صنایع دستی صنایع دستی آمریکای لاتین

[husnavalizadeh]

مختصری درباره‌ی صنایع دستی مکزیک
مکزیک به عنوان یکی از کشورهای آمریکای شمالی - در جنوب ایالات متحده، با حدود دو میلیون کیلومتر مربع مساحت و بیش از ۸۰ میلیون نفر جمعیت واقع شده است. این کشور پس از آمریکا و برزیل، سومین کشور پرجمعیت قاره‌ی امریکا محسوب می گردد. حکومت آن جمهوری فدرال و مرکب از ۲۹ ایالت می باشد. باید یادآور شد که مکزیک طی جنگ‌های متعدد با ایالات متحده تا سال ۱۸۳8 میلادی قسمت‌های وسیعی از قلمرو خود را به همسایه‌ی شمالی خویش واگذار کرد و رودخانه‌ی ریوگرانده به عنوان مرز میان دو کشور تعیین گردید.

از این نظر، مکزیک دققاً شرایط کشور ما را در همان زمان یعنی آغاز قرن نوزدهم دارد که قسمت وسیعی از مناطق آباد و حاصلخیز خود را در جنگ با همسایه‌ی قدرتمند شمالی خویش ( روسیه) از دست داد و رود ارس به عنوان مرز دو کشور شناخته شد.

به جرأت می توان گفت که بیشترین سهم از میراث فرهنگی قارهای آمریکا مربوط به دوره‌ی پیش از ورود مهاجران اروپایی به این قاره را مکزیک به خود اختصاص داده است. زیرا قبایل مایا، اینکا و آرَتک که پیشرفته ترین اقوام بومیان این قاره بوده اند ، در همین ناحیه و به ویژه در شبه جزیره‌ی یوکاتان مکزیک میزیسته اند. بیشترین آثار به جای مانده از تمدن سرخپوست ‌ها شامل حجاری ها، مجسمه‌های غول پیکر، اَهرام، نقاشی‌های دیواری، ظروف سنگی، مسی و برنزی، و همچنین زیورآلات طلا و نقره در قلمرو مکزیک امروزی مشاهده شده است. به علت آمیـ*ـزش شدید نژادی مهاجرین اسپانیایی با بومیان، طبق توصیه کورتس فاتح اسپانیایی در سال ۱۵۱۹ میلادی، نژاد دورگه‌ی مستیزو (Mestizo) امروزه در این کشور اکثریت جمعیت را تشکیل می دهد. شاید به همین علت است که سنت ، آداب و رسوم گذشته در این سرزمین بیش از سایر کشورهای قاره‌ی آمریکا همچنان حفظ شده است. مایاهای ساکن یوکاتان، دوستدار موسیقی بودند و با وسیله‌ی ساده ای که از کاسه‌ی سنگ پشت و استخوان گوزن ساخته میشد می نواختند. آزتک ‌ها نوعی سلسله مراتب طبقاتی داشتند که مشتمل بود بر اشراف، ثروتمندان، پیشوایان مذهبی و طبقات پایین اجتماع شامل کارگران و کشاورزان، زنان طبقات پایین در کار کشاورزی مردان را یاری می دادند. در حالی که زنان طبقات مرفه اوقات خود را با اشتغال به بافتنی و سوزن دوزی می گذراندند.

آزتک ‌ها به گل و عطر علاقه‌ی زیادی داشتند و به زیورآلات اهمیت بسیار می دادند. خط آزتکها - تصویری و اغلب به صورت نقاشی بود که وقایع عمده را روی دیوارها ثبت میکردند. آزتک ‌ها نیز مانند مایاها به موسیقی علاقه‌ی زیادی داشتند و مهمترین وسیله‌ی موسیقی آنها طبل بود. علی رغم اختلاط شدید نژادی هنوز هم جمعیت مکزیک را بومیان اصیل تشکیل می دهند. زبان رسمی امروز مکزیک، اسپانیایی و مذهب مردم آن کاتولیک است. در زمینه‌ی معماری، مکزیکی ‌ها سعی کرده اند که تا حد زیادی از سبک بومی الهام بگیرند. مکزیکوسیتی با بیش از ۱۴ میلیون نفر سکنه از جمله پرجمعیت ترین شهرهای جهان بوده و سایر شهرهای عمده‌ی مکزیک عبارتند از پوئبلا، گوادال خارا، آکاپولکو، گواناخواتا و آخاکا.

