گلستان معرفی شهر ترکمن

[ATENA_A]

در دنیای كشفیات پیشرفته هنر دست بشریت، تكنیك تولید فرش جایگاه ویژه ای دارد. در گستره تاریخ، تكامل و توسعه فرش یكی از نشانه های هنر دست شرق شد. در شرق هیچ فرآورده دیگری جز فرش این چنین با این شدت بر غرب تسلط نیافت. امروزه این فرش در محیط جغرافیایی گسترده ای بافته می شود. دراین عرصه اگر شرق آسیا را مستثنی كنیم، تولید آن از آسیای صغیر شروع و تا سمرقند و مرزهای چین پایان می یابد. تعیین دقیق اینكه تولید فرش در شرق در چه زمانی، كجا و به دست چه كسی برای نخستین بار بافته شده یا در حقیقت اختراع شده، معلوم نیست.

تاریخ آشكار و روشن فرش دستباف در پانصد سال پیش از میلاد آغاز می شود. فرش پازیریك كه کهن ترین فرش بافته شده از نخ و پشم شتر است، به این دوره تعلق دارد. این فرش در گور پادشاه اسكیت ها، مردم منطقه بخش جنوبی سیبری یافت شد. طرح و نقش و نگار این فرش سنجیده شده و دارای تنوع رنگ و تراكم گره ها در هر متر مربع سه هزار و دویست گره بوده است. ساختمان طرح و نقش این فرش آن علامت مشخصه ای را نشان می دهد كه خود را پیش از هر چیز دیرتر در فرش ایرانی پیدا شدند. زمینه این فرش سرخ و حاشیه های باریك دور تا دور آن باطرح هندسی هشت ضلعی پر شده كه دیرتر در فرش های تركمنی به طرح گؤل (Göl) تركمن شبیه است. در این حاشیه های باریك كه با جانوران افسانه ای بالدار در چهارضلعی های كوچك و گل های ستاره مانند كوچك نیز نقش بسته، به یك حاشیه عریض با طرح گوزن های پشت سر هم و در حال حركت ختم می شود. حاشیه اصلی را سواركاران سوار براسب پركرده و زیر زین های اسب این سواركاران در رنگ های متنوع طرح شده و كناره های بیرونی فرش با حاشیه بافت باریك شبیه میانه فرش نقش شده است. رنگ های به كاربرده شده دراین فرش، سرخ، آبی روشن، زرد متمایل به سبز و نارنجی است. نوع گره آن گره تركی است. عقیده بر این است كه اسب و سواركاران آن یادآور نقش های تخته سنگ نینوا و تخت جمشید ایران قدیم است. اما شماری از پژوهشگران در این فرش ارتباط بلافصلی را بین كورگانِ پازیریك با فرهنگ تركی كهن می بینند.

تاریخ بافت فرش به دلیل اینكه به گونه ای ناکامل برای ما از نسلی به نسل دیگر رسیده، برای همین نمی توان داده های دقیق درباره آن گفت. البته برای تعدادی گروه خاص از فرش ها می توان تقریبا به طور مطمئن منشاء و تكامل نقش ها را تعیین كرد. بدون شك منشاء فرش در مشرق زمین است. احتمالا پیدایش آن از ضرورت گرم كردن چادر (یورت) كه ازسوی شبانان چادرنشین اختراع شده، سرچشمه می گیرد.

در بارة این مسئله كه فرش پازیریك در كجا بافته شده،‌ نظر واحدی بین پژوهشگران نیست و تا به امروز هم بطور قطع و یقین روشن نشده است. پژوهشگر م. دیماند (M.Dimand) در این فرش محصول و فرآورده های ایران را می بیند، كه در آن موتیف های آشوری های بابل، هخامنشی و اسكیت های منطقه جنوب سیبری آمیخته شده اند.

پژوهشگر یو. شورمان (U. Schürman) بر این عقیده است كه این فرش در مناطق آذربایجان و ایران آن زمان بافته شده است. عقیده دیگری را ج. بنت (J.Bennet) نمایندگی می كند. وی در فرش پازیریك كار و محصول اسكیت های مغول را می بیند كه در آن هنر سبك حیوانات نقش بسته است. وی معتقد نیست كه این فرش در ایران تولید شده باشد و عقیده خود را چنین مدلل می سازد كه اسكیت ها خود یكی از خلق هایی بودند كه خود را دایم در مهاجرت به سوی غرب می دیدند. به نظر می رسد چنین چیزی غیر ممكن است كه این خلق فرشی را بیش از سه هزار كیلو متر به منطقه خود حمل كرده باشند تا با آن بخواهد گورِ یك حكمران یا اشراف را زینت بخشد. برخی از پژوهشگران آن را اثر ترك های قدیمی آسیای مركزی به حساب می آورند. ج. بِنِت(J.Bennet) با این تزكه مهد و گهواره فرش شرق در تركستان شرقی و مغولستان قرار داشتند به برهان می نشاند.

در بافت فرش پازیریك هیچ اشاره ای به محل تولید آن نیست. گره این فرش گرچه گره فرش ( Ghiord یكی از شهرهای تركیه) را نشان می دهد، اما در گور شبیه آن باقی مانده های فرشی یافت شدند كه گره های آن به صورت گره های Senneh بافت (در كردستان ) هستند. به هر حال این قدیمی ترین فرش شناخته شده، نشان می دهد كه چگونه تعیین محل دقیق باقی مانده های منسوجات آن دوران كه كجا و یا در چه زمانی بافته شده اند دشوار است.

آخرین نظر و عقیده درباره منطقه پیدایش بافت فرش توسط اكتشافات سِرآورل شتاین (Sir Aurel Stei ) ارائه می شود. وی درسال 1920 در كاوش های خود در شهر كهن و قدیمی تجاری لولان در تركستان شرقی باقیمانده های فراوان فرشی را پیدا می کند كه در گره های Ghiord و اسپانیایی بافته شده بودند. این فرش ها متعلق به دویست تا سیصد سال پیش از میلاد بودند. همین جا این پرسش پیش می آید كه آیا این فرش ها در تركستان شرقی بافته شده یا اینكه از غرب ایران بمثابه كالای تجاری آورده شده بوده اند.

پژوهشگر روسی رودنكو در كورگانِ باسادای، واقع در180 كیلومتری غرب پازیریك، زین اسبی را كه از یك قطعه فرش درست شده است، پیدا می كند. گره موجود دراین قطعه فرش به صورت گره Senneh بوده كه در یك مترمربع هفت هزار و پانصد گره وجود داشت. برخی كشف فرش و باقیمانده زین اسب در پازیریك را تاییدی بر سنت نه اتفاقی هنر اسكیت ها دراین منطقه می دانند، كه زین اسب بمثابه كالای صادراتی می توانسته باشد.

باقی مانده های كوچكی از پانصد تا ششصد سال پیش از میلاد توسط آلمانی ها درسال 1906 میلادی كشف شد، كه درآن طرح «سگی در حال حركت» و اشكال لوزی های كوچك ردیف شده قابل شناخت است. این فرش پانصد گره در یك مترمربع دارد. برای سده های متعاقب تا كنون دلایل و مدارك روشن تكامل سپسین و گسترش فرش شرق وجود ندارد. بجز منابع نوشتاری و گزارش تاریخی درمورد فرش دوران ساسانیان (642- 224 ) پیش ازمیلاد وجود ندارد كه در قصر خسروشاه وجود داشته است.

تاریخ نویس ایرانی خواجه رشیدالدین (1318- 1247) در كتاب تاریخ جهان گزارش می دهد كه در شش زیر گروه قبایل اوغوز، هر قبیله توتم حیوانی خود را داشته است. وی از شتر، سگ، گرگ، گوسفند، گوزن و روباه نام می برد. تقسیم به شش گروه یك معیار گیتی شناسی (Kosmologie) را به دنبال دارد. زیرا خورشید، ماه، آسمان، ستاره ها، دریا و كوه وجود دارند.

مدارك و دلایل آشكاری برای وجود فرش مربوط به دوران دودمان سلجوقیان است. سلجوق ها در تركستان غربی ساكن بودند. در مهاجرت خود به سمت غرب، درسال 1038 میلادی بر ایران حاكم شدند. در این دوره بود كه قبایل ترك مهاجرت خود را به سمت ایران آغاز كردند و در نواحی آذربایجان و همدان سكنی گزیدند و به همراه خود نقش و نگار فرش های خود را آوردند. اما اینكه گفته شود، نوع گره های فرش را هم در همین زمان با خود به همراه آورده اند، می توان گفت كه این سخن خلاف واقع است. زیرا گره ( Ghiordتركیه) در این منطقه از سیصد سال پیش از میلاد شناخته شده بود. تحت سلطه سلجوقیان فرش بافی یا تولید فرش در تمامی آسیای صغیر گسترش یافت. در فرش های سلجوقیان موتیف های تركمنی با شرق دور یكی می شوند. در قرن دوازدهم میلادی نخستین فرش سلجوق از تركیه به شهر ونیز ایتالیا وارد می شود. این فرش در اصل دارای طرح و نقش گول (Göl ) تركمنی را داشت. بعدا به این طرح و نقش موتیف حیوانات نیز وارد می شوند. می توان گفت كه درموزه های كنونی اروپا تاریخ فرش نخست از قرن سیزده است، مانند فرش های سلجوق قرن سیزده از قونیه یا Beyshehr تركیه یا فرش هایی كه از قرن چهارده شناخته شده اند. با تشكیل امپراطوری عثمانی در سال 1453 میلادی تصرف كنستانتینپول بیزانس و 1517 میلادی فتح مملوك قاهره، فرش تركی با تولید در مانوفاكتور های بزرگ ظاهر می شود. تركیه دارای یك سنت فرش به ارث رسیده از دوران سلجوق ها، ازقرن یازده تا سیزده است كه تا امروز نیز محسوس است.

