تاریخ زنده در دل تهران "کاروانسرای «خانات» در میدان «امین السلطان»". نویسنده: فرزانه نیکروح متین
از تاریخ دقیق ساخت کاروانسرای خانات اطلاعی در دست نیست. در اولین نقشه تهران که به دستور ناصرالدین شاه در سال ۱۳۰۲ هجری قمری ترسیم شده بود، محل کنونی کاروانسرا بهنام سرای روغنی مشخص شده است...
چهارراه مولوی، خیابان صاحبجمع، میدان امینالسلطان. اینجا جایی است که مجموعهای تاریخی و فرهنگی را بنام کاروانسرای خانات در دل خود جای داده است. کاروانسرای خانات با قدمتی بیش از یک قرن، از نخستین کاروانسراهای درونشهری تهران بود که به بدون هیچگونه تخریب و ویرانی با مرمت و بازسازی مالکان شخصی همچنان به حیات خود ادامه میدهد. این کاروانسرا با مساحت ۱۰هزار مترمربع با الهام از معماری باغهای ایرانی شکل گرفته که ۵۲ حجره را در محوطه خود جای داده است، بدینگونه که در هر ضلع کاروانسرا، ۱۳ حجره وجود دارد که امروزه در اجاره عمدهفروشان خشکبار است. صحن کاروانسرا همچنین دارای دو ایوان است که یکی از آنها در شرق به ورودی بزرگی راه مییابد و دیگری در غرب محوطه به ورودی دوم کاروانسرا میرسد. در دو سوی ورودی اصلی نیز حجرههای بزرگی قرار دارند که به بازار و میدان سابق امینالسلطان که امروزه چیزی از آن باقی نمانده منتهی میشوند. محمد اردهالی یکی از مالکان خصوصی کاروانسرا که مدیریت آن مکان را بر عهده دارد در مورد وجه تسمیه کاروانسرا به اسم خانات میگوید: «من دقیقا علت گذاشتن این اسم را نمیدانم، خان به معنای حجره است و خانات نیز به معنی حجرات، شاید بتوان گفت وجه تسمیه آن به دلیل وجود حجرههای زیاد کاروانسرا باشد.»
با ورود اتومبیل به پایتخت و از بین رفتن حیات امینالسلطان، کاروانسرا نیز از حیات تجاری خود فاصله میگیرد و بیشتر به صورت انبار کالا مورد استفاده قرار میگیرد. اردهالی با اشاره به مرکز حیاط از وجود آب انباری در گذشته خبر میدهد: «در وسط حیاط خانات آب انبار بزرگی قرار داشت که اطراف آن پر از حجره بود که افراد ساکن در حجرهها مشغول دباغی بودند البته این فضا در فاصله سالهای ۱۳۴۰-۱۳۳۵ تخریب شد و امروزه محدوده آب انبار و حجرههای دباغی را به وسیله سنگهایی با حاشیه قرمز مشخص کردهایم.» از اتفاقات مهمی که در این کاروانسرا رخ داد آتشسوزی در سال ۱۳۵۶ بود که اردهالی علت این آتشسوزی را وجود مواد شیمیایی در حجرهها میداند و ادامه میدهد: «در سال ۵۶ برخی از حجرهها در اختیار تاجران مواد و اقلام شیمیایی بود که متاسفانه این مساله باعث آتشسوزی شد اما صدمات زیادی را به کاروانسرا وارد نکرد، فقط مواد شیمیایی سقف برخی از حجرهها را تخریب کرد.»
شهرداری به کاروانسرا خانات خیلی لطف داشته و تورهای گردشگری را برای بازدید به این مکان میآورند.» اردهالی همچنین از بازگشایی سفرهخانهای به شکل و شمایل سنتی و قدیمی در یکی از سالنهای کاروانسرای خانات خبر داد و گفت: «بعد از بازسازی کاروانسرا، تصمیم گرفتیم که سفرهخانهای به سبک و سیاق قدیم در این مکان برپا کنیم. قصدمان این است که در سفرهخانه، برنامههای قصهگویی و نقالی داشته باشیم و فرهنگ و هویتمان را زنده نگهداریم. برای گچبریها و تزیینات سقف، گچکار از اصفهان آوردیم تا حال و هوای گذشته زنده شود و هدفمان این است که هر ایرانی که وارد فضای سفرهخانه میشود احساس غرور ملی کند.»این سفرهخانه که مراحل آخر بهرهبرداری خود را سپری میکند در نیمه شعبان یا عید فطر افتتاح میشود.
