معرفی و نقد انیمه Psycho-Pass؛ یک سایبرپانک جنون‌آمیز و معنادار

[^M.Sajdeh.76]

انیمه و پس از آن مانگا Psycho-Pass هر دو به‌شدت تحت تاثیر فیلم Blade Runner (بلید رانر)، شاهکار دهه‌ی ۸۰ ریدلی اسکات و آثار ارزشمند مامورو اوشی بوده‌اند. در حقیقت استودیو سازنده با این نیت پروسه‌ی آفرینش اثر را شروع کرد که سریالی به قدرتمندی انیمه Ghost in the Shell بسازد؛ یک انیمه که بتواند در خلق یک جهان سایبرپانکی به‌خصوص عالی باشد که و همزمان به اندازه‌ی فیلم L.A. Confidential درک تماشاگر از معنای زیستن درون جوامع مدرن انسانی را به چالش بکشد. در این بین آن‌چه باعث موفقیت محصول و شعاری از آب درنیامدن آن شد، رابـ ـطه‌ی صمیمی بین سازندگان است. به بیان واضح‌تر نویسنده‌ی اثر در حالی به پروژه پیوست که کارنامه‌ی او بارها توسط کارگردان مطالعه شده بود و می‌دانست می‌تواند رابـ ـطه‌ی حرفه‌ای بسیار خوبی با وی برقرار کند. وچود تحسین دوطرفه بین اکثر اعضای تیم و آشنایی مفصل آن‌ها با تاریخچه‌ی سینمای علمی-تخیلی سبب شد که «سایکو-پاس» هویت خود را بیابد و خوش بدرخشد.

 

[^M.Sajdeh.76]

عوامل گوناگونی مانند کم بودن زمان داده‌شده به تیم سازنده توسط شبکه و تلاش برخی از اعضای جدید تیم ساخت برای تکرار کارهای عالی به سرانجام‌رسیده توسط آفرینندگان اصلی، متاسفانه شرایط لازم برای افت انیمه Psycho-Pass در فصل دوم حداقل از دید برخی از تماشاگرها را فراهم کردند. ولی راستش را بخواهید، اکثر بینندگان هنوز تنها فصل اول Psycho-Pass را محصول اصلی می‌دانند. به این معنی که با سایر بخش‌های مجموعه مثل دنباله‌هایی جداگانه و افت‌وخیزدار برخورد می‌کنند که البته بعضا هم جذاب از آب درآمده‌اند. همان‌گونه که کمتر کسی به ستایش فصول دوم و سوم سریال True Detective می‌پردازد و همزمان کمتر کارشناسی می‌تواند قدرت فصل اول «کارآگاه واقعی» به نویسندگی و کارگردانی نیک پیزولاتو و کری جوجی فوکوناگا را زیر سؤال ببرد.

 

[^M.Sajdeh.76]

ساخته‌ی استودیو پروداکشن آی. جی. بارها و بارها اثبات می‌کند که یک فیلم یا سریال را می‌توان به رنگ و لعاب سبک‌های گوناگونی آغشته ساخت و در عین حال، به آن اجازه‌ی درخشش از جهات متفاوت بدون گم شدن بین آن‌ها را داد. طی بهترین اپیزودهای «سایکو-پاس» با جنـ*ـسی از داستان‌گویی مواجه می‌شوید که اکشن را پس نمی‌زند و حتی به کمک آن بیشتر مخاطب را با شخصیت‌ها آشنا می‌سازد. هرچند وقتی به دیالوگ‌نویسی هم می‌رسیم، Psycho-Pass حکم معدود محصولات عامه‌پسند مدیوم تلویزیون را دارد که می‌تواند جملات فلاسفه‌ی معروف را از زبان شخصیت‌های خود به گوش مخاطب برساند و زورکی، پوچ یا شعارزده به نظر نیاید.

 

[^M.Sajdeh.76]

سایکو-پاس» به خوبی جامعه‌ای بسیار پیشرفته و همزمان قابل پذیرش برای مخاطب را به تصویر می‌کشد. اما این تصویرسازی درست و ارائه‌ی اکشن‌های تماشایی بزرگ‌سالانه تنها نقاط قوت کارگردانی فصل اول آن نیستند. زیرا می‌توان ادعا کرد زیباترین لحظات Psycho-Pass را ثانیه‌هایی تشکیل می‌دهند که سبب می‌شوند بفهمیم نه فقط فیلم‌نامه‌نویس که کارگردان هم تعادل را در کار خود رعایت می‌کند. سازندگان انیمه‌ی نام‌بـرده همواره به عناصر کلیدی و متفاوت سریال خود توجه نسبتا یکسانی را نشان داده‌اند.

