معرفی ساز ***معرفی و مقایسۀ تار،دو تار و سه تار

[جولیک]

*تار:

تار از جمله سازهای زهی مضرابی است که در ساخت آن از چوب، پوست، استخوان، زه، استفاده می شود
تار یکی از مهمترین سازهای موسیقی کلاسیک (سنتی) ایران است و از حدود 200 سال پیش، از آن به عنوان یکی از سازهای اصلی موسیقی ایرانی نام بـرده شده است.
طول کلی این ساز حدود 95 سانتی متر است. نوازنده تار ایرانی در حالت نشسته ساز را به صورت افقی روی ران پا قرار می دهد، به طوری که دسته تار طرف چپ و کاسه طنینی طرف راست نوازنده قرار گیرد.

نوازنده سر انگشت های دست چپ را روی دستان هایی که در طول دسته تار بسته شده است حرکت می دهد و با مضرابی که در دست راست دارد به سیم ها زخمه می زند.
تار از اواسط قرن 18 میلادی با شمایل کنونی اش شناخته شده است. دسته ای بلند متصل به کاسه ای دو تکه (کاسه و نقاره) است که از کنده کاری در چوب درخت توت درست شده و لایه نازکی از پوست روی کاسه ها کشیده شده است.

در قسمت دسته 26 تا 28 پرده قابل تنظیم وجود دارد. تار دارای 6 سیم از جنس فلز بوده و در 3 دسته 2 تایی روی آن کشیده شده است و به وسیله مضراب (زخمه ای از جنس برنج) نواخته می شود.
روی کاسه و نقاره تار پوست کشیده شده و خرک تار بر پوست کاسه تکیه کرده است. قسمت نقاره در انتهای بالائی به دسته (گردن) متصل شده است.
دسته تار بلند (45 تا 50 سانتیمتر) است و بر کناره های سطح جلویی آن دو روکش استخوانی چسبانده اند.
دور دسته، دستان ها (پرده هائی عمود بر طول آن با فواصل معین) بسته شده، قطر هر دستان در اصوات اصلی دستگاه های موسیقی ایرانی، کمی بیشتر از اصوات گذرا و کم اهمیت تر این موسیقی است.
جعبه گوشی (سر) در انتهای بالائی دسته قرار گرفته و از هر طرف 3 گوشی بر سطوح جانبی جعبه کار گذاشته شده است.
سیم های 6 گانه عبارتند از: 2 سیم سفید (پائین) که همصدا کوک می شوند، 2 سیم زرد (همصدا)، یک سیم سفید نازک (به نام«زیر») و یک سیم زرد (بم) که دوتای آخری غالباً به فاصله اکتاو کوک می شوند.
فاصله سیم های همصوت سفید، نسبت به سیم های زرد غالباً «چهارم» و سیم های سفید نسبت به سیم بم معمولاً فاصله اکتاو یا هفتم را تشکیل می دهند.
تار با مضرابی کوچک از جنس برنج به طول تقریبی 3 سانتیمتر نواخته می شود، در قسمتی از نصف طول مضراب، برای آنکه در دست های نوازنده راحت قرار گیرد، با موم پوشیده شده است.

قسمت های مختلف تار عبارتند از:

کاسه طنینی:
این کاسه از چوب یک تکه در دو حجم تو خالی (یکی بزرگتر و یکی کوچکتر) ساخته شده. قسمت بزرگ را کاسه و قسمت کوچک را نقاره می گویند. روی دهانه های باز کاسه و نقاره پوست می کشند. خرک را روی پوست کاسه قرار می دهند. جنس چوب این کاسه ها معمولا از چوب درخت توت است.

پوست:
پوست تار از قسمت نازک پوست چهار پایانی مثل بره و بز تهیه می شود.

خرک:
خرک معمولا از جنس استخوان به کار رفته در روی دسته شیطانک به طول تقریبی 5 و ارتفاع 2 سانتی متر ساخته می شود که با دو پایه های کوچک خود روی پوست کاسه قرار می گیرد. سیم ها هر یک جداگانه بر روی شیارهای کوچک خرک قرار می گیرند.

دسته:
دسته تار از چوب های سخت مانند گردو یا توت به صورت لوله ای توپر به طول تقریبی 50 و قطر 4 سانتی متر ساخته می شود. دستان ها(پرده) با فواصل معین روی آن بسته می شوند.

