فرهنگ جامعه و فرهنگ

[>YEGANEH<]

مفهوم جامعه مدنی در اوائل سده بیستم، بعد از آنكه در نیمه دوم سده نوزدهم از رونق و رواج افتاده بود، توسط "آنتونیو گرامشی" احیاء شد. وی در احیای این مفهوم، اندیشه هگلی را ترجیح داد. در اواخر دهه‌های 70 و 80، به همراه تحولات اروپای مركزی و اروپای شرقی، حیاتی تازه در مفهوم جامعه مدنی دمیده شد و جامعه مدنی به عنوان واكنشی در برابر تمامیت‌خواهی (توتالیتاریسم)، به‌ویژه تمامیت‌خواهی حكومت‌های سوسیالیستی، ظهور یافت.
از دیگر صاحب‌نظران این عرصه كه به اظهار نظر در رابـ ـطه با جامعه مدنی پرداخته‌اند، می‌توان به توماس هابز (Thomas Hobbes: 1588-1679)، و کارل ماركس (Karl Marx: 1818-1883) اشاره كرد.

تلقی‌ها از جامعه مدنی
مفهوم جامعه مدنی در اندیشه‌ سیـاس*ـی غرب با سیری از تحولات و تطورات روبرو بوده است. می‌توان تلقی‌های مختلفی كه از جامعه مدنی به لحاظ مفهومی ارائه شده است را در قالب دو محدوده زمانی، ماقبل مدرنیته و بعد از آن تقسیم‌بندی كرد و بدان پرداخت:

 

[>YEGANEH<]

الف) مفهوم جامعه مدنی در دوران قبل از مدرنیته؛ ویژگی اصلی این تلقی آن است كه به هیچ‌روی، آن را مقابل دولت نمی‌شناسد؛ بلكه قوام جامعه مدنی به وجود دولت بوده و دولت، جزء اجتناب‌ناپذیر آن است. این معنا از جامعه مدنی در آثار جان لاك، روسو (Jean-Jacques Rousseau) و امانوئل كانت (۱۷۲۴-۱۸۰۴) كاملاً مشهود است. این نوع برداشت نیز خود در سه دسته زیر جای می‌گیرد:
1. در اندیشه ارسطو، جامعه مدنی معادل با دولت یا جامعه سیـاس*ـی محسوب می‌شود و تمایزی میان دولت و جامعه مدنی وجود ندارد. در این معنا از جامعه مدنی، جامعه مدنی به معنای دولت، در برابر خانواده بوده و همان دولت‌شهری (polis) كه ارسطو در مقابل خانواده مطرح كرده و آن را نقطه كمال و غایت جوامع می‌دانست، خواهد بود.

 

[>YEGANEH<]

2. گروهی جامعه مدنی را مرادف با اجتماع انسانی‌ای دانسته‌اند، كه دارای دولت و حاكمیت قانون، می‌باشد و این اجتماع، بر اساس قرارداد میان انسان‌ها وضع شده است. این معنا از جامعه مدنی نیز، آن را به مفهوم دولت می‌داند؛ با این تفاوت كه در این معنا، جامعه مدنی در برابر جامعه طبیعی به‌كار می‌رود. بر اساس این برداشت از جامعه مدنی كه نظریه طرفداران قرارداد اجتماعی می‌باشد؛ از آنجایی كه انسان، حیوانی شهوانی است، زمانی كه بدون حاكمیت دولت و قانون قراردادی (كه وضع طبیعی زندگی است)، ادامه حیات دهد، تنازع، قتل و غارت، او را به‌شدت تهدید خواهد كرد؛

 

[>YEGANEH<]

قسمت دوم
بنابر اين به ناچار به خروج از وضع طبيعي و تشكيل جامعه اي كه در آن قوانين و توافقات قراردادی تدوین می‌شوند، روی می‌آورد. در پرتو این قراردادهای اجتماعی، دولت مقتدری ظهور می‌كند، كه وسیله‌ای برای كنترل سرشت و طبیعت سركش آدمیان خواهد بود.