از سوی دیگر در تركیه در فرش منطقه برگاما (Bergama) كه در موزه لندن قراردارد، می توان تاثیر موتیف های فرش تركمن را به ویژه در فرش Kiz- Bergama از سده هیجده مشاهده كرد. فرش دیگری از این منطقه از قرن نوزده در موزه شهر مونیخ وجود دارد، كه می توان آن را نوعی اثر ترك- تركمنی نامید. فرش مشهور ابریشمی مملوك های قاهره، كه مربوط به نیمه اول قرن شانزده و در گره ایرانی و به رنگ قرمز، سبز و آبی است، در موزه وین قراردارد. در این فرش طرح اشكال هندسی فرش تركمن را می توان دید.

در قرن سیزده پس از حمله مغول به ایران و تسلط بر آن، مغول ها تاثیر خود را به صورت هنر نو بر ایران به جا می گذارند كه آن را می توان ناتورالیسم شرق دور نامید كه بعد ها هنر ایرانی آن را بسیار غنی كرد. فرش ایرانی كه بی شك از صدها سال پیش تولید می شده، نخست در قرن شانزده است كه ظاهر می شود. یعنی تكامل و توسعه جامع فرش ایرانی نخست با آغاز دوران صفویان شروع و با مرگ شاه عباس دوم در سال 1674 میلادی دوران طلایی هنر ایرانی و با آن دوران شكوفایی فرش ایرانی افول می كند. ( فرش شرق. نویسنده هاینس اِ . و ر. مارتین .) دردوران نوین فرش ایران بمثابه مرغوب ترین و مشهورترین فرش شرق به حساب می آید.

تحت حكومت صفویان بود كه كارگاه های سلطنتی تولید فرش در شهرهای تبریز، كاشان، كرمان، اصفهان، شیراز و هرات به وجود آمدند. كمی دیرتر نخستین فرش مناطق چند خلقی قفقاز ظاهر می شود، كه در آن تاثیر فرهنگ فرش جنوب ایران، شرق دور و ترك آشكار و این سبك شناسی قالب است. دین اسلام پس از تسلط بر ایران و آسیای مركزی، نه تنها تاثیر خود را بر فرهنگ و هنر ایران گذاشت، بلكه در طرح برخی فرش های تركمن مانند، نمازلیق (سجاده) برای عبادت و اجرای نماز البته با طرح و نقش خاص هندسی، نیز گذاشت. در قرن های بعدی كه منطقه آسیای مركزی منطقه تحولات سیـاس*ـی خلق ها شد، همچنان طرح و نقش و نگار فرش های ایرانی، تركمنی و چینی تاثیرات خود را بر فرش های تولید شده می گذاشتند. مثلا فرش آنتیك سمرقند كه در آن طرح و نقش ها ی فرش مربوط به موتیف های شرق نزدیك است، اسلوب و طرازی شكوفه های گل با زمینه سرخ، سمبول خوشبختی چینی است. درحاشیه آن موتیف شاخ قوچ تركمنی وجود دارد.

چادرنشینان تركمن در طرح و نقش و نگار فرش های خود به دو سمبول اصلی گول Gül و گول Göl كه به نادرست اغلب به یك معنی و مفهوم بكار می روند، اكتفاء می كردند. گول Gül ، واژه ای است فارسی و به معنای گُل است. فرش های تركمن گرچه می توانند گول (گُل) شبیه هم داشته باشند، اما در سمبول گول Göl ، مشخصه ویژه و اصلی فرش قبایل تركمن، تفاوت خود را نشان می دهند كه هر فرش از سوی قبیله خاصی بافته شده است. مانند، تكه، یموت، ساریق، قیزیل آیاق ،پنده/ سالور و كِرکی.

فرش تركمن
چادرنشینان تركمن از گذشته های دور در منطقه ای از افغانستان تا مرزهای ایران و در امتداد تركستان كه تا دریای مازندران وسعت داشت، سكنی گزیدند. هسته اصلی این خلق در دوران نوین در جمهوری تركمنستان، ازبكستان، جمهوری های خود مختار سابق قاراقالپاق، منطقه جنوبی دریای آرال و بخش دیگری درایران زندگی می كنند.

تركمن ها در منطقه بسیار گسترده آرال زیست داشتند. این منطقه شامل فلات وسیع و مناطق كوهستانی كه ارتفاع آن تا هشتصد متر نیز می رسیده بود. در این دوران تنها در كناره های رودخانه ها وجود یك اقتصاد ساده شبانی امكان پذیر بود كه با مهاجرت از چراگاهی به چراگاه دیگر عملی می شد. پایه و زمینه تغذیه تركمن ها را، كه گوسفندان دنبه دار و در كنار آنها تعدادی شتر و اسب تشكیل می داد، اما زیست آنان با یك جنگ مداوم با طبیعت و قهر آن تعیین شده بودند.

تركمن ها نه تنها می بایست خود را علیه تاثیر و قهر طبیعت حفظ می كردند، بلكه همچنین بر اثر این عوامل از مناطقی كه به عنوان چراگاه آنان بود، باید همواره دفاع كرده و گسترش داده می شد. به این صورت شد كه این خلق چادرنشین به یك خلق جنگجو تبدیل گشت، كه تا آغاز سده بیستم می بایست اشكال زندگی خود را حفظ و از آن دفاع كند. اما بعدها برخی از آنان به كشاورزی روی آورده و از یورت نشینی بیرون آمده و در شهرها و دهات اسكان یافتند و با شهرهای بزرگ و مناطق وسیع چون بخارا، مرو، پنده و خیوه كه مراكز تجاری بودند، ارتباط پیدا كردند و شروع به تبادل كالای خود یعنی فرش در برابر نمك، غله، شكر، چای و . . . كردند.

این فرش های تعویض شده از طریق كاروان ها به شهرهای قدیمی و بزرگ روسیه و از آنجا به اروپا نفوذ می كردند. در مناطق دیگر شرق كه بافت فرش توسط مردان و زنان انجام می شد، در نزد تركمنها تنها زنان بودند كه به تولید فرش می پرداختند. مردان تركمن به گله و رمه ها رسیدگی می كردند و زنان بمثابه حاكمان یورت (چادر) به امور یورت، خانه داری و رسیدگی به فرزندان و دركنار آن به تولید فرش پرداخته و تمام كارهای اولیه فرش اعم از تهیه و تدارك پشم و افكندن طرح فرش را انجام می دادند. فرش بافی در نزد تركمن ها كه توسط زنان انجام می گرفت، فاكتور مركزی و عمده زندگی اجتماعی- اقتصادی آنان بود، كه از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. بویژه در این عرصه برای بافت زین اسب كه بمثابه سمبول قدرت ارزش داشت، دقت بیشتری به كار بـرده می شد. كار زنان در این راستا تنها به تولید فرش پایان نمی یافت، بلكه آنان بایستی نمد هم تولید می كردند، كه در برابر سرما مقاومت و هم كف پوشی داشته باشند.

در شرق نزد هیچ خلق دیگری بجز تركمن ها ، فرش و سایر موارد نساجی چنین هدفمند به گونه ای سنتی تولید نشده است. اینكه تركمن ها چه زمانی آغاز به بافتن فرش كرده اند، تعیین دقیق دوره آن دشوار است و نقطه نظر كاوشگران در این مورد نیز بسیار متفاوت است. واقعیت این است كه كهن ترین فرش تركمنِ شناخته شده كمتر از هزار و هشتصد سال نیست، اما این به آن معنی نیست كه پیش از این زمان هم نزد تركمن ها فرش وجود نداشته است. زیرا دلیل آن وجود موتیف ها و طرح فرش هایی مانند، هشت ضلعی های تركمنی است كه خود را در فرش های صدها سال پیش از میلاد نشان می دهند.

نظریه ای كه مدتها است تایید شده این است كه تركمن ها در آغاز به فرش های خود بمثابه اشیایی دارای كاربرد ناب، بدون ارزش هنری می نگریستند. اما بعدها در این نگرش تجدید نظر شد. دوره ای آغاز شد كه تركمن ها به ارزش هنری كار دست خود آگاه شدند و آنگاه این هنر ارزشمند بمثابه كالای قابل تعویض شناخته شد. اینكه چرا هیچ فرش آنتیك مخصوص تركمن وجود ندارد، پیش از هر چیز به این دلیل است كه منطقه زیستگاه تركمن ها، نخست در قرن نوزده میلادی بود كه در ارتباط تنگاتنگ با دنیای مدرن قرارگرفت.

پس از اینكه روسیه تزاری این منطقه را غصب كرد، به همراه آن نیز ساختمان راه آهن آسیای مركزی آغاز بكار كرد، كه مسیر آن از راه كاروانی قدیم تاشكند به دریای خزر بود. فرش های تركمن كه در حكومت تزار مورد استفاده گرفت، اشرافیت روس را به سرعت شیفته خود كرد. فرش تركمن توسط تجار روس كه اكنون به این منطقه رفت و آمد می كردند به روسیه بـرده شد. اروپایی ها نیز كه این فرش را در روسیه شناخته بودند، كمتر از اشراف روس شیفته فرش تركمن نبودند. در این منطقه بزودی فرش تركمن تبدیل به یك مسئله سیـاس*ـی شد. روسیه امكاناتی را می شناخت كه این فرش را بصورت درجه یك با كیفیت بالا صادر كند و بخاطر مسائل سیـاس*ـی با ایران در آن دوران، مرز ایران و هند را بست.