مهمترین مراکز تولید صنایع دستی مکزیک که شهرت جهانی دارد: پوئبلا، گوادال خارا و مکزیکوسیتی است. قدمت و زیبایی صنایع دستی مکزیک در قاره‌ی آمریکا همانند چین در آسیا می باشد در زمینه‌ی نقاشی دیواری با بهره گیری از سنت‌های گذشته سرآمد می باشد.

انواع صنایع دستی مکزیک
با توجه به پیشینه‌ی تاریخی و نیز اختلاط فرهنگ اروپایی با سنت‌های بومی، صنایع دستی مکزیک از تنوع مطلوبی برخوردار است که مهمترین آن عبارت است:

1-سفالگری: محصولات این رشته به دو روش کاملاً دستی و نیز با استفاده از چرخ و کاربرد گل رُس تهیه می شود. کوره ‌ها عموماً سنتی بوده و سوخت مصرفی آن هیزم است. تولیدات روستایی عموماً بدون لعاب ولی دارای تزیینات مختلف از جمله برجسته کاری و مشبک کاری است و روستاهای اطراف شهر آخاکا مرکز عمده‌ی ساخت و عرضه‌ی آن است. قدیمی ترین نوع لعاب که روی کاشی نیز مصرف می شود،Talavera نام دارد و در شهر پوئبلا مورد استفاده قرار می گیرد.

کامل ترین شیوه‌ی لعاب دادن اشیاء سفالین که همراه با نقاشی به صورت زیر لعاب می باشد، مربوط به شهر تزین تزون تزان ( Tzin Tzun Tzan ) است.

مناطق عمده‌ی دیگر تولید سفال و سرامیک عبارت اند از روستاهای اطراف میچوگان آتزامپا و هُیدالگودولورِس.

• شیشه گری دستی: هر چند این رشته نیز از پیشینه‌ی تاریخی طولانی در مکزیک برخوردار است، ولی پس از ورود اروپایی ‌ها توسعه‌ی چشمگیری یافت و امروزه یکی از پر رونق ترین صنایع دستی مکزیک بوده که تولیدات آن در بازار ایالات متحده با فرآورده‌های شیشه‌ی ایران رقابت می کند. مراکز عمده‌ی تولید، شهرهای گودال خارا و مکزیکوسیتی است.

در این رشته، موقعیت مکزیک در قاره‌ی آمریکا را می توان با جایگاه شیشه گری دستی ایران در قاره‌ی آسیا و ایتالیا در قاره‌ی اروپا مقایسه کرد.

3-اشیاء لاکی: این گونه محصولات نیز با پشتوانه ای بسیار قدیمی در شهرهای اوروآپان، میچوگان و گورِرُو و در مواردی به صورت برجسته و با استفاده از روغن ‌ها و رزین‌های طبیعی ساخته و پرداخته می شود.

• پارچه بافی: این رشته دارای تنوع و گستردگی زیادی است و مهم ترین انواع آن به شرح زیر است:

الف – ساراپس: که از پشم بافته شده و حالت شال دارد ولی به علت سنگینی وزن، از آن به عنوان دیوارکوب، روتختی و حتی زیرانداز نیز استفاده می شود.

ب- ربوزو: که با استفاده از الیاف پشمی و پنبه ای بافته شده و معمولاً از آن جامه‌ی بلند زنانه تهیه می گردد.

ج۔ کَپَنَک‌های پیل: این پارچه عموماً برای تهیه‌ی کُت بلند مردانه که گاه تا زانو می رسد، بافته می شود. کُت مربع شکل پشمی مزبور به کپنک مورد استفاده‌ی چوپانان ایران شباهت زیاد دارد.

د- کچ که مِتل به صورت شال مثلثی است که با استفاده از طرح ‌ها و رنگهای بسیار زیبا روی آن را قلاب دوزی می کنند. به علاوه بافت انواع پارچه‌های پنبه ای و کتانی نیز برای مصارف گوناگون به ویژه در نواحی گرم کشور متداول می باشد.

۵- فلزکاری ساخت اشیاء فلزی شامل مس، برنج و آلیاژ و نیز زیورآلات در بیشتر نقاط کشور متداول است ولی بهترین طراحان سازنده‌ی زیورآلات در شهر تاکسکو می باشند. اشیاء مسی قلم زده نظیر انواع گلدان و ظروف مختلف بیشتر در شهر سانتا کلارا ملاحظه می گردد.