3. یكی دیگر از مفاهیمی كه جامعه مدنی در سیر تطور مفهومی‌اش به خود می‌گیرد، جامعه متمدّن است. جامعه مدنی در این معنا كه توسط "آدام فرگوسن" برای اولین‌بار ارائه شد، به معنای جامعه متمدّن در برابر جامعه ابتدایی، مورد شناسایی قرار می‌گیرد.
"فرگوسن" در كتاب "گفتاری درباره تاریخ جامعه مدنی"، حكومت‌های غربی را به دلیل اعتنا به مالكیت خصوصی و آزادی‌های فردی مبتنی بر آن، متمدن و مدنی می‌نامند و جوامع شرقی را به‌علت ماندن در مالكیت مشاع و اعمال سلطنت مطلقه پادشاهان و حكام، "جامعه بربر" و ابتدایی دانسته و قائل است،

 

[>YEGANEH<]

جوامع غربی كه مدنی به شمار می‌روند، همان جامعه مدنی، محسوب می‌شوند، در این تفسیر كه مدنیت و تمدن معاصر غرب، مفهوم و مصداق جامعه مدنی به‌شمار رفته است، همچنان جامعه مدنی به‌عنوان یك حوزه دولتی محسوب می‌شود و میان مفهوم جامعه مدنی با دولت، تفاوتی وجود ندارد.

ب) مفهوم جامعه مدنی در دوران بعد از مدرنیسم؛ مهم‌ترین نظریات این دوره در مورد مفهوم جامعه مدنی كه آن را عرصه‌ای مستقل از دولت قلمداد كرده‌اند را می‌توان این‌گونه تقسیم‌بندی كرد:
1. جامعه مدنی، مجموعه‌ای اجتماعی است كه از تعداد زیادی گروه ساخته‌شده كه باهم درمی‌آمیزند؛ ولی یكی نشده و باهم، واحد همزیستی اجتماعی به‌وجود می‌آورند. براساس این نظریه، قوام جامعه مدنی به مشاركت اجتماعی و تقسیم كار است و هرجا در گروه‌های انسانی، دارای همزیستی و مشاركت به‌وجود آید، جامعه مدنی تشكیل می‌شود؛ و لو یك روستا باشد. این تفسیر همچنان كه دولت را مقوّم جامعه مدنی ندانسته، جامعه مدنی را مرادف با تمدن نمی‌شمارد؛ بلكه تمدن را ره‌آورد تشكیل جامعه مدنی می‌داند.

 

[>YEGANEH<]

2. جامعه مدنی به معنای نهاد واسط میان خانواده و دولت است. این نگرش كه در فلسفه "هگل" مطرح است، جامعه مدنی را حد واسط میان حوزه عمومی (دولت) و خصوصی (خانواده) می‌داند و آن را مرحله‌ای از دولت لیبرالی می‌داند، كه وظیفه و مسؤلیت پشتیبانی از حقوق فردی را به‌عهده می‌گیرد. در اندیشه هگل، جامعه مدنی در برابر خانواده و دولت قرار گرفته و به‌عنوان یك لحظه میان خانواده و دولت قرار می‌گیرد. در این تفكر فرد از خانواده به جامعه مدنی وارد شده و از آن به دولت می‌رسد و تكامل فرد هم در آن است.
از نظر هگل، خانواده قلمرو اعمال دیگرخواهانه است و در آن روابط انسانی مطلوبیت ذاتی داشته و هدف محسوب می‌شوند؛ نه اینكه هدف، رسیدن به اهداف خودخواهانه از طریق آن‌ها باشد. اما جامعه مدنی این فرصت را به افراد می‌دهد كه خود را به طور متمایز در نظر گیرند و موقتاً از اخلاق واقعی به نفع جزئیت و خودگروی چشم بپوشند؛ هرچند بازهم در این عرصه، عمومیت نیز وجود دارد و از این جهت كه فرد با دیگران پیوند می‌خورد و با كمك به دیگران به ارضاء می‌رسد، نوعی عمومیت تجربه می‌شود و تجربه‌ عمومی گسترش می‌یابد.

 

[>YEGANEH<]

افراد باید در سیر تكاملی خود، باید از غایات شخصی فراتر رفته و به علایق جمعی بپردازند.
البته در این تعریف، جامعه مدنی كاملاً در برابر دولت قرار نمی‌گیرد و این‌گونه نیست؛ كه جامعه مدنی هگلی صرفاً سازمان تشكل‌یافته از اصناف و گروه‌ها بوده و فاقد دولت باشد؛ بلكه جامعه مدنی او مشتمل بر دولتی است كه باید از منافع خصوصی افراد دفاع كند؛ كه این دولت، غیر از دولت آرمانی و عقلانی است. بنابراین دولت به یك‌معنا در جامعه مدنی هگلی وجود دارد، به معنای دیگر، دولت آرمانی و عقلانی، در برابر جامعه مدنی قرار می‌گیرد.