آنچه كه تركمن ها با سرزمین های همجوار خود معاوضه می كردند، ماده رنگی بود كه خود تولید نمی كردند. اما بعدها دولت روسیه از طریق راه حل دولتی، رنگ های مورد كاربرد فرش را از اروپا به روسیه وارد كرد و تجار روس این رنگ ها را در قبال تعداد معین فرش تركمن تعویض می كردند. قبل از این پدیده، تركمن ها رنگ های مورد نیاز خود را از گیاهان می گرفتند. پس از انقلاب اكتبر در روسیه و سال های پس از آن، تحول بزرگی در فرش بافی تركمن رخ داد. این تحول به نقش و نگار و كیفیت آن لطمه ای نزد. در این دوران مانوفاكتورها و صنایع فرش بافی ایجاد شد كه در آن فرش تركمن با هدف صادر كردن آن بافته شد. تنها تفاوتی كه این فرش های جدید داشت، اندازه آنها بود كه با فرش های قدیمی تركمن، آنهم به علت تقاضای بازار فرش،اختلاف داشت. نام فرش های تركمن، نام قبایلی است كه در آنجا بافته می شود. البته فرش هایی هم وجود داشت كه خارج از این چارچوب بود، مانند فرش بخارا كه آنهم می بایست به صورت استاندارد بافته می شد. در فرش تركمن مشخصه های ویژه ای وجود دارند كه برای كاربرد مخصوص فرش خوانده می شوند مانند، اِنگسی (Engsi ) یا اِنِسی (Enessy ) و یا تكه اِنگسی جهت پرده در ورودی یورت (چادر) به كار می رود، یا اُسمولدوق (Osmolduk ) فرش پنج ضلعی زینتی كه در عروسی ها روی شتر انداخته می شد، یا اینكه وارد یورت (چادر) می شدی اِنگسی آویزان بود یا هاچلو (هاچلی- خاج لی ) روی زمین قرار داشت. گِرمِچ كه برای پادری بود یا گهواره كودك كه از فرش به این منظور تهیه شده بود.
تركمن ها كه از قبایل گوناگون متشكل شده بودند، هر كدام موتیف های فرش خود را داشتند كه از ذوق و استعداد آنان بر می آمد. بزرگترین قبیله تركمن، تكه های یورت نشین (چادرنشین ) بودند كه درجنوب تركستان و در ایالت خراسان زیست داشتند، سپس یمود ها كه در گروه های كوچك در چراگاه های وسیع زندگی می كردند. به قبایل كوچك دیگر سالورها، پنده ها، آراباچی ها، بوساچلی ها، چوودور ها و ساریق ها و همچنین قیزیل آیاق، اُغورچلی، بشیر، ایگدر، گوگلان، جعفر بای و … تعلق داشتند. ارساری خود یك قبیله بود. فرش های ارساری همواره دارای علامتی است كه نشانگر ممیزه ویژه ارساری ها هست. مانند، بافت بشیر كه دارای موتیف اصلی هشت ضلعی نیست. ولی چیزی كه می توان گفت این است كه همه فرش های تركمن دارای رنگ استاندارد سرخ هستند، گرچه در آن رنگ قهوه ای یا آبی به كاربرده باشند. رنگ شنی و قهوه ای تیره برای گوُل و موتیف های گول به كار می روند. در شهر لندن در House of Perez Ltd نیز فرشی كوچك از واحه پنده كه متعلق به طایفه آراباچی (یمود) مربوط به پایان قرن نوزده است، وجود دارد.

و.گ. موشكووا پژوهشگر و فرش شناس روس در رده بندی فرش های تركمن، وجود دو مفهوم گوُلGül و گول Göl را كشف كرد. گول Göl نشان قبیله و بمثابه نوعی آرم برای ارزش گذاری است، كاربرد و سنت آن برای وابستگان این قبیله حفظ می شود. گول Göl به موتیف هایی گفته می شود كه در طرح هندسی هشت ضلعی تمركز یافته و تا قرن پانزده نیز به خلق های ترك تعلق داشت.
گوُل (گُل) كه خود واژه ای فارسی است، طرح هندسی ای است برای شكوفه های گل. گوُل Gül درفرش های مختلف قبایل گوناگون تركمن به كاربرده می شود.

زنان تركمن چنان كه گفته شد، نه تنها فرش بافان با ذوق و هنرمندان ماهر بودند، بلكه گلیم نیز می بافتند. گلیم در نزد تركمن ها برای برپا داشتن یورت (چادر)، برای شتر و زین و برگ اسب نقش برزگی را داشت.
سالور ها، كه گرچه درباره این قبیله منابع كتبی مدللی نیست، تقریبا قدیمی ترین و سابقا با اهمیت ترین قبیله تركمن بود، كاربرد موتیف گول Göl خود را دوباره سازی كرد. گول Göl سالورها شناخته شده ترین و مشهورترین نشان قبیله تركمن ها است. این موتیف تورم گول (Turmgöl ) نیز قلمداد می شود و در درون همین گول ها كه به صورت قلاب های دندانه دار ستاره ای شكل هستند، موتیف خاج شكل وجود دارد كه آن را آینا قوشاق می خوانند. اما موتیف گول Göl سالور متعلق به اواسط قرن نوزده توسط قبیله تكه بافته شده اند و آنهم به این دلیل كه به لحاظ تاریخی چنین گزارش می شود كه سالورها در سال 1831 ازسوی تكه ها تحت رهبری عباس میرزا بصورت گسترده ای قلع و قمع شدند و باقی مانده قبیله سالور جزو قبیله تكه شدند و از این افراد باقی مانده موتیف سالورگول پیشین از سوی تكه ها گرفته شد. به لحاظ تئوریك همه فرش های نشان شده با سالور گول كه پس از 1831 تولید شده اند، باید به حساب تكه ها گذاشت. البته این گونه حوادث نباید حالت استثناء بوده باشد. در روند تكامل فرش تركمن، این گونه اكتساب ها وجود داشته است. بهر حال فرش سالوری كه از قرن نوزده باشد بسیار كمیاب است، تنها جوال هایی هر از گاهی در معاملات و داد و ستدها یافت شده است.

ساریق ها نیز در امتداد مرز افغانستان در همسایگی سالور ها زیست داشتند و فرش آنها نیز در رابـ ـطه بسیار تنگ با قبیله همجوار بزرگ بود. در فرش ساریق ها اغلب سالور گول به كار می رود، كه مكمل و ضمیمه ای برای گول Göl قبیله خود بود. در فرش های ساریق حاشیه بافت هایی باریك كه در شكل موتیف تیر (كمان) مانند است در بافت سفید رنگ یافت می شود كه سمبول زندگی طولانی و پیروزمند است. در كنار فرش یمود كه ظریف ترین فرش تركمن است، فرش قبیله تكه دارای اهمیت است.

گول Göl اصلی فرش تكه از یك هشت ضلعی دایره وار تشكیل می شود. این گول را همچنین می توان در تكه- توبره مشاهده كرد.
بخارا یكی از شهرهای مركز تجمع فرش های تركمن بود كه بعدها این فرش ها به این خاطر بخارا نامیده شد. فرش های بزرگ بخارا «رویال بخارا» و هاچلو های كوچك « پرنس بخارا » خوانده شد. در پاكستان نیز در كارگاه های فرش بافی، فرش های تركمن با كیفیت مرغوب و كمتر مرغوب بافته شدند.

اُرغوچلی قبیله ای بود كه در كناره های شرق دریای خزر زندگی می كرد و قدیمی ترین قبیله گروه یمود است. فرش های آنتیك كمی وجود دارد كه گول Göl اُرغوچلی را نشان می دهد. دونوع گول اُرغوچلی در فرش های یمود به نام های كِپسه گول (Kepse-Göl) و تاوق- نوسقا گول وجود دارد. اُسمولدوق یمود ها از زیبایی خاصی برخوردار است كه در عروسی ها روی شتر عروس انداخته می شده است. فرش های یمود در نشانه های گول، رنگ های بشاشی نسبت به دیگر قبایل دارد مانند، سبز روشن و آبی.

چاودور، قبیله ای كوچك كه درشمال تركمنستان كنونی زیست داشتند. گول (موتیف) این قبیله نیز درفرش چاودور طرح هشت ضلعی دایره وار است. به لحاظ سبك و استیل به فرش ساریق ها و یموت شبیه است. یكی از مشخصه های فرش های نادر این قبیله بكارگیری رنگ زرد روشن است. نام گولGöl چاودور اِرتمن (Ertmen ) خوانده می شود.

ارساری كه قدیمی ترین و آخرین قبیله بزرگ تركمن را در آغاز قرن بیستم تشكیل می داد، در بخش جنوبی جمهوری تركمنستان كنونی و در شمال افغانستان زندگی می كردند. از ارساری ها چهارنوع فرش متنوع وجود دارد. نخستین آن ارساری- بشیر است، كه اكثرا به نام بشیر خوانده می شود و دیگری خود فرش خالص ارساری و فرش سوم قیزیل آیاق (Kizil-Ayak )، كه بخشی از طایفه ارساری است و به نام زیستگاه آنان در كنار مرز افغانستان، خوانده می شود.

تفاوت فرش این طایفه به سختی با قبیله اصلی (ارساری) قابل تشخیص و شكل گول (نشانه) آن مانند گول ارساری است. در كنار این سه فرش با طایفه های آن كه در تركمنستان كنونی زندگی می كنند، قبیله ی دیگر تركمن منجمله ارساری، تكه و یمود در افغانستان ساكن هستند و نام فرش خود را در سرزمینی كه زیست دارند، می خوانند. در فرش های بشیر در موتیف گول آنها تاثیر فرش ایرانی مشاهده می شود. بشیر- چوال نمونه خوبی برای این آمیختگی فرهنگ تركی و فارسی است. فرش بشیر كه دارای طرح هایی ابر مانند و میانه آن با مدال آراسته شده، ییلان بشیر خوانده می شود. به دلیل اینكه طرح ابرها از مجموعه خطوطی مانند مار است، به این جهت ییلان (مار) گفته می شود. فرشی به این نام از قرن نوزده موجود است. شروع فرش بافی تركمن های افغانستان مربوط به سال 1884 میلادی است.

زمان تولید و بافت فرش تركمن، آنچه كه به منطقه پیدایش خود مربوط است، بسیار طولانی است. اما بعدها در پاره ای مناطق به غلط مسیر خود را طی كرد. این فرش به ناگاه اما به غلط، میهن و سرزمین خود را در بلوچستان در ایالت شرقی ایران یافت. فرش هایی با موتیف های تركمنی به نام بلوچ بافته شد، كه از سوی چادرنشینان بلوچ كه در خراسان، بخش غرب افغانستان و بلوچ هایی كه بین مرز ایران و تركمنستان زیست دارند، تولید می شد.

