساحتی در حدود ۴۹۰۰ مترمربع از کاروانسراهای نسبتا بزرگ به شمار می‌رود. این بنا دارای یک حیاط مرکزی بوده که تعداد ۲۴ حجره در پیرامون آن قرار دارد. ورودی کاروانسرا از ایوان شمالی است که دارای هشتی مفصلی است. در پشت حجره‌ها، اصطبل‌ها قرار گرفته‌اند که محل نگهداری احشام و چهارپایان بوده و سکوهایی نیز جهت قرار دادن بار و اموال مسافرین در آن ایجاد شده است.

در جلوی کاروانسرا، آب انباری وجود دارد که دو بادگیر دارد. البته امروزه این آب انبار وجود ندارد این کاروانسرا در دوره قاجاریه، مدتی به‌عنوان نوانخانه و محل نگهداری ایتام و مستمندان به کار بـرده می‌شد و در دوره پهلوی نیز به پادگان نظامی ژاندارمری تبدیل شد. بعد از انقلاب، مدتی در اختیار جهاد سازندگی بود تا اینکه در سال ۱۳۶۷ به میراث فرهنگی تحویل و بازسازی آن شروع شد و پس از آن در سال ۱۳۷۴ همزمان با برپایی کنگره جهانی بزرگداشت عطار نیشابوری، تحت عنوان «مجموعه فرهنگی» و «موزه» (گنجینه) شروع به فعالیت کرد.

[/HIDE-THANKS]

 

[ATENA_A]

[HIDE-THANKS]
حیاطی مربع شکل، با گوشه‌های پخ، در میانه بنا قرار دارد و با چهار ایوان و بیست و چهار ایوانچه، که هر یک حجره‌ای در پشت خود دارد، احاطه شده است. اصطبل‌ها در ردیف دوم در پیرامون حیاط حلقه‌زده‌اند و شامل فضاهایی ستون‌دار در گوشه‌های حیاط و فضاهای طویلی هستند که آنها را به یکدیگر مرتبط می‌کند. در کل، در طرح این کاروانسرا، سطح زیادی به اصطبل اختصاص یافته است و حجره‌ها نسبت به آنها سطح کمی را اشغال کرده‌اند. راه ورود به اصطبل‌ها از پخ‌های گوشه‌های حیاط و بدون عنصر واسطه بوده است. این شیوه دسترس به‌ندرت در کاروانسراهای دیگر دیده می‌شود. در دوره اخیر، ایوان‌ها را نیز به اصطبل‌ها گشوده‌اند.

راه ورود به کاروانسرا از میانه ضلع شمالی آن است. سردر مرتفع بنا، مطابق با سلیقه دوره صفویان، از امتداد افقی نمای ضلع ورودی این جبهه بیرون زده است. طاق‌نماهایی در دو طبقه طرفین پخ خورده سردر حجم آن را تراش خورده کرده‌اند. ردیف طاق نماها در دو سوی سردر نمای جبهه ورودی را از دیگر نماهای خارجی متمایز و زمینه‌ای مناسب برای تاکید بر سردر ایجاد کرده است. سه ضلع دیگر کاروانسرا نمایی ساده و بدون تزیین دارند. بعلاوه، سردر با آجرکاری در پیشانی و پشت بغـ*ـل‌ها تشخص بیشتری یافته است. سردر به هشتی وسیعی راه می‌یابد که سقف رسمی بندی دارد. در دو سوی هشتی، غرفه‌ها و اتاق‌هایی بوده که امروزه تخریب شده و در نتیجه، هشتی نیز به اصطبل‌های دو سوی این جبهه باز شده است. هشتی مستقیما به ایوان جبهه شمالی و سپس حیاط کاروانسرا راه می‌یابد.





تقسیمات چهار نمای پیرامون حیاط با یکدیگر مشابه و حاکی از نظمی دقیق است. رخ بام کلی حیاط را نمای ایوان‌ها شکسته است. ایوان‌های دو جبهه شمالی و جنوبی از دو ایوان دیگر اندکی بلندترند و بر محور ورودی تاکید می‌کنند. دو ایوان شرقی و غربی نیز با آجرکاری در پیشانی شاخص شده‌اند. حیاط کاروانسرا امروزه با حوضی در میانه و باغچه‌هایی در اطراف آن محوطه‌سازی شده است. همچنین در پیرامون کاروانسرا، چهار برج وجود داشته است که از میان رفته‌اند.

[/HIDE-THANKS]