اسطوره چیست و به چه کار می اید؟

[...zαнrα...*]

معنای اسطوره

فرهنگ معین اسطوره را چنین معنا کرده: افسانه، قصه، سخن پریشان، و جمع آن اساطیر است.

در کتاب ((رویا، حماسه و اسطوره)) به قلم شیوای دکتر میرجلال الدین کزازی می خوانیم:

فرهنگ نویسان تازی، اسطوره را واژه ای تازی دانسته اند و آن را در ریخت ((افعوله)) برآمده از ریشه سطر شمرده اند و معنی این واژه نیز در تازی افسانه ها و سخنان بی بنیاد و شگفتاور است که به نگارش در آمده باشد. گاه اینگونه سخنان اساطیرالاولین نیز نامیده شده است.

سپس در ادامه، استاد با ریشه یابی لغت اسطوره چنین بیان می نمایند:

اسطوره واژه ای است که در بنیاد تازی نیست و مانند بسیاری از واژه های دیگر در این زبان، از دیگر زبانها ستانده شده است؛ و ریخت و پیکره تازیکانه یافته است.

انگاره ای در ریشه و بنیاد واژه اسطوره آن است که شاید این واژه از زبان یونانی یا لاتینی به زبان تازی بـرده شده باشد؛ و دیگرگون شده واژه یونانی و لاتینی ((هیستوریا)) Historia باشد به معنی سخن و خبر راست، یا جستجوی راستی است.

در زبان های اروپایی، اسطوره میت Mythe خوانده می شود که واژه ای است برگرفته از موتوس Muthos یونانی، به معنی حکایت و قصه ای که بیشتر دَرپیوسته نیز هست. از این واژه، واژه هایی چون میتولوژی Mythologie به معنی اسطوره شناسی، یا دانش اسطوره، و میتوگرافی Mythographie به معنی اسطوره نگاری در آن زبانها به کار بـرده می شود.

منابع اسطوره در ایران

مهمترین منبع اساطیر در ایران باستان، کتاب اوستا است.

اما بعد از ورود فرهنگ ها و ادیان دیگر به ایران، هر یک از آنها به نوبه خود به اوستا و متون آن توجه ویژه ای کردند و برخی از آنها این متون را در کتاب های خود نیز انعکاس دادند.

یکی از مهمترین این کتاب ها، شاهنامه اثر سترگ حکیم ابوالقاسم فردوسی است.

چنانکه در مقدمه شاهنامه در قسمت گفتار اندر فراهم آوردن شاهنامه می خوانیم:

تو اینرا دروغ و فسانه مدان / بیک سان روش در زمانه مدان

ازو هر چه اندر خورد با خرد / دگر بر ره رمز معنی برد

یکی نامه بود از گـه باستان / فراوان بدو اندرون داستان

پراکنده در دست هر موبدی / ازو بهره ای بـرده هر بخردی

فردوسی در اثر سترگ خود کوشیده اساطیر را در قالب شخصیت ها و داستان های تاریخی به نظم بکشد.

سایر منابعی که می توان به آنها استناد کرد عبارتند از:

کتیبه های شاهان گذشته، سرودها، آیین ها، و جشن هایی که گذشتگان برگزار می کردند و بعضی از آنها مثل نوروز، سده و یلدا و مهرگان و... به دست ما رسیده.
همچنین آثار نویسندگان کلاسیک رومی و یونانی مانند هرودوت و پلوتارک و... نیز در راه رسیدن به منبع این اساطیر به ما یاری می رسانند.



اسطوره به چه کار می آید

همانطور که گفته شد اسطوره به معنای آنچه خیالی و غیر واقعی است پنداشته می شود. هرچند که هیچ کس تا به امروز صحت آنها را به اثبات نرسانده، اما دروغ بودن و خیالی بودن آنها را نیز نتوانسته اند به اثبات برسانند. اما گذشته از تمام این تفاسیر آنچه اهمیت دارد، صحت تاریخی داستان ها نیست، بلکه مفهومی است که برای معتقدان آنها دربر دارد.

انسانها به کمک اسطوره هستی و وجود خویش را در طبیعت و همینطور خود طبیعت را بهتر می شناسند و تفسیر می نمایند. یعنی به عبارتی اسطوره ها تفکرات انسان را درباره زندگی شکل می دهند.

اما مهمترین کاری که اسطوره می تواند انجام دهد، نشان دادن راهکارهایی برای زندگی است، چه آنکه بر اساس مدعای اساطیر، خدایان، انسانها و جامعه را بر اساس ساختاری سه لایه آفریده است. گروهی روحانی، دسته ای جنگجو و عده ای هم کشاورز هستند.

همانطور که پیشتر هم گفته شد، اساطیر در زندگی انسانها و نحوه زیستن آنها تاثیری شگرف دارند و می توانند از طریق ارائه یکسری دستورات، پندها و ارزشهای اخلاقی مسیر زندگی انسانها را جهت دهند. به عنوان مثال در داستان فریدون و ضحاک می خوانیم:

فریدون فرخ فرشته نبود / ز مشک و ز عنبر سرشته نبود

به داد و دهش یافت آن نیکویی / تو داد و دهش کن فریدون تویی