فرش های چادرنشینان بلوچ كه دارای كیفیت بسیار پایین است، عرب- بلوچ و نوع ظریف و مرغوب آن، كودانی نامیده می شود. در كنار این ها فرش افغان بلوچ نیز وجود دارد كه شبیه بشیر- افغان است. در این نوع، فرش های بسیار ظریف و با ارزش مشهد- بلوچ خوانده می شود. در پاكستان نیز فرش افغان- تركمن بافته یا درست گفته شود، كُپیه می شود. مانند، طرح هایی از نوع هاچلو (هاچلی- خاج لی)، پاكستان- بخارا.
فرم و شكل ظاهری و سبك طرح فرش افغان به روشنی نشان می دهد كه شكل ساده شده و تقلید خشن نمونه فرش تركمن بخارا و تكه- تركمن است.

برخی نام های گوُل Gül فرش در تركمن ها
1- ساریق 2- سالور 3- تكه 4- یمود 5- كِپسه، یمود 6- دیرناق، یمود 7- ارساری 8- تاوق نوسقا 9- بوخارا ( بخارا).
نام های تركمن گول Göl در فرش تركمن
1- تكه 2- یمود 3- ساریق 4- پنده / سالور 5- قیزل- آیاق 6- كِركی 7- در تركمن های افغانستان، افغان گول.
برخی مفاهیم در فرش های تركمن
آینه قاپ: جلد یا پوشش آینه
آیات لیق: فرشی برای مراسم تدفین
آیاق لیق : فرش عبادت و نملز
آق سو : فرش چادرنشینان تركستان شرقی
آراب ( عرب ) : نشان فرش تركمنی برای فرش های بلوچ
اُسمولدوق یا آسمالدیق: فرش زینتی پنج ضلعی برای شتر عروس درمراسم ازدواج (یمود)
اوقوچی: پوشش بافته شده برای نگهداری چوب یا میله چادر تركمنی
اُنِقون (Oneghun) : توتم و نشان تركمنی ( آسیای مركزی).
اُجاق باشی: به شكل حرف لاتین U
بِل یوپ: نوار و تسمه چادر
بو (Bou) : بند زینتی چادر یا یورت تركمنی
طرح شكل T : طرح تزیینی در فرش نشانه حاشیه فرش های تركستانی و چینی همچنین در شكل دو تاT .
توتاش (Tutash ) : برای دستگیره (وسیله آشپزخانه) بكار می رود.
توربا (Torba ) : كیف یا كیسه كوچك در یورت تركمن، مانند (تكه توربا).
تایناق چا: پوششی برای اسب.
چالیق: در جشن عروسی تركمنی بر روی سـ*ـینه شتر زینت می شود.
چرلیك: پوشش كمیاب زین اسب.
چوول: كیسه یا كیف یورت (چادر) تركمن ها. واژه ای است تركمنی.
سالاچاق: بمثابه ننو برای كودكان به كار می رود.
سواستیقا: طرح خاج تزیینی، اغلب در فرش های ترکمن.
قوشمن (Ghoshmen) : واژه تركمنی برای نمد تركمنی، چینی و تبت است.
گول (Göl) : علامت و نشان قبیله ای تركمن و عنصر طرح عمده فرش تركمن.
گوُل (Gül) : واژه فارسی گُل.
گوُلایدی (Gülaidi) : طرح و نقش كوچك تركمنی با كاراكتری جادویی.
هاچ (خاج): ضمیمه طرح درشكل خاج در فرش تركمن.
هاچ لی (خاج لی) : فرشی با موتیف خاج برای پرده در ورودی یورت (چادر) به كار می رود.
هالی: واژه ای تركی كه به فرش گفته می شود.
كیبیتاك (Kibitak) : بند زینتی یورت تركمنی.
یولامی (Yolami) : واژه تركمنی. برای نوار و تسمه یورت (چادر) بكار می رود. مترادف، بو (Bou)، كیبیتكه- كیبیتاك (Kibitke) و یوپ (Yup) است.
مملوك: خاندان ترك- چركز در قاهره. (1517- 1250)

 

[ATENA_A]

از میان اقوام مختلف ترکمن ها جزء مردمانی بودند که در عین سادگی، کاربرد وسیعی از تزئینات را در فرهنگ خود نشان داده اند.

وجود نقش برجسته ها و گچ بری ها و آثار به جا مانده از گذشته گویای آن است که انسان ها همواره در طول تاریخ خود را با زیورهایی می آراسته اند و استفاده از زیور در انحصار نژاد، قوم یا طبقه ی خاصی نبوده است بلکه همه آنها از هر طبقه ای یا نژادی که بوده اند از پادشاهان و بزرگان گرفته تا طبقات پایین جامعه، از هر چیزی که می پنداشتند مناسب خودآرایی است به عنوان نیازی حتمی بهره بـرده اند، این آرایش در بسیاری از مواقع، علاوه بر جنبه زیبایی، جنبه مذهبی نیز داشته اند.

به مرور زمان استفاده از زیور به صورت نیتی اجتماعی در آمده و زیورها موقعیت اجتماعی استفاده کننده را مشخص می کردند. از میان اقوام مختلف ترکمن ها جزء مردمانی بودند که در عین سادگی، کاربرد وسیعی از تزئینات را در فرهنگ خود نشان داده اند. در نزد این اقوام استفاده از زیورآلات سه جنبه ی مذهبی، تزئینی و اقتصادی داشته است. ترکمن ها در ساخت زیورهایشان از نقوش متنوعی استفاده کرده اند که از اساطیر و طبیعت پیرامونشان الهام می گیرند.(با توجه به معنا و مفهوم آنها).
بدیهی است که در میان زیورهای موجود در نزد اقوام مختلف زیورهای زنان حجم بیشتری را به خود اختصاص داده است و در این میان زنان ترکمن نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند. آنها از کودکی خود را با زیور های نقره و طلا با تزئیناتی از نگین های رنگین می آراستند. امروزه، جلوه و زیبایی این زیورها با تزئینات متنوعشان همچنان مورد توجه بسیاری از هنر دوستان و هنرپژوهان ایران و جهان است، اما استفاده از آن کم کم رو به فراموشی سپرده شده است.
اهمیت استفاده از زیور نزد ترکمن ها علاوه بر جنبه تزئینی و خودآرایی، بیشتر کاربرد مذهبی و همچنین جنبه ی اقتصادی آن به سبب ارزش مادی طلا و نقره بوده است. اساسا ساخت زیورهای ترکمن را نقره تشکیل می دهد، به آن سبب که ارزانتر و آسانتر از طلا بدست می آید و دیگر آنکه معتقدند استفاده از نقره سبب فروتنی می شود.
از دیگر خصوصیات بارز این زیور آلات تولید صدا در هنگام حرکت است که بیانگر جنبه ی سنتی و فرهنگی این زیور آلات است. گفته می شود که ترکیب فلز و سنگ انسان را در مقابل نیروهای ناشناخته حمایت می کند. از این رو هنرمندان زیورساز ترکمن با الهام از این باور در تزیئن سطح زیورهایشان از عقیق و فیروزه و شیشه های رنگی به وفور بهره بـرده اند.

آنچه هنر زیور سازی ترکمن ها را از هنرهای مشابه آن متمایز می کند، اشکال و نقوش به کار رفته روی این زیور آلات است که برخی الهام گرفته از طبیعت و پیرامون ترکمن هاست که به صورت ساده و خلاصه شده به کار گرفته شده است. آنها روی لباس کودکانشان زیورهایی به شکل تیر و کمان و شمشیر نسب می کردند تا بدین طریق روحیه و شادی و جنگجویی در میان فرزندانشان تقویت گردد. استفاده از زیوری به شکل شاخ قوچ که در نزد ترکمن ها نشانه قدرت است، اغلب به صورت ساده روی بدنه این زیورها تکرار شده است. از موارد استفاده از اسلیمی های تخت روی بیشتر این زیور ها، می توان به شکل های بسیار ساده ای از ماهی، پرنده، زنگوله، انار، پروانه، آدمک، هلال، ستاره و اشکال گنبدی اشاره کرد.

قسمت عمده ای از تزئینات مربوط به برخی از زیورها را سکه های نقره ای تشکیل می دهد. نمونه ای از آن آویزه ای شامل سکه ها و اشکال هندسی است که با حلقه به هم متصل شده اند و برای تزئین، لا به لای موهای بافته قرار می گیرند و به گویش ترکمنی آسیق نامیده می شود.
شکلی از گل لوتوس، گل ذرت، شش پر، هشت پر، ده و دوازده پر روی بدنه زیوری به نام گل یقه مزین به نگین های عقیق است، خودنمایی می کند. از این زیور به جای دکمه روی لباس در قسمت جلوی سـ*ـینه استفاده می گردد. پوشش مهر و تزئینات مربوط به آن در نزد ترکمن ها اهمیت زیادی دارد، چون فرق بین دختران و بانوان ازدواج کرده را مشخص می کند. ایگمه نیم تاجی مرصع نشان است که روی کلاه بانوان قرار می گیرد و قپه زیوری است که دختران تمام طوایف ترکمن از آن استفاده می کنند و شکل گنبدی و برجسته ای دارد که به پیرامون آن آویزه هایی به شکل ماهی و سکه و زنگوله متصل است.

باید گفت نقره کاران ترکمن به ساخت زیور به حجم زیاد و در اندازه های بزرگ تمایل داشته اند. مثلا برای استفاده از نوعی گوشواره که قولاق نامیده می شود، علاوه بر حلقه ای که از گوش می گذرد، برای جلوگیری از پاره شدن گوش از بندی استفاده می کردند که به دو طرف گوشواره متصل می شد و به بالای گوش می افتاد.
زیورهای گردن زنان و دختران ترکمن که از نمونه های آن می توان به کونجوک و بتو اشاره کرد که علاوه بر جنبه تزئینی، برای دوری از بلایا و چشم زخم و بیماری به کار بـرده می شد. مثل جای دعا، هیکل، تومار و …

علاوه بر اینها زیورآلات دیگری مخصوص جامه های خود دارند که چانکا نامیده می شود. آنها جامه هایشان را با سکه های نقره و گل های نقره و گل های زینتی می پوشانند و بعضی از اشیای کاربردی نظیر انگشتانه و چرخ نخ ریسی و شانه و … را نیز با نقوش تزئین می کنند.
آرایش اسب که در نزد ایرانیان همواره با اهمیت بوده است. در نزد ترکمن ها اهمیت زیادی دارد، آنها معتقدند که تزئینات روی اسب باید به اندازه ی خود اسب ارزش داشته باشد و به همین سبب در آرایش زین و افسار آن از طلا و نقره استفاده می کردند.