سر پنجه و گوشی:
سر پنجه یا جعبه کوک (جعبه گوشی) در ابتدای دسته قرار گرفته و 6 عدد گوشی روی آن نصب می شوند و بوسیله آن، سیم ها کوک می شوند.

شیطانک:
قطعه استخوانی باریک و کم ارتفاع است. عرض آن به اندازه عرض دسته تار و ارتفاعش دو میلی متر است و دارای شیارهای کم عمقی است که سیم ها هر یک از درون یکی از شیارها می گذرد و به طرف گوشی می روند.

مضراب:
مضراب قطعه ای است فلزی معمولا از جنس برنج، به طول تقریبی 3-4 سانتی متر و نیمی از طول آن که در دست نوازنده قرار می گیرد با موم پوشیده می شود.

سیم ها:
تار دارای 6 سیم است که سیم های اول و دوم از جنس فلزی سفید رنگ، سیم های سوم و چهارم از جنس برنج، سیم پنجم(واخوان) فلز سفید رنگ و سیم ششم (بم) از جنس فلزی زرد رنگ است.


نوازندگان تار:

*نوازندگان پیشین:
آقا حسینقلی
میرزاعبدالله
درویش خان
اسماعیل ساقی
علینقی وزیری
موسی معروفی
یحیی زرین پنجه
علی‌اکبر شهنازی
مرتضی نی‌داوود
عبدالحسین شهنازی
غلامحسین بیگجه‌خانی
لطف‌الله مجد
عطا جنگوک

*نوازندگان حاضر:
جلیل شهناز
فرهنگ شریف
هوشنگ ظریف
محمدرضا لطفی
حسین علیزاده
محسن نفر
داریوش طلایی
کیوان ساکت
داریوش پیرنیاکان
حمید متبسم
ارشد تهماسبی
مجید درخشانی

سازندگان تار:
از سازندگان به نام این ساز در دوران قاجار می‌توان از یحیی اول و یحیی دوم و عباس و جعفر صنعت و بعد از آنها به رمضانعلی شاهرخ و در دوران ما به استاد ابراهیم قنبری مهر و رضا ژاله و پژوهشگر سازهای ایرانی استاد تسنیمی اشاره کرد.

 

[جولیک]

*دوتار:

دوتار یکی از سازهای مضرابی موسیقی ایرانی است که همان‌گونه که از نام آن برمی‌آید، دارای ۲ سیم (تار) است. این ساز را معمولاً با مضراب نمی‌نوازند و با ناخن، زخمه دوتار پیشینه‌ای چند هزار ساله دارد و می‌توان آن را مادر تنبور و سه‌تار محسوب کرد. در ایران، نواختن این ساز در شمال، شرق و جنوب خراسان، در نواحی سکونت ترکمن‌ها در استان گلستان و همچنین در جنوب شرق ایران متداول است.

ساختمان ساز:
دوتار دارای کاسه‌ای گلابی‌شکل و دسته‌ای نسبتاً دراز و ۲ رشته سیم (تار) است. طول دستهٔ آن حدود ۶۰ سانتی‌متر و کل ساز حدود ۱ متر است.قسمت گلابی‌شکل این ساز از چوب درخت شاه‌توت و دستهٔ آن از چوب زردآلو یا درخت گردو ساخته می‌شود. پیشتر برای ساخت زه‌های این ساز از رودهٔ حیوانات استفاده می‌شد ولی امروزه آن را با استفاه از نایلون و یا سیم‌های فولادی می‌سازند.
استفاده از تارهای ابریشمی به جای سیم فلزی نیز در شمال خراسان و در نواحی ترکمن نشین رایج بوده‌است.

کوک دوتار خراسان:
دوتار در شمال خراسان با نسبت چهارم و پنجم کوک می‌شود. با کوک ترکی می‌توان نغماتی همچون گرایلی، شاختا، نالش، دوست‌محمد و غریب و با کوک کردی آهنگهای الله‌مزار، لو، درنا و جعفرقلی را اجرا کرد.

نوازندگان دوتار:
از سرشناس‌ترین نوازندگان پیشین دوتار، حاج قربان سلیمانی، عباسقلی رنجبر، نظرلی محجوبی، حسین یگانه، الیاقلی یگانه و از نوازندگان فعلی حاج سهراب محمدی (بخشی) ، دکتر مجید تکه، علیرضا سلیمانی و عثمان محمدپرست را می‌توان نام برد.