وقتی یک انیمه که طی چند اپیزود افتتاحیه می‌تواند همزمان کاراکترمحور و تعریف‌کننده‌ی ابعاد یک جهان باشد، انسانِ همراه‌شده با این تجربه به خوبی در طول و عرض آن گم می‌شود. مخصوصا اگر خود قسمت‌های ابتدایی انیمه انقدر جذاب باشند که بیننده موقع دیدن آن‌ها گذر زمان را احساس نکند. تماشاگرِ نخستین فصل «سایکو-پاس» روبه‌روی محصولی می‌نشیند که برای انجام یک کار، کار مهم دیگر را فراموش نکرده است.

رعایت همین تعادل نیز Psycho-Pass را در عین سنگینی بخش‌هایی از فیلم‌نامه تبدیل به یک اثر عامه‌پسندِ نه‌چندان معمول می‌کند؛ یکی از انیمه‌هایی که تماشای آن‌ها به افراد بی‌علاقه به مدیوم انیمیشن‌های ژاپنی نیز توصیه می‌شود و در عین دست کم نگرفتن مخاطب، خود را بالاتر از او نمی‌داند.

 

[^M.Sajdeh.76]

(چهار پاراگراف بعدی مقاله بخش‌هایی از داستان قسمت‌های آغازین انیمه Psycho-Pass را اسپویل می‌کنند)

«سایکو-پاس» چند برگ برنده دارد و با اینکه برخی از مخاطب‌ها معتقد به افت نسبی اپیزودها و بعضی فیلم‌های جدید آن هستند، به خاطر همین نقاط قوت خاص زنده مانده است. به‌گونه‌ای که هر بلایی که بر سرش آورده شود و هرچه‌قدر هم که عده‌ای از دوست نداشتن چند اپیزود فصل سوم آن بگویند، کمتر شخصی می‌تواند شکوه، دقت و درگیرکنندگی نخستین فصل این انیمه را انکار کند. این وسط یکی از جدی‌ترین دلایل رسیدن محصول نام‌بـرده به جایگاه فعلی همین است که میخ‌های اول را محکم می‌کوبد. انیمه Psycho-Pass طی سه اپیزود آغازین کارهایی می‌کند که تعدادی از انیمه‌های هم‌سبک در طول یک فصل نیز موفق به انجام آن‌ها نشده‌اند.

 

[^M.Sajdeh.76]

Psycho-Pass استادانه بارها خود را در نظر مخاطب ساده جلوه می‌دهد تا تلخی و سیاهی سکانس‌های اصلی ضربه‌هایی کاری‌تر را به بدن او وارد سازند
برای Psycho-Pass به چالش کشیدن مخاطب مهم است و به همین خاطر بارها از روش‌های مختلف برای ایجاد انتظاراتی نادرست در ذهن او و سپس خــ ـیانـت به همان انتظارات بهره می‌برد. برای نمونه در ابتدای قسمت آغازین و وقتی آکانه وارد جمع می‌شود، فضا تا حدی کمدی هم به نظر می‌رسد. او مثل دیگر شخصیت‌های معمولی که با قدم گذاشتن به محیطی ناشناخته احساس ترس می‌کنند، کمی عقب می‌کشد و تحت تاثیر شوخی‌های خاص نیروهای تحت فرمان خود قرار می‌گیرد. حالا همین لحظه را با سکانس پایانی قسمت اول و چهره‌ی بهت‌زده‌ی او از مواجهه با قتل وحشتناک یک انسان، رفتن یک زن بی‌گـ ـناه تا آستانه‌ی مرگ قانونی و شلیک خودِ او به همکارش مقایسه کنید. این‌گونه می‌فهمید که چه‌قدر با انیمه‌ای پرشده از تضادهای زیبا روبه‌رو شده‌اید. حتی جنس پرداختن سریال به فضای سایبرپانکیِ پادآرمان‌شهر توکیو نیز برآمده از تلاش برای به اشتباه انداختن مخاطب است.

 

[^M.Sajdeh.76]

آن سوی همه‌ی موارد گفته‌شده نیز درون شخصیت‌پردازی‌های اثر چنین الگویی را می‌یابیم. هنگامی که می‌بینیم که دختر به همکار خود آسیب می‌زند ولی او می‌گوید از رئیس جدید خود عصبانی نیست و می‌خواهد از امروز مامور بهتری باشد؛ چه‌قدر کلیشه‌ای. اما چند دقیقه‌ی بعد، انیمه با تمرکز روی خشونتِ سرد همین مامورِ مثلا رستگارشده، ساده‌لوحی ما را به سخره می‌گیرد.