در گذشته ترکمن ها به حفظ سنت های بومی و محلی خود و استفاده از پوشاک سنتی و تزئینات مروبط به آن علاقه بیشتری نشان می دادند و آنها با سفارش ساخت زیورهایشان به زرگران محلی باعث تشویق هنرمندان زیور ساز می شدند و طبیعی است که تنوع و تعدد بسیار زیاد این زیور ها و سفارش های فراوان به کار برندگان آن، سبب جذب افراد بیشتری به این حرفه می شد. اما امروزه استفاده از این زیور آلات کم شده است و زوال روز افزون ساخت و کاربرد زیورهای ترکمن و کاهش تدریجی خریداران و به کار برندگان آنها ادامه ی هنر زرگری ترکمن ها را با مشکل جدی روبرو کرده است. ناگفته نماند که پیشرفت و کاربرد فناوری در میان قوم ترکمن مانند دیگر اقوام بی تاثیر نبوده و زندگی ماشینی و هجوم شهر نشینی باعث شده است تا فرهنگ و سنت بکر این قوم تا حد زیادی دست خوش تغییر شود.
اما واقعیت این است که پیشرفت و رشد فرهنگی در هر جامعه ای با حفظ فرهنگ های سنتی و ارزش های بومی آن جامعه منافاتی ندارد، بلکه برعکس، می توان همگام با تحولات زندگی نوین و شهری به آنها مجال حضوری چشمگیر و اساسی داد.

 

[ATENA_A]

ساخت زیورهای تركمن در كارگاه های استادكاران نقره‌كار با وسایل ابتدا یی و روشهای خاص صورت می گیرد.

ساخت زیورآلات تركمن كه عمدتاً شامل زیورآلات زنان می‌باشد، به عنوان یكی از صنایع دستی هنری توسط تعداد معدودی از صنعتگران تركمن صورت می‌گیرد. این زیورها معمولاً از نقره ساخته می‌شود و از این رو صنعت زیورسازی تركمن را نقره‌ كاری نیز می‌گویند.
البته علاوه بر نقره، از فلزات كم ارزش‌تر آلیاژی نظیر برنج و ورشو نیز زیور درست می‌شود كه ارزش آنها كمتر است. به علاوه در زیورهای نقره‌ای از ورقه‌های طلا و آب‌طلا نیز استفاده می‌شود.
از زیورهای نقره‌ا ی در گذشته زیاد استفاده می‌شد كه این امر به علت قیمت كمتر نقره در مقایسه با طلا، امكان استفاده از آن در سطحی عمومی‌تر فراهم بوده است. كراهت استفاده از طلا بر ی مردان در دین مبین اسلام نیز یكی از علل عمومیت استفاده از نقره می‌باشد. امروزه این زیورها علاوه بر استفاده در بازارهای محلی و داخلی بعضاً به بازارهای خارجی نیز صادر می‌شوند كه در صورت سامان دهی می‌تواند به عنوان یكی از تولیدات صادراتی منطقه درآید. علاوه بر آن این صنعت می‌تواند میزان زیادی اشتغال ایجاد نماید.
درباره تاریخ زیورسازی در میان تركمن‌ها اطلاعات زیادی وجود ندارد ولی مراجعه به ادبیات شفاهی و داستان‌های مكتوب چند سده اخیر تركمن نشان از استفاده از زیورآلات نقره‌ای در بین تركمن‌ها دارد و فن زیورسازی به عنوان یكی از تكنیك‌های مورد استفاده در بین هنرمندان تركمن نقل شده است.
ساخت زیورهای تركمن در كارگاه های استادكاران نقره‌كار با وسایل ابتدا یی و روشهای خاص صورت می گیرد.
زیورآلات تركمن را بر اساس نوع كاربرد آنها می‌توان به یازده گروه زیورها ی لباس، سر و پیشانی، مو، گوش، گردن و سـ*ـینه، مچ دست، انگشت، كمر، ابزار كار زنان، كودكان و زیورها ی اسب تقسیم‌ بندی نمود.
در هر یك از یازده گروه فوق می‌توان چندین زیور را نام برد كه ما ذیلاً به بررسی جداگانه هر یك از آنها می ‌پردازیم.

1) زیورها ی لباس
الف) تِنِه‌چیر: زیوری است كه اغلب مثلث كوچك در وسط آن به چشم می‌خورد و نقوش ریز هندسی دیگر در اطراف آن قرار دارد. از قاعده مثلث شرابه‌هایی با زنجیر آویزان است، روی تكه‌هایی كه اشكال هندسی دارد، نگین‌هایی نشانده می‌شود. بر سر این زیور حلقه‌ای كوچك تعبیه می‌شود كه به وسیله آن زیور به كُت زنان، در دو طرف بالای سـ*ـینه دوخته می‌شود. «تنه‌چیر» مثل گوشواره جفت و هم ‌شكل ساخته می‌شود كه یكی در طرف راست و دیگری در سمت چپ كت قرار می‌گیرد. از «تنه‌چیر» اغلب زنان «تكه» استفاده می‌كنند.
ب) چاپراز: نام این زیور تركیبی از دو كلمه چپ و راست است كه دو تكه زیور متصل به یكدیگرند و شكل‌های مختلف دارند. این زیور در روپوش زنان تركمن (به نام «دون») مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ج) سكّه: روی كت زنان و دختران تركمن در دو طرف لباس، بین «تنه‌چیر» و «چاپراز» با سكه‌های قدیمی و قلاب‌دار (حلقه) كه به لباس دوخته شده زینت می‌یابد و روی آستین‌های كت نیز معمولاً ردیف‌هایی از سكه‌های قدیمی می‌دوزند.
د) بازبند (بازوبند) یا «قول‌باغ»: این زیور به دو شكل است. یكی دایره‌ای شكل بوده و تك نگینی در وسط آن قرار دارد و شكل دیگر آن مربعی می‌باشد كه دو شاخ قوچ نقره‌ای بر روی آن لحیم شده است. معمولاً این زیور را با شرابه‌هایی مزین می‌كنند. بازوبند به كت زنان و دختران در قسمت بازو دوخته می‌شود.

2) زیورهای سر و پیشانی
دختران تركمن پس از ازدواج به جای كلاه از سربندهایی كه به صورت خاصی دور سر پیچانده می‌شود، استفاده می‌كنند. به سربند زنان عموماً «آلین‌دانگی» گفته می‌شود. این سربند را همانند كلاه دختران، با زیورهای نقره‌ای مطلّا تزئین می‌كردند. نحوه بستن این سربندها در بین طوایف مختلف تركمن متفاوت بوده و به شكل زیر می‌باشد.
الف) خازاوا: زنان یموت سربند خود را «خازاوا» و زیورهایی كه به آن می‌دوزند را «خازاوا شای» می‌گویند. سربند زنان یموت از پارچه قرمز و مربع شكل است كه آن را به صورت نواری چند لایه درآورده و به دو سر می‌بندند. در پیشانی و دو طرف خازاوا زیورهایی به چشم می‌خورد.
ب) اگمه: سربند طوایف «تكه» و «گوگلان (يكي ديگر از ايلات تركمن)» بزرگتر و بلندتر از سربند زنان یموت است. زنان این طوایف از پوشال جارو برای سربند استفاده می‌كردند و دور پوشال را پارچه ابریشمی می‌دوختند. این زیور را «اِگمه» می‌گویند. اگمه برخلاف زیور پیشانی زنان یموت، كه از تكه‌های متصل به هم ساخته شده، از نقره مطّلا و یكپارچه است و عرض آن معمولاً 33 و ارتفاع (بلندی) آن 15 سانتیمتر است. روی «اگمه» را با نگین‌هایی از عقیق و دیگر سنگهای گرانبهای رنگی مرصّع می‌كنند شرابه‌هایی در لبه پائینی و دو طرف برخی از «اگمه»ها هست كه به هنگام استفاده روی پیشانی قرار می‌گیرد. به این شرابه‌ها «شِلپه» می‌گویند.
ج) قبه (قبّا): زیوری به شكل نیمكره را گویند كه دورتادور آن شرابه‌هایی آویزان است. روی این شرابه‌ها نگین‌هایی از عقیق می‌نشانند كه نگین اغلب آنها به رنگ قرمز است. روی نیمكره را با سیمهای بافته نقره‌ای كه «سیم بورما» نامیده می‌شوند، تزیین می‌كنند. این سیم‌ها به شكل زوج بوده و روی هر قسمت نگین‌هایی به رنگ قرمز قرار می‌دهند. در بالای نیمكره، استوانه‌ای كوچك است كه بر روی آن شرابه‌های كوچك می‌آویزند، «قبّه» مختص دختران است و به كلاه‌های سوزندوزی شده به نام «بؤروك» دوخته می‌شود. به «قُبّه» زیورهایی به نام «قولاق‌چا» و «ینگسه‌لیك» نیز اضافه می‌كنند. «قولاق‌چا» زیور دوطرف «قبه» است و به شكل مستطیل كه با نگین‌های رنگی مرصّع می‌شود. این مستطیل از تكه‌های هندسی كه به هم وصل و زنجیر شده‌اند، تشكیل می‌شود این بخش در دو طرف سر، از روی گوش‌ها آویزان می‌شودو معمولاً تا سرشانه می‌رسد.
«ینگسه‌لیك» نیز هم‌شكل «قولاق‌چا» است و در پشت سر آویزان می‌شود. این زیور نیز همانند «قُبّه» به كلاه دوخته می‌شود. «قولاق‌چا» بر اساس طرحی كه دارد، نام‌های مختلفی به خود می‌گیرد. «اوچ‌قاشلی قولاق‌چا» یعنی «سه نگین‌دار» یا «اوچ قبه‌لی قولاق‌چا» یعنی «سه قبّه‌دار» كه البته این اسامی و طرحها را در زیورآلات دیگر نیز می‌توان یافت.
بخش دیگری كه به «قُبّه» اضافه می‌كنند، زیور پیشانی است. این زیور نیز به شكل مستطیل و با طرحهای مختلف است و به گونه‌ای به كلاه دوخته می‌شود كه روی پیشانی را می‌پوشاند. برخلاف دو نوع قبلی كه به صورت عمودی به كلاه دوخته و آویزان می‌شود این یكی به صورت افقی روی پیشانی قرار می‌گیرد. به زیور پیشانی عموماً «آلین‌شای» گفته می‌شود.



