خوشنویسی آموزش خوشنویسی با قلم نی

[Behtina]

مقدمه
خوشنویسى، زیبانگارى حروف و کلمات است براساس اصول و قواعدى مشخص و معىن توجه به خوشنوىسى و گسترش آن در گذشته به دلىل کتابت قرآن و کتب احادىث بوده است آىاتى در قرآن مبنى بر عزت قلم و اعتبار آموختن باعث گردىد تا خط در مىان مسلمانان به عنوان پدىدهاى الهى و روحانى مورد توجه قرار گىرد و از احترام وىژهاى برخوردار باشد همچنىن براى هنرمند خوشنوىس نىز آداب خاصى قائل گردىدند که مهارت ترک معاصى و صفاى باطن از آن جمله است ٔ هنرهاى کاربردى هنر خوشنوىسى هم در ثبت و نشر پىشرفتهاى علمى و فرهنگى و همىنطور در حوزه بهصورت گستردهاى مورد بهرهبردارى هنرمندانه قرار گرفته است در عصر حاضر نىز با پىشرفتهاى روزافزون که در صنعت عظىم چاپ پدىد آمده و هر چند گاه فنآورى جدىدترى در اىن زمىنه ارائه مىگردد، خط همچنان جاى شاىسته خود را حفظ کرده است کتاب حاضر که براى رشتههاى گرافىک، چاپ و صناىع دستى تألىف و تدوىن شده است، در نظر دارد به موازات ارائه اطالعاتى پىرامون دانش نظرى خوشنوىسى، فراگىران را در جهت آموزش و کسب مهارت عملى در نگارش نستعلىق و شناخت وىژگىهاى انواع خوشنوىسى راىج، ىارى دهد همه مىدانىم کسب مهارت در خوشنوىسى، جز با تمرىنات عملى مداوم و متوالى ممکن نىست، در همىن ّ ع در کتاب، فراگىران را در جهت راستا سعى شده است، با ارائه شىوههاى صحىح تمرىن عملى و طرح تمرىنات متنو نتىجهگىرى بهتر از تمرىنات عملى که بخش عمدهاى از زمان جلسات را دربر مىگىرد، ىارى دهىم براى نىل به اىن هدف، از فراگىران گرامى انتظار مىرود تمرىنات کتاب را بر اساس شىوههاى پىشنهادى و ارائه شده در کتاب ّ و راهنماىىهاى هنرآموز محترم، با دقت و حوصله انجام دهند ِ گفتنى است که تمرىنات عملى کتاب حاضر، در دو بخش تمرىنات کارگاهى و تمرىنات منزل ارائه شده است تمرىنات کارگاهى در کارگاه خوشنوىسى و زىر نظر هنرآموز مربوط انجام مىشود و تمرىنات منزل که براى ٔ بعد از سوى هنرآموز محترم هر جلسه ىک تمرىن درنظر گرفته شده است، در منزل صورت مىپذىرد و در جلسه جمعآورى مىشود و مورد ارزشىابى قرار مىگىرد جدول بودجهبندى زمانى اىن کتاب در 26 جلسه 2 ساعته با توجه به مقدار مطالب درسى و تمرىنات عملى، متناسب با زمان جلسات تنظىم شده است از کلىه اساتىد محترم و هنرمندان گرامى که اجازه فرمودند از آثارشان در کتاب استفاده شود و کتاب مزىن به اىن آثار گردد کمال تشکر و قدردانى را دارم امىد است با عناىت پروردگار مطالب اىن کتاب همراه با راهنماىىهاى هنرآموزان محترم، کسب مهارت نسبى در نگارش نستعلىق را براى فراگىران در پى داشته باشد و آنان را در جهت شناخت عمىقتر خوشنوىسى ّتها و نوآورىهاى هنرى را در راستاى بالندگى و پوىاىى هرچه بىشتر اىن هنر شرىف ىارى داده، موجبات بروز خالقى ّه فراهم آورد.
کتاب خوشنویسی رشته هاى گرافىک ـ صناىع دستى ـ چاپ دستى گروه تحصىلى هنر

 

[Behtina]

