صنایع دستی هنر مینا و نحوۀ تولید انواع آن

[@nicedavil]

به گفته «آرتور پهام پوپ» در کتاب (سیری در هنر ایران) «میناکاری هنر درخشان آتش و خاک است، با رنگ‌های پخته و درخشان که سابقه آن به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد‌ می‌رسد و ظهور آن بر روی فلز در طول سده ششم تا چهارم پیش از میلاد مشاهده‌ می‌شود».

آقای علینقی وزیری در کتاب تاریخ عمومی هنرهای مصور قبل از تاریخ تا اسلام‌ می‌نویسد «از جمله هنرهای دستی ایرانیان در گذشته‌های دور تزئین و کنده‌کاری روی فلزات است. ظروف فلزی به دست آمده از فلزات گوناگون ساخته شده که مهمترین آنها عبارتست از: طلا، نقره، مس، برنز، برنج، آهن، فولاد، سرب، آلومینیوم و کرم.

این فلزات برای زینت‌آلات و ظروف گوناگون به کار‌ می‌رفته زیرا که امکان ساختن ابزار لازم از یک ورق فلز چندان مشکل و ناممکن نبوده. از جمله موارد فلزکاری‌ می‌توان از ترصیع یعنی به جا نشاندن قطعات کوچک فلزها و سنگ‌های قیمتی مختلف روی سطح فلزی از نوع جنس دیگر و ایجاد تناسب میان قطعات، با در نظر گرفتن رنگ و اشکال هندسی آنها و ایجاد شکل یا نقش به وسیله آنها و میناکاری نام برد. بررسی‌هایی که در مورد مینا‌سازی شده نشان می‌دهد میناهایی که به نام بیزانس مشهور است از میناسازی ایرانی اقتباس شده است».

قدیمی‌ترین نمونه‌های میناکاری موجود نشان دهنده‌ی این ادعاست که میناکاری نیز مانند بسیاری از هنرهای دیگر برای اولین بار در ایران پیدا شده و از ایران به سایر کشورها راه یافته است.

در دوران مغول سبک جدیدی در فلزسازی و میناکاری ایران به وجود آمد. اشکال و تصاویری که قیافه و لباس اعضای دربار ایران را داشتند، جای اشکال و تصاویر عربی دوره قبل را گرفتند و به ویژه ترصيع فلز در عصر تیموری به منتهی درجه ترقی خود رسید.

در زمان صفویه زمینه‌ی هنر میناکاری و فلزکاری تغییر یافت ظروف نقره در این دوره به نقوش مینیاتور، از قبیل مجالس بزم در دربار و یا مجالس شکار، یا اسب سواری مزین گشت و در هنر میناسازی از نقش‌های اسلیمی و گل استفاده شد و رنگ قرمز مورد مصرف بیشتری پیدا کرد و شهر اصفهان یکی از مراکز عمده‌ی میناکاری به حساب‌ می‌آمد که هنوز هم تنها مرکز این هنر محسوب می‌شود.

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[@nicedavil]

نحوه تولید
هنر میناکاری را‌ می‌توان یکی از اختراعات خلاقه بشر دانست زیرا این هنر شامل فعل و انفعال‌های پیچیده‌ای است که به هم ربط داده‌ می‌شوند. از یک سو عوامل ساده‌ای از قبیل سیلیکوم و مینیوم و پتاسیم و از سوی دیگر سبک قدیمی، که ترکیب آنها مینا را به وجود‌ می‌آورد. از این رو مینا یک هنر آزمایشگاهی است و در حقیقت ماده‌ای است که از ترکیب اکسیدهای فلزات که بر اثر حرارت رنگ‌های مورد نظر را به دست‌ می‌دهد در اختلاط با تعدادی نمک ثابت به دست‌ می‌آید و رنگ‌ها با درجه حرارت و طول زمان حرارت ارتباط زیادی پیدا‌ می‌کنند.


بنابراین برای دسترسی به این پدیده‌ی هنری زیبا، باید آتش و حرارت به دقت مراقبت و مهار شود. مینا که طبعاً شفاف است شفافیت بیشتر خود را از اکسید قلع به دست‌ می‌آورد و ترکیبات آن از زمان‌های قدیم تا به امروز ثابت و بدون تغییر مانده است. میناکاری‌ می‌تواند به شیوه‌های گوناگونی صورت پذیرد ولی دو روش آن متداول‌تر از دیگر روش‌ها‌ می‌باشد که عبارتند از:



الف ) مینای خانه‌بندی
در مینای خانه‌بندی نقش اصلی را به وسیله‌ی سیم‌های نازک فلزی روی ورقه‌ی سطح فلز پدید‌ می‌آورند و پس از آنکه این سیم‌ها با رنگ مینایی و یا به وسیله‌ی لحیم‌کاری ثابت شد، بخش‌های باقی‌مانده را با رنگ‌های گوناگون مینایی پر‌ می‌کنند و هنگامی که این عمل به اتمام رسید مینا را در کوره مخصوص می‌پزند. برای احتراز از سیاه شدن سیم‌های فلزی لازم است که پیش از حرارت دادن مینا روی آن را با یک مینای بی‌رنگ شیشه‌ای بپوشانند و سپس آن را بپزند. اگر چه اکثر میناهای باستانی به این شیوه ساخته شده ولی امروزه نوع دیگر میناکاری یعنی مینای نقاشی متداول است. گفتنی است که این روش در حال حاضر در کشورهای چین و هند بسیار متداول است.