3) زیورهای مو
زنان و دختران تركمن برای زیبایی گیسوان خود از زیورهای گوناگونی استفاده می‌كنند كه عبارتند از:
الف) آسیق: این زیور به شكل قلب بوده و در اندازه‌های مختلف تهیه می‌شود. در وسط آسیق نگینی بزرگ از سنگهای قیمتی تعبیه شده كه رنگ آن قرمز و جگری (زرشكی) می‌باشد. در بالای «آسیق» حلقه‌ای قرار دارد كه بندی پارچه‌ای را از این حلقه عبور داده و به وسیله این بند به گیسوان خود می‌بندند. «آسیق» در پشت، روی كمر قرار می‌گیرد و زیوری است برای زنان كه گیسوان خود را در پشت قرار می‌دهند و معمولاً نوعروسان از آن استفاده می‌كنند.
«آسیق» در اندازه‌های مختلف بوده و برخی از آنها به قدری بزرگ است كه كاملاً پشت كمر را می‌پوشاند. «آسیق» كوچك را «آسیق‌چا» گویند. برخی از آنها دارای شرابه‌هایی هستند كه آن را «دؤكوریم‌لی آسیق» می‌گویند. «اوچ آسیق» نیز نوعی «آسیق» بوده كه در آن سه «آسیق» كوچك را با بند مهره‌دار به هم وصل می‌كنند و به مو می‌بندند. اگر اندازه «آسیق» بزرگ باشد، آن را علاوه بر بستن به مو با بندی به گردن نیز می‌بندند تا سنگینی آن فقط بر مو وارد نشود «آسیق» از تكه‌های كوچك به هم زنجیر شده‌اند كه زنان طایفه «یموت» مورد استفاده قرار می‌دهند.
ب) مونجوق: زیوری است كه از قطعه‌های هندسی شكل در طول و عرض تشكیل شده است. تعداد قطعه‌ها متفاوت بوده و به بزرگی و كوچكی «مونجوق» بستگی دارد.
هر یك از قطعات مجموعه، دارای نام‌های مختلفی می‌باشد. به قطعات میانی «قورباقا» و قطعات زنگوله‌دار «قوبّا» و قسمت بالا را «حوزا» گویند، «دؤرت حوزالی» (چهار غوزه‌دار)، «اوچ قورباقالی» (سه قورباغه‌دار) «اوچ قوبّالی و بأش قوبّالی» (سه قبه‌دار و پنج قبه‌دار) نیز از این نوع می‌باشند. برخی از «مونجوق»ها قطعه‌هایی «آسیق» مانند دارند كه «آسیق‌لی مونجوق» (مونجوق آسیق‌دار) و «اوچ آسیق‌لی مونجوق» (مونجوق سه آسیق‌دار) گویند.
در انتهای «مونجوق» یك ردیف منگوله نقره‌ای آویزان بوده كه سر آنها نیز گلوله‌هایی كوچك توسط زنجیر آویزان شده كه به آن «دوومه» می‌گویند. داخل این «دوومه»ها سنگریزه، براده آهن یا ساچمه‌های كوچك قرار می‌دهند تا هنگام حركت آنها صدا ایجاد شود. «مونجوق» را با بند پارچه‌ای، پشمی یا ابریشمی به نام «آلاجایوپ» به مو می‌بندند. اگر «مونجوق» سنگین باشد مثل «آسیق» علاوه بر مو با بندی به گردن یا سر نیز می‌بندند.
«مونجوق» نیز مثل «آسیق» در پشت سر قرار می‌گیرد و از زیورهای خاص زنان است.

4) زیور گوش
زیور گوش فقط شامل گوشواره است كه به آن «قولاق حالقا» می‌گویند. گوشواره زنان یموت به شكل دایره و گوشواره زنان تكه به شكل مثلث می‌باشد.
در گوشواره‌های دایره‌ای نصف دایره صفحه نقره‌ای مطلاست و روی آن طرح و نقوش كار شده و نگین‌هایی نیز روی آن نشانده می‌شود.
نصف دیگر دایره خالی است و به وسیله سیم نیم‌دایره محیط آن مشخص می‌شود. این سیم از سوراخ گوش عبور داده می‌شود. روزنه كوچك سر سیم به چنگه‌ای خروسك شكل در بالای نیم دایره پائینی قفل می‌شود. برخی از این گوشواره‌ها به قدری بزرگ و سنگین است كه علاوه بر قرار گرفتن در سوراخ نرمه گوش آن را با بندی از بالای گوش می‌آویزند. گوشواره‌ها دارای طرح و نقوش زیادی می‌باشد كه عبارتند از شاخ قوچ، نوك پرنده، سر پرنده، پرنده بال گشوده، قندیلی، سر مار، ستاره و هلال.

5) زیورهای گردن و سـ*ـینه (گردنبند و یا سـ*ـینه‌ریز)
الف) گُل یقه: یكی دیگر از زیورآلات زنان تركمن است كه در واقع نقش دكمه یقه پیراهن را دارد. البته این كاركرد مربوط به گذشته بوده است و امروزه گل یقه را با نخ جداگانه به گردن می‌بندند. از نظر شكل، گل یقه دقیقاً شكل سپر را دارد و در واقع عیناً شكل كوچك سپر را به نام گل یقه درست كرده‌اند. به جای دسته سپر در پشت گل یقه برجستگی وجود دارد كه در جادكمه یا نخ یقه قرار می‌گیرد. گل یقه دارای چند ردیف نگین از جنس عقیق و فیروزه می‌باشد كه در اشكال دایره‌ای، شش ضلعی و مستطیل دیده می‌شود.
ب) بیقاو (طوق): حلقه بزرگ طوق‌ مانندی را گویند كه یك طرف آن به وسیله گیره یا لوله باز و بسته می‌شود و در قسمت جلو گردن قرار می‌گیرد. روی آن طلاكاری شده و نگین‌هایی نیز بر روی آن می‌نشانند و برخی از آن نیز با شرابه‌هایی تزئین شده است.
ج) تومار: «تومار» آویزه گردنی است كه غالباً به شكل مثلث بوده و بر قاعده آن استوانه توخالی لحیم‌كاری شده است. برخی «تومار»های بزرگ علاوه بر مثلث و استوانه، دارای اجزایی مستطیل و مربع شكل و با شرابه‌های زیادی كه انتهای آنها با زنگوله‌هایی (به نام دوومه) به زنجیر وصل شده است. این زیور با بند پارچه‌ای یا نخی یا بند مهره‌دار (مثل تسبیح) و یا با تكه‌های هندسی كوچك كه به هم زنجیر شده باشند از گردن آویخته می‌شود. برخی از این «تومار»های بزرگ را برای این كه به صورت منظم روی سـ*ـینه قرار گیرد، روی تكه پارچه‌های هم‌اندازه می‌دوزند و روی آن را با نگین‌هایی تزئین می‌كنند. در زمینه تومار نقش و طرح را روی صفحه نقره‌ای طراحی شده كار می‌كنند و زمینه آن را با قلم خالی می‌كنند.
در بخش استوانه‌ای «تومار» كه باز و بسته می‌شود و دارای درپوش است، انواع دعا و طلسم قرار می‌دادند. از این تومارها برای انتقال یادداشت‌های سری خوانین و سلاطین توسط پیك‌ها استفاده می‌شده است. «آچار باغ»، «هیكل»، «دوغا قاپ»، «داغدان»، و «آداملیق»، از جمله تومارها محسوب می‌شوند.
د) داغدان: همان چوب درخت داغداغان است كه در بین تركمن‌ها درخت مقدسی می‌باشد چوب خراطی شده داغداغان را به گهواره نوزادان می‌بندند تا حافظ سلامتی كودك باشد. در نقره‌كاری نیز شكل چوب خراطی شده را گرفته و طرح آن را به نقره انتقال داده‌اند. و آن را با زنجیر و زنگوله و شرابه تزئین نموده‌اند.

6) زیور مچ دست
بیله‌زیك (النگو): دستبندی است بزرگ و قطور كه دو سر آن در پشت دست به هم می‌رسد ولی بین دو سـ*ـینه باز بوده و دو طرف این قسمت دارای دندانه می‌باشد كه از این قسمت دستبند را به دست می‌بندند. دستبند با سیمهای نازك به شكل ملیله كاری و یا به روش برجسته‌كاری به قسمتهای مساوی تقسیم و در هر قسمت یك ردیف نگین‌گذاری شده كه هر یك از این قسمتها را «قوشما» می‌گویند.
بزرگترین دستبندها دارای پنج قسمت هستند كه هر یك از آنها دارای پنج ردیف نگین می‌باشد و اندازه قطر دایره آن در قسمت بالای دست نسبت به قسمتی كه در مچ دست قرار می‌گیرد، بزرگتر است. به این دستبندها «بأش قوشمالی بیله‌زیك» گفته می‌شود. كوچكترین بیله‌زیك از یك قسمت تشكیل شده است.