همانطورکه میدانید،در طول آموزش میبایستمدام ازاصطالحات خاص خوشنویسی مانند ترکیب، کرسی و نقطه استفاده کرد. از اینرو، به نمونههایی از این تعاریف ــ که برای تفهیم بیشتر ٔ ابزار معرفی شده و ویژگیهای آنها بیشتر توضیح دانشآموزان مورد نیاز است .
ٔ صحیح در دست گرفتن قلم پیش از پرداختن به ابزارها و اصطالحات، بهتر است به نحوه بپردازیم که تأثیر زیادی بر خوش نوشتن دارد. قلم را باید با انگشت شست و سبابه گرفت و به انگشت میانی تکیه داد. توجه داشته باشید که نوک انگشتان باید پشت منتهی الیه میدان قلم قرار گیرد.
ابزار قلم: اصلیترین ابزار خوشنویسی است. از انواع قلم میتوان به قلم دزفولی، قلم شمالی، قلمخیزران و قلم پارویی اشاره کرد.
در اینجا خصوصیات یک قلم خوب دزفولی را بیان میکنیم. در قلم دزفولی رنگ پوسته در دامنهای از سرخ تا قهوهای پررنگ و شفاف است و هرچه به قهوهای نزدیکتر باشد بهتر است رنگ روشن و متمایل به سرخ مغز قلم )داخل آن( نیز دلیل مرغوبیت قلم است. قلم باید راست و بدون خمیدگی باشد و رگههای روی پوست آن پیچش نداشته باشند. شکل مقطع قلم بایستی گرد باشد. برای تشخیص گردی قلم آن را البهالی انگشتان بچرخانید تا گردی قلم را حس کنید. ٔ کافی محکم و سخت باشد و این را میشود از وزن قلم یا صدای قلم دزفولی باید به اندازه برخورد آن با سطحی سخت ــ شبیه صدای ضربه خوردن ظرف چینی ــ تشخیص داد.
دوات: تعریف دوات در کتاب درسی آمده است اما از ویژگیهای دوات خوب فضای داخلی گرد و بدون زاویه است. چنانچه شکل فضای داخلی نیم کروی باشد بهتر است. قلم دزفولی قلم شمالی قلم خیزران قلم پارویی دوات باز و فراخ و ارتفاع آن کم باشد. الزم است دهانه جنس دوات را میتوان برحسب اولویت از مواد زیر انتخاب کرد. 1ــ فلزات مانند برنج، نقره، مس 2ــ چینی، بلور، شیشه ٣ــ پالستیک لیقه: بهترین انتخاب برای لیقه، ابریشم طبیعی تابیده شده است. ُرز از خود بیرون ندهد. ٔ کافی نرم و لطیف باشد و کرک و پ لیقه باید به اندازه اصطالحات نقطه: در کتاب درسی گفتیم اثر حرکت کل ٔ قلم بر روی کاغذ،که یک مربع را تشکیل پهنای زبانه دهد، نقطه است و حروف و کلمات در خوشنویسی با آن اندازهگیری میشود. ٔ سالم، ٔ قلم و نقطه بهتر است با نشان دادن زبانه دانشآموزان را در فهم بهتر این تعریف یاری کنیم. ٔ دانگ: پهنای هر نقطه را که به اندازه ٔ قلم است، به شش قسمت مساوی پهنای زبانه تقسیم میکنند و هر قسمت را یک دانگ همان قلم یا نقطه مینامند. به تصویر روبهرو توجه کنید. ٔ تقریبی جدول زیر گویای تقسیمات و اندازه دانگهای قلم است. قلم اندازه به میلیمتر غبار تا 5/0 خفی از 5/0 تا 75/0 کتابت از 75/0 تا 5/1 جادو از 5/1 تا ٢ مشقی از ٢ تا ٦ جلی از ٦ تا ٢٠ کتیبه از ٢٠ به باال ترکیب: به شکل قرار گرفتن حروف، کلمات و یا تنظیم سطرها در فضای صفحه ترکیب گفته میشود. ٔ بلند و در راستای افق سطر که در کشیده )مـد(: شکل نوشتن برخی از حروف در اندازه نوشتن آنها پهنای تمام قلم مشاهده میشود. کرسی: جای قرارگرفتن یک یک حروف و کلمات نسبت به راستای افق سطر را کرسی میگویند. این تعریف کاملتر و جامعتر از تعاریفی است که تا کنون از کرسی شنیدهاید اما در صورت نیاز، به خصوص در آموزش خط تحریری، میتوان از تعاریف دیگر نیز کمک گرفت. سطح: به حرکات راست حروف گفته میشود. دور: به حرکات منحنی وار حروف گفته میشود.

