جامعه باز و بسته Open & Closed Society

[R@ha]

بحث جوامع باز و بسته در ارتباط با اصطلاح و مفهوم دیگری به نام "تحرک اجتماعی" مطرح میشود لذا لازم است ابتداء اجمالا به تبیین این اصطلاح بپردازیم و سپس به توضیح و


مباحث مطرح پیرامون جامعه باز و بسته روی آوریم:


تحرک اجتماعی و انواع آن


تحرک اجتماعی (Social Mobility) به طور کلی گذر افراد است از یک گروه به گروه دیگر، و پدیده دگرگونی در پایگاه اجتماعی یک گروه یا یک شخص و دستیابی آنان به شرایط


و اوضاع و نقش هایی دیگر را می رساند.[1]


تحرک اجتماعی در جوامع مختلف از لحاظ چگونگی وضعیت انتقال از پایگاه اجتماعی به پایگاه اجتماعی دیگر تفاوت دارد.[2] جامعه شناسان چهار نوع تحرک را مشخص کردهاند:


1- تحرک عمودی؛ به معنای انتقال از یک پایگاه اجتماعی به پایگاه اجتماعی ناهمانند و متفاوت با پایگاه اجتماعی قبلی. بدین ترتیب تحرک اجتماعی عمودی دو شکل پیدا میکند:


یا شکل صعودی دارد که در آن فرد از یک پایگاه اجتماعی به پایگاه اجتماعی بالاتر میرود و یا شکل نزولی دارد که به پایگاه اجتماعی پایینتری نزول مینماید.[3] افرادی که دارایی،


در آمد یا پایگاه اجتماعی کسب میکنند دارای تحرک صعودی هستند در حالی که کسانی که در جهت عکس آن حرکت میکنند دارای تحرک نزولی هستند.[4]


2- تحرک افقی؛ عبارت از انتقال فرد از یک پایگاه اجتماعی به پایگاه اجتماعی دیگر در همان سطح است.


3- تحرک میاننسلی؛ نوعی تحرک اجتماعی است که از نسلی به نسل دیگر رخ میدهد.


4- تحرک درون نسلی؛ عبارت از تغییر یا تغییراتی است که در پایگاه اجتماعی یک فرد یا گروه در همان نسل رخ میدهد.[5]


ادامه دارد...

 

[R@ha]

انواع جوامع

در بعضی از جامعه ها امکان تحرک اجتماعی میسر است، و پارهای از جامعه ها از این حیث وضعیتی دشوار دارند. بنابراین جامعه را بر اساس امکان

و عدم امکان تحرک اجتماعی میتوان به چهار نوع تقسیم کرد که عبارت اند از:

1- جامعه باز (Open Society) یا نظام طبقهای باز (Open Class System)؛[6] جامعه باز اصطلاحاً به جامعه ای اطلاق میشود كه تحرّك اجتماعی در آن به

سهولت انجام میگیرد و افراد میتوانند با استفاده از امكانات موجود، پایگاههای اجتماعی خود را تغییر دهند و به پایگاه اجتماعی دیگر انتقال یابند.[7]

به عبارت دیگر در جامعه باز، برای افراد و گروهها فرصت تحرک اجتماعی صعودی وجود دارد. در این نوع جامعه، پایگاه اجتماعی فرد، اکتسابی (محقق) است.[8]

بنابراین میزان تحرک عمودی در جامعه یکی از شاخصهای عمده باز بودن آن جامعه بوده و نشان میدهد تا چه اندازه افراد بااستعداد که در قشرهای پایین تر

متولد میشوند میتوانند از نردبان اجتماعی- اقتصادی بالا بروند.[9]

هرچند ظاهراً شرایط تبدیل پایگاه اجتماعی در این نوع جامعه ها به آسانی صورت میگیرد، ولی ناگفته پیداست كه در این نوع جامعه ها كه از نوع صنعتی

به شمار میروند، به دلیل وجود موانع و دشواریهای غیرمستقیم، همه افراد از چنان امكاناتی برخوردار نیستند، كه بتوانند به سهولت پایگاه اجتماعی خود را

تغییر دهند. با وجود این، جامعه های صنعتی به عنوان جامعه باز نامیده میشوند؛ كه بیش از هر جامعه دیگر امكان تحرّك اجتماعی در آن وجود دارد. در یك جامعه

باز، بیگمان نابرابریهایی وجود دارند؛ ولی افرادش دستكم از امكان تحرّك به یك طبقه اجتماعی بالاتر برخوردارند.[10]

باید یادآور شد که یک جامعه حقیقتا باز یک نوع آرمانی است و تنها در نظریه وجود دارد. در یک نظام اجتماعی باز، افراد با نشان دادن دستاوردها و شایستگیهایشان

از پایگاه منزلتی معینی برخوردار میشوند.[11]

زیانهای زندگی در جامعه باز؛ یك جامعه باز هرچند كه فرصت تحرك اجتماعی را برای افراد فراهم میكند اما با ناملایماتی نیز توأم است. در محیطی كه افراد برای به

دست آوردن پایگاه اجتماعی بالاتر با یكدیگر در رقابت هستند، غالباً فشار روانی و سرخوردگی نیز احساس میشود. كسانی كه آرزومند منزلت اجتماعی بالاتر هستند

ولی توانایی رقابت ندارند، احساس عدم موفقیت و سرخوردگی میکنند. آن كسانی هم كه در این رقابت پیروز میشوند ممكن است احساس كنند كه پا روی اصولشان

گذاشتهاند و فرصت كافی برای گذراندن وقت با خانواده را پیدا نمیکنند و یا چون که همه توانشان را وقف پایگاه اجتماعی بالاتر و منزلت بهتر نموده اند، بسیاری از دیگر

ارزشهایشان را وانهادهاند.[12] به علاوه همیشه این امکان وجود دارد که پس از آنکه شخص به یکی از اهدافش رسید، به سیر نزولی تحرک اجتماعی گرفتار آید. همچنین

باید به این واقعیت توجه داشت که کسانی که از طبقه اجتماعی پایین به طبقه اجتماعی بالاتری صعود میکنند، ممکن است برخی از دوستانی را که زمانی با آنها شریک

و همکار بوده اند از دست بدهند، زیرا تغییر در علایق و الگوهای رفتاری شخص باعث میشود که دوستان قدیمیاش از او گریزان شوند.[13]

ادامه دارد...