نقطه‌ی اوج ماجرا نیز مواجهه‌ی آکانه با دو دوست خود در محیطی صمیمی و سپس رویارویی او با یک زیردست در یک غذاخوری تقریبا خالی است. سکانس دوستانه سریال را مثل چندین و چند اثر عامه‌پسند دیگر جلوه می‌دهد. اما پس از آن که واکنش تند شوسی کاگاری به صحبت آکانه مبنی بر تلاش امیدوارانه برای یافتن جایگاه خود در جهان از راه می‌رسد، انیمه همزمان بیننده و یکی از پروتاگونیست‌های اصلی قصه را سر جای خود می‌نشاند.( پایان اسپویل)

 

[^M.Sajdeh.76]

فیلم، سریال یا انیمه مشابه Psycho-Pass​

طی سال‌های اخیر درک اشتباهی از معرفی محصولات مشابه با یک اثر محبوب برای مخاطب‌ها به وجود آمده است که باید هرچه سریع‌تر برطرف شود. فارغ از اینکه Psycho-Pass، انیمه‌ی تحسین‌شده‌ی کلیدخورده در سال ۲۰۱۲ را لایق ستایش یا بیش از حد پررنگ‌شده می‌دانید، نباید واکنش خاصی نسبت به مقایسه‌ی این‌گونه‌ی آن با چند اثر دیده‌شده‌ی دیگر داشته باشید. چرا که اصلا مقایسه‌ای اتفاق نیافتاده است و کمتر زمانی پیش می‌آید که یک متن با فهرست کردن آثاری متناسب با سلایق عاشقان ساخته‌ای مهم بخواهد پایین‌تر یا بالاتر بودن محصول مورد بحث از موارد نام‌بـرده را بررسی کند.

 

[^M.Sajdeh.76]

پیش از فهرست کردن آثاری تحسین‌شده در نوع خود که می‌توانند قبل و بعد از Psycho-Pass دیده شوند، باید به سرعت اصلی‌ترین پایه‌های نگهدارنده‌ی ساختمان این انیمه را مرور کنیم؛ جریان داشتن در آینده‌ای پادآرمان‌شهری، اکشن خون‌آلود، تشکیل جامعه حول محور سیستمی به اسم Sybil که عملا می‌تواند خلافکارها را پیش از ارتکاب جرم به سزای عمل (؟) خود برساند و تمرکز روی شخصی که از شدت سیاهی سیستم می‌ترسد. زیر سؤال بردن شجاعانه‌ی تمام افرادی که می‌خواهند سیستم را به زیر بکشند هم پنجمین عنصر اساسی سازنده‌ی اثر است؛ چه آن‌ها قصد انجام این کار از بیرون را داشته باشند و چه بخواهند از داخل، تانک را منفجر کنند. Psycho-Pass همچون Ergo Proxy اثری عبوس، به‌شدت آینده‌نگر و استاد مطرح کردن پرسش‌های مختلف و سپس نشان دادن حماقت حاضر در پرسیدن آن‌ها است. گاهی چون می‌خواهد روی میزان بی‌معنی بودن سؤال‌ها تاکید کند و گاهی به هدف نمایش عینی این حقیقت که انسان پاسخی برای آن‌ها ندارد. البته انیمه‌ی مورد بحث نه اولین اثر تلویزیونی است که به سرکوب شدن رویاها و آرزوها توسط جوامع و قوانین می‌پردازد و نه آخرین آن‌ها به حساب می‌آید. ولی هم از ایده‌ی جالبی برای پرداختن به مفاهیم نهفته در این جنس از قصه‌ها بهره می‌برد و هم با تاکید روی سنجش عددی میزان خطرناک بودن لحظه‌ای هر فرد برای جامعه، بارها و بارها به شکلی اغراق‌آمیز تکیه‌ی انسان مدرن به معیارهایی مشابه را مسخره می‌کند. شاید مثل اپیزود Nosedive سریال Black Mirror که فریاد تنفر از بندگیِ شبکه‌های اجتماعی را بلند کرد.

 

[^M.Sajdeh.76]

سریال Mr. Robot​

چه «سایکو-پاس» را دیده‌اید و به‌دنبال برترین داستان‌های بیان‌شده با دغدغه‌هایی مشابه درون مدیوم‌های گوناگون می‌گردید و چه می‌خواهید اول یک فیلم و سریال لایواکشن متناسب با جنس تفکرات عمیق نهفته در پس آن ببینید، حتما فیلم Fight Club دیوید فینچر و سریال Mr. Robot سم اسماعیل را از ابتدا تا انتها دنبال کنید. شاید اصلا دیدن همین دو اثر باعث شود نسبت به تماشا یا عدم تماشای «سایکو-پاس» هم مطمئن شوید و سلیقه‌ی خود را بهتر بشناسید.

الیوت می‌خواهد تصویر دروغین جامعه‌ی خود را لگد کند و آکانه امیدوارانه از درون سیستم به اصلاح آن می‌اندیشد. آیا هر دو شکست سخت و معناداری می‌خورند؟