7) زیور انگشت
یوزوك (انگشتر)
زنان تركمن غالباً تك انگشتر به انگشت می‌كنند اما گاهی 5-4 انگشتر كه با زنجیر به هم متصل شده‌اند نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. به این نوع انگشترها «كوكن‌لی یوزوك» گفته می‌شود. گاهی اوقات این انگشترها به جای اتصال به هم، با زنجیرهایی به دستبند نیز وصل می‌شوند، در این صورت ردیف قرار می‌گیرند. انگشتر زنان تركمن اغلب تك نگین بزرگی بوده كه از جنس عقیق و سنگهای قیمتی دیگر می‌باشد.

8) زیور كمر (كمربند)
كمربند را در زبان تركمنی «قوشاق» می‌گویند. استفاده از این كمربند به عنوان زیور در بین زنانی كه از استطاعت مالی بالایی برخوردار بودند، مرسوم بوده است. این زیور سنگین و توپر بوده و عرض برخی از آنها به ده سانتیمتر می‌رسید. روی كمربند را با عقیق و فیروزه‌های دشت جواهر نشان می‌كردند و انتهای كمربند دارای سگك و قلاب زیبایی بوده است كه برخی از آن نیز با شرابه‌ها و زنگوله‌هایی در لبه پائینی تزئین می‌شد.

9) سایر زیورهای مربوط به زنان
به غیر از موارد ذكر شده فوق در نقره‌كاری تركمن وسایل نقره‌ای دیگری نیز ساخته می‌شده است. از جمله آنها كاردهای نقره‌ای و شانه یا باش داراق می‌باشد. باش داراق‌های نقره‌ای نگین‌دار و مرصّع شده می‌باشند و برای شانه كردن گیسوان زنان و دختران كاربرد دارد. این شانه‌ها دو طرفه هستند و یك طرف آنها دارای دندانه‌های ریز و نزدیك به هم و طرف دیگر آن دارای دندانه‌های درشت و با فاصله می‌باشند.

10) زیورهای ابزار كار
الف- سارماق: از وسایل ریسندگی پشم است. پشم‌های فتیله شده را به دور «سارماق» می‌پیچانند. در یك سر آن حلقه‌ای وجود دارد كه هنگام كار انگشت كوچك در این حلقه قرار می‌گیرد و در سر دیگر آن شرابه‌ها و زنگوله‌ای قرار می‌دهند تا هنگام كار صدا دهد به این وسیله «كوموش سارماق» (سارماق نقره‌ای) می‌گویند.
ب) ایقماچ: این هم یكی از ابزار ریسندگی و تابندگی است كه آن را در انتهای دوك نخ‌ریسی قرار می‌دهند تا وزن آن سنگین شده و در هنگام تابندگی نخ ریسیده شده جمع نشود. ایقماچ مخروطی شكل است و دارای سوراخی به قطر دوك می‌باشد كه دوك در داخل آن قرار می‌گیرد. این وسیله را نیز با شرابه و زنگوله تزئین می‌كنند.
ج) یونگسه (انگشتانه): از وسایل سوزن‌دوزی است و غالباً یك انگشتری با رنجر به آن وصل است. انگشتانه در انگشت اشاره قرار می‌گیرد تا سوزن آسیبی بدان نرساند.

11) زیورهای مربوط به كودكان
زیورهای مربوط به كودكان شامل طوق زنگوله‌دار دور پا، كمان برای لباس بچه و سكه‌دوزی روی لباس می‌باشد.

 

[ATENA_A]

قالی یا فرش ترکمن ، همان است که از دیرباز در میان مردم ایران زمین زبانزد بوده است و قالی بافی هنری است که در بین زنان این قوم جایگاه ویژه ای داشته است. هنر بافندگی زنان و دختران ترکمن در گذشته، جلوه ی خاص و زیبایی شایسته ی تحسینی به آلاچیق ها داده است و امروزه نیز زینت بخش خانه ها و اماکنی است که صاحبان آن یا ترکمن هستند ویا علاقه مند به فرهنگ و هنر این قوم ویا افرادی هستند بی هیچ گونه آشنایی با ترکمن ها و هنر و فرهنگشان وآنها کسانی هستند که از ذوق و سلیقه ای برخوردارند و روح هنر را در این دست بافته های زیبا مشاهده کرده اند. تركمن ها از قدیم، تنها به بافت قالی اکتفا نکرده اند و در کنار قالی های بزرگ ، به بافت محصولاتی دیگر از جنس قالی پرداخته اند. این محصولات ، بنابه نوع و جایگاه استفاده ی آنها نام های خاص خود را دارند. آنها با زندگی روزمره ی مردم مرتبط بوده اند ، بنابراین ، نوع شكل و ظاهرآنها نیز طبق همین نیازهابوده است.اما در یک کلام می توان گفت که این بافته ها زینت آلاچیق های قدیم تركمن ها بوده است . ـ إنگسی: پرده ای است از جنس فرش در آلاچیق های تركمن که از قسمت بیرون آلاچیق آویخته می شده است. إنگسی فرش نسبتأ كوچك و دارای گوشه های راست است و قسمت نقوش دار پایین آن از قسمت بالا پهن تر است. نقوش إنگسی با نقوش فرش هایی كه بر روی زمین پهن می شود ، متفاوت است. ـ قاپیلیق: محصولی دیگر از جنس فرش است كه در داخل خانه به عنوان زینت درهااستفاده می شود.به گونه ای که آن را از هر دو طرف در می آویزند. قسمت پایین قاپیلیق دارای سچك است و به نوك سچك ها نیز قبه های كوچك (قوتازجیق لار) بسته می شود. ـ گرمچ: محصولی دیگر از جنس فرش است كه برای تزیین ورودی خانه در قسمت بیرونی إنگسی نصب می گردد. ـ اومور – دومان: یکی دیگر از این تزیینات است كه بسیار ظریف بافته می شود واز آن برای زینت سقف خانه استفاده می شود. قسمت پایین آن با سچك خاتمه می یابد. اومور – دومان جفت بوده و در داخل آلاچیق از بالا به پایین آویخته می شود. برای هر آلاچیق 3 الی4 اومور- دومان لازم است. ـ كجبه لیك . آسمالیق .: تركمن های قدیم در هنگام برگزاری جشن عروسی پسران خود ، عروس را با شتر می آورده اند و آن شترها را با استفاده از انواع محصولات قالی ، برای خواستگار (گلین آلیجی / آت باشی) تزیین می کرده اند. یكی از این محصولات تزیینی «كجبه لیك» است كه زیبایی خاصی دارد . محصول دیگر فرش به نام «آسمالیق» نیز باعث زیبایی هر چه بیشتر شكل كجاوه ی عروس می شده است. در روز عروسی به پاهای جلوی شتر ،بافته ای دیگر از جنس فرش به نام «دویه دیزلیقی» (زانو بند شتر) می بسته اند. قسمت بالای «آسمالیق» و «كجبه لیك» حالت سه گوش داشته است و قسمت پایین آن ،چهار گوشه بوده و از دو طرف آن سچك ها و قپه ها (قوتازها) آویخته بوده است که كجاوه ی عروس (آت باشی کجبه) را زیباتر می کرده است . در قدیم كجاوه ی عروس را چند نفر جوان اسب سوار همراهی می كردند در حالی که اسبهایشان با بافته هایی زیبا به نام های «آت خالی» ، «ایچیرگی» و «إیرلیك تزیین شده بود . ـ آت خالی را بر پشت اسب می اندازند. ـ ایچیرگی بر زیر زین پشت اسب انداخته می شود. ـ إیرلیك بر روی زین اسب انداخته می شود. واما از میان بافته هایی دیگر از جنس قالی که در میان مردم ترکمن استفاده از آن مرسوم بوده است ، می توان به این محصولات اشاره کرد : ـ خورجون لارخورجون ها (خورجین ها) بیشتر برای حمل وسایل در زمان مسافرت استفاده می شده است. قسمت روی آن با نقوش ظریف تزیین می شود. معمولأ خورجین به زین اسب محکم شده و در داخل آن مواد غذایی را برای مسافرت های طولانی می گذاشتند . خورجین را نوعی كیف از جنس فرش می توان دانست كه دو قسمت دارد و برای این که از هر دو طرف اسب آویزان باشد ، قسمت مابین آن را به هم می بافته اند. ـ چوال لار جوال ها (در زبان ترکمنی «چوال») کیسه های بزرگی از جنس فرش هستند که هر دو سمت آن با الیاف دوخته می شود و در گذشته برای نگه داری وسایل خانه و لباس از آن استفاده می شده است. «چوال» چند نوع دارد: «خالی چوال» ، «آق چوال» ، «قزیل چوال». جوال های قالی كه روی آن با نقوشی بافته شده است ، جفت هستند و در کناره ی دو سمت در آویزان می شوند. ـ آق چوال لار: گلیم سفیدی است که بر روی زمینه ی آن ، نقوشی به ردیف بافته شده اند و از این نظر با سایر محصولات دیگر متفاوت است. _ قیزیل چوال (چوال های قرمز)، جوالی است که بر روی آن نقوشی به ردیف بافته می شوند که در زمینه ی قرمز مستقر شده اند. علاوه بر این ، چوال های دارای نقوش پراکنده هم استفاده می شده اند . جوال ها ضمن هماهنگی با دیگر محصولات فرش ، زیبایی خاصی به خانه می داده اند. توربالار: یکی از محصولات قالی كه در بین تركمن های قدیم استفاده از آن رایج بوده است ، توربالار (توبره ها) است .توربالار به خاطر داشتن نقوش زیبا و ظریف ، زیبایی خاصی به خانه می داده است . همچنین توبره ها برای نگه داری لباس ، لوازم خانه و ظروف استفاده می شده است. در «چمچه توربا» (توبره ی قاشق) قاشق ها و در «چاناق توربا» (توبره های ظروف) ظروف نگه داری می شده است. علاوه بر این ، در هر خانه ی تركمن «دوز توربالار» (توبره های نگه داری نمك) وجود داشته است. این توبره ها به عنوان وسیله ای مقدس برای حفظ بركت خانه ، تلقی می شده اند. همچنین ، «آشیق توربالار» (توبره های نگه داری) وجود داشته است كه این امر نشان دهنده ی جایگاه خاص پسر در خانواده ها ی تركمن است. هر کدام از توبره ها که اندازه های متفاوتی داشته اند ، نقوشی متفاوت با سایر توبره ها داشته اند. در انتهای توبره ها ، سچك بافته می شده است. هر کدام از تیره ها و طوایف ترکمن ،نقوش قالی مختص به خود را دارند و این تنوع در محصولات قالی نیز قابل مشاهده است ؛اما آنها را ویژگی های ملی، متحد می سازد و نقوش هر کدام از طوایف، مکمل همدیگر هستند.