۶- ساخت اشیاء، مجسمه ‌ها و تندیس‌های گوناگون از سنگ: این رشته در حقیقت میراث کهن بومیان بوده و امروزه در تزیین بناها به میزان گسترده ای از آن استفاده می شود.

۷- تولید اشیاء چرمی: معمولا از چرم گاومیش و پوست گراز برای تهیه‌ی انواع تابلوهای آویز، کیف و ساک و مبلمان که روی آنها را با مهارت خاصی نقاشی می کنند، استفاده می گردد.

8-حصیر بافی: با استفاده از نی، ساقه‌ی برخی گیاهان و نیز برگ درخت نخل وحشی انواع سبد، قفس پرندگان، کلاهِ لبه پهن و حصیر زیرانداز و غیره بافته می شود.

۹- ساخت اشیاء تزیینی: ساخت عروسک با لباس محلی، ماسک و کایت از کاغذهای موم اندود با تلفیق رنگی بسیار جالب از جمله سایر رشته‌های قابل ذکر صنایع دستی مکزیک می باشد.

مختصری درباره‌ی صنایع دستی کلمبیا
این کشور در امریکای جنوبی در همسایگی غربی ونزوئلا و در کنار اقیانوس آرام واقع شده و دارای 000/130/1 کیلومتر مربع مساحت و حدود 35 میلیون نفر جمعیت است. مهم ترین منبع درآمد آن متکی بر محصولات کشاورزی و شامل قهوه، نیشکر، پنبه و موز می باشد.

کلمبیا همانند سایر کشورهای امریکای لاتین، دارای میراث فرهنگی کهن مربوط به پیش از آمدن مهاجران اسپانیایی است. علاوه بر تمدن سرخ پوست‌های بومی و اروپایی‌های مهاجر، ورود بردگان سیاهپوست طی سده‌های گذشته موجب اختلاط نژادی و فرهنگی این کشور گردیده است.

کلمبیا نیز مانند سایر کشورهای در حال توسعه، صنایع دستی اش نه تنها به عنوان میراث ملی بلکه به صورت عامل بسیار مؤثری برای ایجاد اشتغال مولّد، جلوگیری از مهاجرت و تثبیت جمعیت روستایی و تامین معیشت گروه‌های وسیعی از مردم مورد توجه دولت می باشد. در این بخش از فعالیت بیش از 1 میلیون و 300 هزار نفر شاغل بوده و صنایع دستی چه به صورت کار دایم و چه فصلی نقش عمده ای در تأمین درآمد خانوارهای ایفا می نماید. به همین دلیل ارگان مسئول توسعه‌ی صنایع دستی این کشور به نام (صنایع دستی کلمبیا) در قالب یک شرکت دولتی از ۳۵ سال پیش زیر نظر وزارت توسعه‌ی اقتصادی این کشور، با جدیت به حمایت از صنعتگران دستی به صورت آموزش، احیاء طرح‌های سنتی، تأمین مواد اولیه و ابزار کار، بازاریابی و فروش محصولات در سطح کشور و بالاخره بازاریابی خارجی و شرکت در نمایشگاه‌های بین المللی ادامه می دهد. در نتیجه‌ی این فعالیت ‌ها تاکنون بسیاری از صنایع دستی بومی مربوط به پیش از آمدن کریستف کلمب به قاره‌ی امریکا به عنوان سمبل هویت ملی همچنان حفظ گردیده است. نقش فعال این کشور در شورای جهانی صنایع دستی موجب گردید که کلمبیا به مدت ۱۲ سال (سه دوره) ریاست مجمع آمریکای لاتین را در شورای جهانی صنایع دستی عهده دار باشد. به علاوه همکاری نزدیک کلمبیا با کشورهای اروپایی با هدف انطباق تولیدات بومی و روستائی این کشور با سلیقه و خواست خریداران اروپایی از جمله موفقیت‌های آن بوده است. حضور مداوم و فعال تولیدات گوناگون مربوط به ۲۰ ایالت کلمبیا در کشورهای ایتالیا، آلمان و فرانسه - در نمایشگاه‌های بین المللی میلان، مونیخ و پاریس باعث تماس نزدیک هنرمندان و صنعتگران کلمبیایی با اروپایی ‌ها شده و حتی موجب اجرای طرح‌های مشترک در زمینه‌ی تولید صنایع دستی خاص در قالب طرحی به نام اینکوانترو InContro) )گردیده است.