 

[Behtina]

آشنایی اجمالی با گونه های مختلف خوشنویسی به ما کمک میکند تا خطهای مرسوم در دورههای تـاریخی و کاربـردهای آنها را بهتر بشناسیم و بـا توجه به خواستی که از خوشنـویسی داریم، خط مـورد ٔ خود را دنبال کنیم.
عالقه ً خط کوفی اولین نوع مسلما خط نیست امـا بـه ایـن دلیل از آن شروع میکنیم که قدیمیترین خطی ٔ هنری یافته و از زیبایی است که جنبه و قابلیتی که به عنوان یک هنر تزیینی دارد، دیـر زمـانی است کـه استفاده میشود. تـوجـه داشته بـاشیم که در تعـریف خطوط، عالوه بـر تعـاریف ٔ آنها نیز متداول میتـوان به هندسه ٔ خوشنویسی را پرداخت و هرگونه از ایـن منظـر معرفی کرد. چرا که طـراحی خطـوط و میـزان سطح و دور هر خط با تنوع فرمها و زیبایی و سرعت تحریر آن خط ارتباط مستقیم دارد. نیاز به سرعت در تحریر، سادگی و خوانایی در عین زیبایی، و ایجاد فرمهای بدیع از جمله عواملی است که باعث تغییراتی در سطح و دور حروف و کلمات و در نتیجه شکل گیری خطوط جدید در طی دورههای مختلف شده است. از این منظر، تکیه بر تناسب سطح و دور خطوط در امر آموزش، ٔ خطوط و مبنای حرکت قلم و ترکیب در هر خط آشنا میسازد. دانشآموزان را با هندسه خط کوفی خطی است که یک دانگ دور و پنج دانگ سطح دارد. این خط در شهر کوفه رشد کرده است و از اینرو آن را کوفی مینامند. از خط کوفی عالوه بر کاربرد نگارشی در قرون اول تا سوم هجری ــ که کم و بیش تا قرن پنجم هم ادامه داشته ــ برای نوشتن کتیبههای بناهای تاریخی و مذهبی، قرآن کریم، تزیین ظروف سفالی و پارچه و... استفاده شده است. به یاد داشته باشیم که در میان انواع ً تمـامیخطوط، خط خط کـوفی و اساسا کوفی بنایی تنها گونهای است که فقط سطح دارد و دور در آن مشاهده نمیشود. سرمشقها ً میرزای کلهر، تعلیم مفردات بود ٔ قاجار و مشخصا مبنای آموزش خوشنویسی تا پیش از دوره اما میرزای کلهر با مبنا قرار دادن سطر و آموزش سطرنویسی، تحول بزرگی در آموزش خوشنویسی پدید آورد و آموزش این هنر را آسانتر کرد. پر واضح است که در خالل آموزش سطر با حروف نیز آشنا میشویم و آنها را میآموزیم.
توجه داشته باشید که تمامیمراحل نگارش خط درشت و نکات الزم که در مورد آموزش این نوع خط آمده است، در خط ریز نیز مصداق دارد؛ با این تفاوت که مالک اندازهها به جای نقطه، صفر ٔ خط درشت، نقطه با مداد یا خود نویس است.
قواعد برای «الف»

نکات مهم:
1- در خط تحریری همواره فاصله بین دو حرف به اندازه ی یک نقطه تو خالی است.(یک تا دو میلیمتر)
2- هنگام اتصال کلمات به «الف» همون طور که گفتم الف به اندازه ی یک نقطه تو خالی به سمت راست منحرف میشه.
3- هنگام اتصال «ل» با «الف» توجه داشته باشید «الف» از «ل» کوتاه تر نوشته می شود.
4- به خط کرسی دقت کنید.

بعد از این که قواعد رو خوندید ابتدا از رو کلمات زیر تمرین کنید و بعد از روی جمله و درآخر از هر کلمه و از جمله یه بار خوش خط بنویسید .