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[@nicedavil]

نحوه تولید
هنر میناکاری را‌ می‌توان یکی از اختراعات خلاقه بشر دانست زیرا این هنر شامل فعل و انفعال‌های پیچیده‌ای است که به هم ربط داده‌ می‌شوند. از یک سو عوامل ساده‌ای از قبیل سیلیکوم و مینیوم و پتاسیم و از سوی دیگر سبک قدیمی، که ترکیب آنها مینا را به وجود‌ می‌آورد. از این رو مینا یک هنر آزمایشگاهی است و در حقیقت ماده‌ای است که از ترکیب اکسیدهای فلزات که بر اثر حرارت رنگ‌های مورد نظر را به دست‌ می‌دهد در اختلاط با تعدادی نمک ثابت به دست‌ می‌آید و رنگ‌ها با درجه حرارت و طول زمان حرارت ارتباط زیادی پیدا‌ می‌کنند.

بنابراین برای دسترسی به این پدیده‌ی هنری زیبا، باید آتش و حرارت به دقت مراقبت و مهار شود. مینا که طبعاً شفاف است شفافیت بیشتر خود را از اکسید قلع به دست‌ می‌آورد و ترکیبات آن از زمان‌های قدیم تا به امروز ثابت و بدون تغییر مانده است. میناکاری‌ می‌تواند به شیوه‌های گوناگونی صورت پذیرد ولی دو روش آن متداول‌تر از دیگر روش‌ها‌ می‌باشد که عبارتند از:

الف ) مینای خانه‌بندی
در مینای خانه‌بندی نقش اصلی را به وسیله‌ی سیم‌های نازک فلزی روی ورقه‌ی سطح فلز پدید‌ می‌آورند و پس از آنکه این سیم‌ها با رنگ مینایی و یا به وسیله‌ی لحیم‌کاری ثابت شد، بخش‌های باقی‌مانده را با رنگ‌های گوناگون مینایی پر‌ می‌کنند و هنگامی که این عمل به اتمام رسید مینا را در کوره مخصوص می‌پزند. برای احتراز از سیاه شدن سیم‌های فلزی لازم است که پیش از حرارت دادن مینا روی آن را با یک مینای بی‌رنگ شیشه‌ای بپوشانند و سپس آن را بپزند. اگر چه اکثر میناهای باستانی به این شیوه ساخته شده ولی امروزه نوع دیگر میناکاری یعنی مینای نقاشی متداول است. گفتنی است که این روش در حال حاضر در کشورهای چین و هند بسیار متداول است.

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[@nicedavil]

ب ) مینای نقاشی
در این روش، زمینه‌ی ورقه‌ی مس را از مینای سفید و غليظ‌ می‌پوشانند و پس از آن که آن را در کوره‌ می‌پختند روی آن را با رنگ‌های مینایی نقاشی‌ می‌کنند. نقاشی کردن با رنگ‌های مینایی به دو شیوه انجام‌ می‌گیرد:

طريقه‌ی اول آن است که رنگ‌ها را که به صورت گرد بسیار نرمی است با آب و کمی گلیسیرین مخلوط‌ می‌کنند و آن را روی صفحه‌ی شیشه‌ای یا عقیق به وسیله‌ی کاردک‌های مخصوص حل‌ می‌کنند، آنگاه مانند نقاشی معمولی آب و رنگ، نقش دلخواه را با این رنگ تصویر‌ می‌کنند.

طريقه‌ی دوم به این صورت است که به جای آمیختن رنگ‌های مینایی با آب و گلیسیرین آن را با عصاره‌ی جوهر کاج یا جوهر «اسطوخودوس»‌ می‌آمیزند و به شیوه‌ی نقاشی رنگ و روغن عمل‌ می‌کنند.

در هر دو طریقه و به خصوص در طریقه‌ی دوم لازم است که صفحه مینایی را پیش از قرار دادن در کوره مینا به ملایمت روی چراغ الکلی حرارت دهند تا جوهرهای محتوی آن سوخته و زایل شود. مسلم است که این کار به دقت زیادی نیاز دارد زیرا اگر حرارت بیشتر از اندازه‌ی لازم شود، جوهرهای محتوی رنگ مینا یک‌باره جوش‌ می‌کنند و صفحه مینایی حالتی آبله‌گون پیدا‌ می‌کند.