3. جامعه مدنی، حوزه روابط مادی و اقتصادی یا روابط زیربنایی و مجموعه روابط میان افراد و طبقات است، كه در خارج از حوزه روبنایی دولت قرار دارند. این تفسیر از جامعه مدنی كه در فلسفه "ماركس" به چشم ‌می‌خورد، برآن است كه جامعه مدنی، پایگاه طبیعی دولت است و ویژگی عمده آن فردیت، رقابت و منازعه است.

 

[>YEGANEH<]

4. جامعه مدنی به مفهوم نهادهای واسط میان مردم و دولت، آن را، مجموعه‌ای متشكل از افرادی كه با اراده و انتخاب خود و مستقل از دولت، گروه‌ها و انجمن‌هایی را تشكیل می‌دهند و مجموعه‌ای از نهادها و تشكل‌ها كه فارغ از دخالت قدرت سیـاس*ـی حاكم، وجود دارند، می‌داند. بنابراین نگرش، نهادهای جامعه مدنی در واقع سازمان‌هایی هستند، غیردولتی كه می‌توانند در قالب انجمن، باشگاه، اتحادیه، صنف، حزب، مؤسسات فرهنگی و سازمان‌های غیر دولتی ظاهر شوند.

 

[>YEGANEH<]

تروریسم یکی از واژه هایی است که امروزه در ادبیات سیـاس*ـی جهان کاربرد بسیار گسترده ای یافته است . البته درباره این پدیده وچیستی آن اجماع نظری وجود ندارد ودراین حوزه با آشفتگی معنایی روبرو هستیم .در این مقاله خواهیم کوشید تا به بررسی این مفهوم ومفاهیم مرتبط با آن بپردازیم
● ترور
از واژه ترور تعاریف متعددی بعمل آمده است، و افراد مختلف تعاریف متعددی از آن بدست داده‌اند .. داریوش آشوری، در دانشنامه سیـاس*ـی درتعریف ترور چنین می‌‌گوید :
“ ترور، در لغت، در زبان فرانسه ،‌به معنای هراس و هراس افکنی است . و در سیاست به کارهای خشونت‌آمیز و غیر قانونی حکومتها برای سرکوبی مخالفان خود و ترساندن آنها ترور می‌‌گویند و نیز کردار گروه های مبارزی که برای رسیدن به هدفهای سیـاس*ـی خود، دست به کارهای خشونت آمیز و هراس انگیز می‌‌زنند، ترور نامیده می‌‌شود . همچنین ترور به معنای کشتار سیـاس*ـی نیز به کار می‌‌رود

 

[>YEGANEH<]

فرهنگ جامع سیـاس*ـی نیز بیان می‌‌کند که “ترور، به معنای ترس و وحشت است و در اصطلاح عام بیشتر به قتلهای سیـاس*ـی گفته می‌‌‌شود که البته معنای واقعی این واژه نیست.”۲ همچنین آلن بیرو در فرهنگ علوم اجتماعی، ترور را به معنای حالت ویا احساس ترس دسته جمعی می‌‌داند که خشونت و کشتار بی حساب موجد آن است.۳
فرهنگ علوم سیـاس*ـی نیز این تعریف را از ترور ارائه می‌‌دهد : ترور به معنای وحشت و ترس زیاد است. همچنین در معنی حزب یا جنبشی که باعث حالت ترور شود به کار رفته است . اصطلاحا‌ به حالت وحشت فوق‌العاده‌ای اطلاق می‌‌‌شود که ناشی از دست زدن به خشونت و قتل و خونریزی از سوی یک گروه، حزب ویا دولت به منظور نیل به هدفهای سیـاس*ـی،کسب و یا حفظ قدرت است.۱
با بررسی تعاریف فوق‌الذکر در می‌‌یابیم که ترور هم به یک حالت و نیز اقدام خاصی اشاره دارد.