![1116572.jpg](http://cafekhoondani.com/cafeh/804b/files/normal/1116572.jpg)
از تاریخ دقیق ساخت کاروانسرای خانات اطلاعی در دست نیست. در اولین نقشه تهران که به دستور ناصرالدین شاه در سال ۱۳۰۲ هجری قمری ترسیم شده بود، محل کنونی کاروانسرا بهنام سرای روغنی مشخص شده است...
چهارراه مولوی، خیابان صاحبجمع، میدان امینالسلطان. اینجا جایی است که مجموعهای تاریخی و فرهنگی را بنام کاروانسرای خانات در دل خود جای داده است. کاروانسرای خانات با قدمتی بیش از یک قرن، از نخستین کاروانسراهای درونشهری تهران بود که به بدون هیچگونه تخریب و ویرانی با مرمت و بازسازی مالکان شخصی همچنان به حیات خود ادامه میدهد. این کاروانسرا با مساحت ۱۰هزار مترمربع با الهام از معماری باغهای ایرانی شکل گرفته که ۵۲ حجره را در محوطه خود جای داده است، بدینگونه که در هر ضلع کاروانسرا، ۱۳ حجره وجود دارد که امروزه در اجاره عمدهفروشان خشکبار است. صحن کاروانسرا همچنین دارای دو ایوان است که یکی از آنها در شرق به ورودی بزرگی راه مییابد و دیگری در غرب محوطه به ورودی دوم کاروانسرا میرسد. در دو سوی ورودی اصلی نیز حجرههای بزرگی قرار دارند که به بازار و میدان سابق امینالسلطان که امروزه چیزی از آن باقی نمانده منتهی میشوند. محمد اردهالی یکی از مالکان خصوصی کاروانسرا که مدیریت آن مکان را بر عهده دارد در مورد وجه تسمیه کاروانسرا به اسم خانات میگوید: «من دقیقا علت گذاشتن این اسم را نمیدانم، خان به معنای حجره است و خانات نیز به معنی حجرات، شاید بتوان گفت وجه تسمیه آن به دلیل وجود حجرههای زیاد کاروانسرا باشد.»
- از سرای روغنی تا کاروانسرای خانات
با ورود اتومبیل به پایتخت و از بین رفتن حیات امینالسلطان، کاروانسرا نیز از حیات تجاری خود فاصله میگیرد و بیشتر به صورت انبار کالا مورد استفاده قرار میگیرد. اردهالی با اشاره به مرکز حیاط از وجود آب انباری در گذشته خبر میدهد: «در وسط حیاط خانات آب انبار بزرگی قرار داشت که اطراف آن پر از حجره بود که افراد ساکن در حجرهها مشغول دباغی بودند البته این فضا در فاصله سالهای ۱۳۴۰-۱۳۳۵ تخریب شد و امروزه محدوده آب انبار و حجرههای دباغی را به وسیله سنگهایی با حاشیه قرمز مشخص کردهایم.» از اتفاقات مهمی که در این کاروانسرا رخ داد آتشسوزی در سال ۱۳۵۶ بود که اردهالی علت این آتشسوزی را وجود مواد شیمیایی در حجرهها میداند و ادامه میدهد: «در سال ۵۶ برخی از حجرهها در اختیار تاجران مواد و اقلام شیمیایی بود که متاسفانه این مساله باعث آتشسوزی شد اما صدمات زیادی را به کاروانسرا وارد نکرد، فقط مواد شیمیایی سقف برخی از حجرهها را تخریب کرد.»
- مرمت و بازسازی کاروانسرا
شهرداری به کاروانسرا خانات خیلی لطف داشته و تورهای گردشگری را برای بازدید به این مکان میآورند.» اردهالی همچنین از بازگشایی سفرهخانهای به شکل و شمایل سنتی و قدیمی در یکی از سالنهای کاروانسرای خانات خبر داد و گفت: «بعد از بازسازی کاروانسرا، تصمیم گرفتیم که سفرهخانهای به سبک و سیاق قدیم در این مکان برپا کنیم. قصدمان این است که در سفرهخانه، برنامههای قصهگویی و نقالی داشته باشیم و فرهنگ و هویتمان را زنده نگهداریم. برای گچبریها و تزیینات سقف، گچکار از اصفهان آوردیم تا حال و هوای گذشته زنده شود و هدفمان این است که هر ایرانی که وارد فضای سفرهخانه میشود احساس غرور ملی کند.»این سفرهخانه که مراحل آخر بهرهبرداری خود را سپری میکند در نیمه شعبان یا عید فطر افتتاح میشود.
- مشکل اصلی خانات: ورودی کاروانسرا