مهمترین صنایع دستی کلمبیا
در این کشور صنایع دستی از گستردگی جغرافیایی قابل ملاحظه ای برخوردار است ولی شهر سانتافه دوبوگوتا که نزدیک بوگوتا پایتخت این کشور قرار گرفته به عنوان مهمترین مرکز تجمع هنرمندان صنایع دستی می باشد.

از جمله رایج ترین رشته‌های صنایع دستی در سانتافه سرامیک سازی است که دارای لعاب سیاه رنگ می باشد. اشیاء ساخته شده بسیار متنوع بوده و شامل انواع ظروف مصرفی، سرویس چایخوری، آب میوه گیری و حتی صندلی ساده همراه با اشیاء گوناگون تزیینی نظیر انواع گلدان و مجسمه می باشد.

از رشته‌های رایج دیگر در سانتافه شیشه گری دستی با الهام از طرح‌های بومی و نیز ساخت اشیاء ملیله‌ی طلا و نقره را بایستی نام برد.

به طور کلی سابقه‌ی صنایع دستی در سانتافه به قرون 17 و 18 میلادی برمی گردد (که در حقیقت دوران طلایی آن بوده و به همین مناسبت آن را گرانادای جدید نامیده اند. شیشه گری، هم اکنون در این شهر کارگاه‌های تولیدی، در عین حال ، محل آموزش جوانان در رشته‌های شیشه گری، طلا و نقره سازی، ساخت و کنده کاری روی اشیاء چوبی، ساخت مجسمه و تزیینات چوبی به کار رفته در سقف و نمای داخلی ساختمان ‌ها و نیز قلاب دوزی و سوزن دوزی برای زنان و دختران می باشد.

در ضمن طلا و نقره سازی در شهر مامپاکس که شهری با گرمای استوایی و رطوبت بسیار زیاد است، رایج می باشد. محصولات تولیدی بیشتر زیورآلات نظیر گوشواره، گردن بند و دست بند می باشد.

کارهای لاکی در شهر پاستو بیش از هزار سال سابقه دارد که نشانگر تکامل هنری بومیان این کشور پیش از آمدن مهاجران اروپایی می باشد. نکته‌ی جالب این که لاک مورد نیاز را از صمغ یا رِزین درختی به نام موپا موپا به دست می آورند که این درخت منحصراً در جنگل‌های اطراف رودخانه‌ی پوتومایو رویده و در برابر آب کاملاً مقاوم است. ارائه‌ی محصولات ساخته شده توسط هنرمند برجسته‌ی این رشته ادواردو مونُز در نمایشگاه بین المللی صنایع دستی در مونیخ آلمان موجب شگفتی هنرمندان اروپایی در 1995 گردیده ، به حدی که از او دعوت به همکاری نمودند.

مهم ترین مرکز پارچه بافی و رنگرزی در شهر سان خسینتو است که انواع پارچه‌های پشمی و پنبه ای و محصولات تکمیلی از آن را در بر می گیرد.

سبدبافی با استفاده از پوست درخت موز توسط بومی‌های قبیله سِنو بیش تر متداول بوده و انواع کیف، سبد و حصیر خوش فرم و وسایل تزیینی گوناگون را شامل می شود. علاوه بر سبدبافی که در شهر سان آندرس انجام می گیرد، صنعت طلاسازی آن نیز شهرت زیادی دارد.

به طور کلی، کلمبیا از جمله کشورهایی است که صنایع دستی در آن جایگاه ویژه ای دارد و با آن که صدور کالاهای صنایع دستی به عنوان یک منبع درآمد ارزی برای آن محسوب می شود.

ولی به منظور ارتقاء سطح بینش و تجربه‌ی هنرمندان و صنعتگران کشور، هر ساله اقدام به برگزاری نمایشگاه بین المللی صنایع دستی در بوگوتا می گردد و حتی به کشورهای خارجی شرکت کننده اجازه‌ی فروش محصولات عرضه شده نیز داده می شود.

محصولات صنایع دستی ایران در سال‌های اخیر دوبار در این نمایشگاه عرضه شده و با استقبال فراوانی روبرو گردیده است.