 

[مهربانوی ایرانی]

معرفی شهر ترکمن

بندر ترکمن به عنوان یک شهر ساحلی که پیدایش آن حدودا به سال ۱۳۰۶ بر می گردد دارای تاریخی حدود هشتاد ساله می باشد. بندر ترکمن، شهری است در غرب استان گلستان. نام آن پیش از انقلاب ایران «بندر شاه» بود. این شهر مرکز شهرستان ترکمن است.​

بندرترکمن جزو شهرهایی است که در ابتدای کار راه آهن در ایران ریل‌های راه آهن به آن کشیده شد. این شهر درسال ۱۳۰۶ خورشیدی بنیاد شد و سال بنیاد شهرداری آن ۱۳۰۹ می‌باشد.
بندر شاه در قدیم دارای سه اسکله بود که اکنون بازمانده‌هایی از آن‌ها به‌جا مانده است.
از نقاط گردشگری آن می‌توان به جزیره آشوراده در حدود یک کیلومتری ساحل آن اشاره نمود که تا چند سال قبل مسکونی بوده‌است. این جزیره در حال حاضر در اختیار شیلات قرار گرفته‌است.
در سفر به شمال ایران مي‌توانيد رفتن به کنار درياي خزر و ديدن فرهنگ مردم ترکمن در بندر ترکمن را تجربه کنيد و با قايق راهي جزيره آشوراده در درياي خزر شويد و از خوردن ماهي تازه لـ*ـذت ببريد. اگر اهل هيجان و انجام کارهاي متفاوت هم در سفر هستيد، پيشنهاد ويژه‌اي برايتان داريم و آن رفتن به کورس اسب‌سواري پاييزه و بهاره در بندر ترکمن و تماشاي مسابقه‌هاي اسب‌سواري است.

منبع:تریپ یار​

 

[مهربانوی ایرانی]

در سرزمين ترکمن‌ها
شهري که دشت‌هاي رنگارنگ و جنگل داشته باشد، به خليجي زيبا ختم شود و در کنار مرواريد درياي خزر، جزيره آشوراده جاي گرفته باشد، حتما مي‌تواند انتخابي مناسب براي شروع يک سفر چند روزه باشد. بندر ترکمن، نشسته بر ساحل آرام خليج گرگان در آخرين نقطه از درياي خزر در ايران نخستين شهر مهندسى‌ساز کشور است و با گذشت بيش از 70 سال همچنان خيابان‌هاى عريض و موازى آن توجه مسافران را به خود جلب مي‌کند. اين شهر بين دريا، جنگل و منطقه‌اي خشک و بياباني جاي گرفته و همين تفاوت اقليم باعث شده آب و هوايي ويژه و البته متنوع داشته باشد. بندر ترکمن اصلي‌ترين منطقه سکونت قوم ترکمن در کشور هم هست. قومي با فرهنگ غني چند هزار ساله با پوششي بسيار زيبا و پر از رنگ و مردماني صبور و سختکوش که بخش زيادي از محصولات کشاورزي کشور به خصوص گندم، جو و پنبه حاصل دسترنج کار شبانه‌روزي آنهاست.

پيشنهاد مي‌کنيم روز اول سفر خود به استان گلستان را با تماشاي بندر ترکمن شروع کنيد که در بالاترين نقطه از خليج گرگان و کنار درياي خزر جاي گرفته است.​

 

[مهربانوی ایرانی]

براي رسيدن به بندر ترکمن بايد از طريق جاده تهران، فيروزکوه، قائم شهر، ساري، بهشهر، بندرگز، بندر ترکمن حرکت کنيد. از تهران تا بندر ترکمن 368 کيلومتر فاصله و بخشي از مسير جاده کوهستاني است. پيشنهاد مي‌کنيم اگر قصد سفر داشته و بار خود را بسته‌ايد، صبح زود راهي جاده شويد و بساط صبحانه را در فيروزکوه پهن کنيد و بعد ادامه مسير بدهيد. اگر سرعت قانوني را رعايت کنيد، سفر شما بين 5 تا 6 ساعت با توجه به اتومبيلي که داريد طول خواهد کشيد و مي‌توانيد ناهار را در بندرترکمن بخوريد. پيشنهاد ما براي خوردن ناهار رفتن به جزيره آشوراده است؛ جزيره‌اي که مرواريد درياي خزر است و تنها جزيره مسکوني آن محسوب مي‌شود. بعد از رسيدن به بندرترکمن راهي اسکله قديمي و معروف اين شهر شويد و از آنجا با قايق به جزيره آشوراده برويد.

براي ماندن و اقامت در بندر ترکمن بايد از خانه‌هاي محلي و ويلاهايي که در اطراف منطقه اسکله به مسافران اجاره داده مي‌شود، استفاده کنيد. بندرترکمن هتل و اقامتگاه خاصي براي مسافران ندارد. قيمت خانه‌هاي محلي و ويلاها در اين شهر با توجه به اندازه و زمان سفر بين 50 تا 100 هزار تومان است.​

 

[مهربانوی ایرانی]

از نقاط دیدنی این شهر پارک گلستان است که بزرگترین پارک این شهر است که در بلوار بهشتی واقع شده است.
خیابان های اسپریس و آزادی و شهرداری و بلوار پاسداران [فرمانداری] از زیبا ترین و پر رفت و آمد ترین مناطق این شهر هستند.



تاریخچه
لازمه گسترش مناسبات سرمایه داری در کشور و پیوند بازارهای داخلی به نظام سرمایه داری جهانی ، توسعه شهرها و تسهیل ارتباطات میان آنها بوده است. لذادر دوره رضا شاه ، به بنیانگذاری شهرهای موجود و توسعه سیستم حمل و نقل کشور توجه خاصی مبذول شده است. بندر ترکمن نیز از جمله شهر هایی است که در این دوره در یکی از پایانه های راه آهن سراسری در حال تأسیس ایران بنیان گذاری گردید و همزمان ، تأسیسات بندری آن نیز تکمیل وراه اندازی شد تا این شهربندری بتواند با موفقیت منحصربفرد خود ارتباط سرزمین ترکمن صحرا را ازطریق راه آهن با مناطق داخلی کشور فراهم سازد. امروزه ، بندر ترکمن با موقعیت ویژه جغرافیایی بعنوان بزرگترین بندر شمال ایران به جمهوری های آسیای میانه ، می تواند نقش محوری را در مبادلات تجاری ایران و به ویژه استان گلستان با دولت های مذکور ایفا نماید .​

 

[مهربانوی ایرانی]

موقعیت جغرافیایی شهر
بندر ترکمن به عنوان یکی از شهر های استان گلستان در ساحل جنوب شرقی دریای خزر و در مدخل خلیج گرگان واقع شده است و با مرز ترکمنستان حدود 50 کیلومتر و با مرکز استان (گرگان) حدود 35 کیلومتر فاصله دارد و در شمال غرب آن قرار دارد. مختصات جغرافیایی شهر بین 54 درجه و 4 دقیقه و 15 ثانیه طول شرقی و 36 درجه و 53 دقیقه و 30 ثانیه عرض شمالی می باشد(1). ارتفاع شهر از سطح دریاهای آزاد 20- متر است و از سطح در یای خزر حدود 5/6 متر بالاتر است. فاصله هوایی شهر تا تهران 281 کیلومتر است. بندر ترکمن امروزه با داشتن حدود 45000 نفر جمعیت ، مرکز شهرستان ترکمن است که این شهرستان در تاریخ 27/11/1385 طی تصویب نامه شماره 2466 د طرح قانونی تقسیمات کشوری از شهرستان گرگان منتزع و به صورت شهرستانی مستقل در آمد.

آب و هوا
این شهرستان دارای آب و هوای خزری می باشد اما از جهت شمال شرقدرنوار اقلیمی نیمه بیابانی قرار می گیرد. متوسط حرارت شهرستان بندر ترکمن 17درجه سانتیگراد و میزان بارش سالانه این شهرستان به کمتراز420 میلی متر می رسد.​

 

[مهربانوی ایرانی]

اقتصاد بندر ترکمن
اقتصاد شهر بر پایه راه آهن و بندر طراحی شده بوده که با بالا آمدن عمق دریا و کاهش آبخور کشتیها، امروزه عملاً خاصیت بندر تجاری ندارد و تنها مواد سوختی و نفت خام در مقیاس بسیار ناچیز به مقصد نیروگاههای منطقه تخلیه می‌گردد. اقتصاد شهر در حال حاضر بر پایه تولید فرش و گلیم، صید و تولید خاویار، کشاورزی و صنایع دستی رونق دارد. بیشتر مردم این شهر به کار صیادی مشغول اند.



جدایی گزینی اکولوژیکی و محلات شهر:
جدایی گزینی اکولوژیکی از این واقعیت سرچشمه می گیرد که ساکنین شهر از نظر درآمد ، مذهب ، نژاد ، پایگاه اجتماعی-اقتصادی به دسته ها و گروه های گوناگون تقسیم می شوند.
بدین سان که هر گروهی با پایگاه اجتماعی-اقتصادی برابر ، معتقدات مذهبی یکسان و یا هم نژاد بودن گرد هم می آیند و منطقه یا محله ای را جهت سکونت خود انتخاب می کنند و یا از روی اجبار به زندگی در محله ای که جامعه شهری برای آنها تعیین کرده تن در می دهند. به موازات جدایی گزینی اکولوژیکی ، هر یک از محلات شهری مشخصات ویژه ای به خود می گیرد و از چهره و بافت معینی تبعیت می کند که با سایر محلات شهری تفاوت دارد.​