پس از طی این مراحل معمولاً روی اشیاء میناکاری شده را به وسیله‌ی مینای بسیار شفاف و ظریفی لعاب‌ می‌دهند و مجدداً آنها را در کوره‌ می‌پزند.

روی اشیاء طلایی و نقره‌ها هم‌ می‌توان میناکاری کرد ولی اساساً میناکاری بر روی مس انجام‌ می‌شود. تا فراهم آمدن مینا چند مرحله باید طی شود به این ترتیب که ابتدا آن چیزی را که‌ می‌خواهند میناکاری کنند به هر شکل و هر اندازه باید به وسیله‌ی مسگر متخصص به شکل لازم درآید و پس از آن که ساخته شد استاد میناکار به آن لعاب سفید رنگ‌ می‌دهد. معمولاً سه الی چهار بار لعاب داده می‌شود و در هر بار شیء به کوره‌ می‌رود و حدود ۷۰۰ درجه حرارت‌ می‌بیند تا رنگ لعاب ثابت شود بعد روی آن به رنگ‌های گوناگون نقاشی‌ می‌شود سپس شیء باز به کوره‌ می‌رود و حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ درجه حرارت‌ می‌بیند تا رنگ‌ها به صورت مطلوب درآید.

دانلود رمان و کتاب های جدید

 

[@nicedavil]

به طور کلی مراحل تولید یک محصول مینا را به شرح زیر‌ می‌توان خلاصه کرد:

۱. تهیه زیر ساخت که معمولاً از مس است.

۲. لعاب‌کاری اول با رنگ‌های مینائی با درجه حرارت ۷۵۰ درجه سانتیگراد.

٣. لعاب‌کاری دوم با رنگ‌های مینائی با ۷۵۰ درجه سانتیگراد حرارت.

۴. لعاب‌کاری سوم با رنگ‌های مینائی با ۷۵۰ درجه سانتیگراد حرارت.

۵. زیر رنگ و پیاده کردن طرح.

۶. رنگ‌آمیزی

۷. قلم‌گیری و پرداز و حرارتی با ۵۰۰ درجه سانتیگراد.

۸. طلاکاری در صورت لزوم با ۲۰۰ درجه سانتیگراد حرارت.

در گذشته که میناکاری رواج اندک داشته رنگ‌هایی که به کار‌ می‌رفته مانند رنگ‌هایی که در صنعت قلمکار به کار بـرده‌ می‌شود گیاهی یا معدنی بوده است ولی اکنون برای نقاشی ظروف و اشیاء مینائی از رنگ‌های شیمیایی استفاده‌ می‌شود.

رنگ‌هایی که در میناکاری به کار‌ می‌رود بر سه نوع است:

۱. رنگ‌های گیاهی که در چیت‌سازی هم به کار‌ می‌رود.

۲. رنگ‌های معدنی که در نقاشی و میناکاری به کار‌ می‌رفته است.

۳. رنگ‌های فلزی که روی مینا کار‌ می‌کنند.

برای میناکاری در تهیه‌ی رنگ قرمز از طلا استفاده‌ می‌شود رنگ سبز مینا از مس و رنگ زرد آن از گل ماشی به دست‌ می‌آید. رنگ آبی و فیروزه‌ای از فلزات و رنگ سفید از رنگ مخصوصی تهیه‌ می‌شده است که در شهر سامره از شهرهای عراق نوع خوب آن را به دست‌ می‌آورده‌اند.

بیشتر اشیائی که میناسازان فعلی به بازار عرضه‌ می‌کنند عبارتند از گوشواره، سـ*ـینه‌ریز، گلوبند، انگشتر، جعبه‌های بزرگ و کوچک آرایش زنانه، قوطی سیگار، جعبه‌های خاتم‌کاری و میناکاری، سرویس چای‌خوری و شربت‌خوری، حباب‌های میناکاری، بشقاب، گلدان، تابلوهای بزرگ و کوچک مینا که با هنرهای دیگر مانند طلاکاری، خاتم‌کاری و مینیاتور ترکیب‌ می‌شوند، کاسه قاب و قدح، قاب‌های عکس، زیر سیگاری، پیپ، آلبوم عکس، گلاب‌پاش، پنکه سقفی، جار و چهل چراغ، درها و پنجره‌ها و ضریح‌های میناکاری شده برای مقابر ائمه‌ی شیعه در کربلا و نجف و سامره و مشهد و قم و حضرت عبدالعظيم (ع) و اماکن متبرکه دیگر.

دانلود رمان و کتاب های جدید