صنایع دستی صنایع دستی مالزی

[@nicedavil]

فدراسیون مالزی در شمال تنگه‌ی مالاکا، در میان کشورهای تایلند و اندونزی و در محل تلاقی دو اقیانوس هند و آرام واقع شده است. مساحت این کشور حدود ۳۱۰ هزار کیلومتر مربع بوده که ۷۵٪ آن را جنگل‌های انبوه پوشانده است. به علت باران فراوان (نزدیک به 1800میلیمتر در سال)، ارتفاع درختان اغلب تا ۴۰ متر (130 فوت) می رسد. شاید به همین علت و در نتیجه‌ی فرسایش شدید خاک، زمین‌های کشاورزی آن نسبتاً ضعیف بوده و بازده مطلوبی را ندارد. مهمترین محصول مالزی، کائوچوی طبیعی است که جزء رزین ‌ها بوده و این کشور بزرگ ترین صادرکننده‌ی آن در جهان می باشد. پس از آن، به علت وجود جنگل‌های وسیع پالم (نخل)، صادرات روغن نخل که مصرف غذایی دارد، جزء مهمترین منابع درآمد ارزی کشور محسوب می شود. مهمترین مادّه معدنی در مالزی قلع می باشد و این کشور در زمینه‌ی صدور آن مقام اول را احراز کرده است. برنامه‌ی توسعه‌ی صنعتی مالزی طی ۲۵ سال گذشته بسیار موفقیت آمیز بوده به نحوی که این کشور در مرحله‌ی خروج از گروه کشورهای جهان سوم می باشد. جمعیت مالزی حدود ۳۰ میلیون نفر است که سکنه‌ی بومی (مالایی ها) به همراه مهاجران چینی، هندی، تایلندی و عرب، نژاد مختلطی را تشکیل داده اند. زبان رسمی، مالایی است که با مختصر تفاوتی در برخی لغات، همان زبان مردم اندونزی و برونئی می باشد و آن را با خط لاتین می نویسند. دین رسمی کشور اسلام بوده ولی اقلیت‌های نژادی دیگر پیرو سایر ادیان می باشند. کشور مالزی به علت قرار گرفتن بر سر راه دریایی اروپا به چین و ژاپن از طریق تنگه‌ی مالاکا، پیوسته مورد تهاجم قدرتهای خارجی بوده به طوری که از آغاز قرن شانزدهم، یورش‌های مختلفی به این سرزمین صورت گرفته است.

۱- در سال ۱۵۱۱ میلادی پرتقالی ‌ها به دنبال تجارت ادویه وارد مالایا شدند.

۲- در سال 1641 میلادی هلندی ‌ها خود را به تنگه‌ی مالاکا رسانده و پرتقالی ‌ها را عقب راندند.

۳- در سال ۱۷۹۵ میلادی در بحبوحه‌ی کشورگشایی ناپلئون بناپارت در انگلیسی ‌ها تنگه‌ی مالاکارا از تصرف هلندی ‌ها خارج کردند.

۴- در سال ۱۹۴۲ میلادی ژاپنی ‌ها در اوج پیشروی خود در خاور دور در خلال جنگ دوم جهانی، مالایا را نیز اشغال کردند که پس از شکست در جنگ، ناگزیر به تخلیه‌ی آن شدند و این تنگه مجدداً به وسیله‌ی انگلیسی ‌ها اشغال شد تا در سال ۱۹۵۷ میلادی به استقلال رسید .در قرن نوزدهم در زمان اشغال انگلیسی ها، بندر سنگاپور در سال 1819 احداث گردید. این امر مهاجرت وسیع چینی ‌ها و هندی ‌ها را به دنبال داشت که برای تجارت، کسب و کار و حتی زراعت یعنی فعالیت‌هایی که بومیان کمتر به دنبال آن می رفتند، وارد این منطقه شدند. افزایش تعداد این مهاجران به حدی بود که در سال ۱۹۴۱ میلادی شمار سکنه‌ی چینی از مالایی ‌ها پیشی گرفت ولی از آنجا که رشد جمعیت مسلمانان طی 60 سال گذشته بیشتر از چینی ‌ها بوده، اکنون عده‌ی مهاجران چینی تبار کمتر از 40 درصد کل جمعیت می باشد و در سال‌های اخیر نیز دولت محدودیت‌های شدیدی را برای ورود و سرمایه گذاری چینی ‌ها در مالزی قایل شده است. در سال ۱۹۶۵ میلادی، سنگاپور که یکی از ایالات مالزی محسوب می شد، از این فدراسیون خارج شد و تشکیل دولت و کشور مستقلی را داد. مالزی یکی از کشورهای فعال عضو سازمان کنفرانس اسلامی و همچنین یکی از پایه گذاران آسه آن (ASEAN) یا اتحادیه‌ی ملت‌های جنوب شرقی آسیاست. کشور مالزی در جنوب شرقی آسیا دارای آمیزه ای از سنت‌های بومی مردم مالایا، تمدن اسلامی و فرهنگ چینی است. ساکنان بومی این کشور تدریجاً از قرن سيزدهم میلادی براثر مراودات تجاری با بازرگانان هندی (گجراتی ) و ایرانی و آشنایی با احکام اسلامی، داوطلبانه آیین بودایی را رها کرده و به اسلام گرویدند. در برابر بومیان مسلمان، تعداد مهاجران چینی نیز با آیین کنفوسیوس و سنت‌های خاص خود، پیوسته به این سرزمین افزایش یافته به طوری که امروزه تقریباً 40 درصد جمعیت را تشکیل می دهند.

طرح ‌ها و نقش‌های گوناگون به کار رفته در تولید پارچه‌های دستباف و کنده کاری روی چوب این کشور، تنوع قومی، فرهنگی و اعتقادی مردم مالزی را نشان می دهد. احیاء صنایع دستی در مالزی نیز با دستیابی این کشور به استقلال سیـاس*ـی در سال ۱۹۵۷ میلادی آغاز گردید. خوشبختانه سیاست‌های تشویقی و حمایتی دولت در این راستا، مشارکت صنعتگران و همچنین مدیران بخش غیردولتی را نیز جلب کرد. در نتیجه‌ی تلاش‌های صورت گرفته طی چهل سال گذشته، امروزه صنایع دستی در مالزی از شکوفایی لازم برخوردار است. از جمله تدابیر سازنده ارج نهادن به صنعتگران و هنرمندان برگزیده و تأمین معیشت آنها با هدف انتقال اطلاعات و تجربیات به هنرجویان جوان می باشد. احیاء معماری اصیل اسلامی نیز در سال‌های اخیر، زمینه‌ی مساعدی را برای پرورش استعدادها و بروز خلاقیت ‌ها در رشته‌هایی از صنایع دستی که در تزیین بناهای مختلف کاربرد دارد، فراهم نموده است. به طور کلی این واقعیت به خوبی احساسی می شود که کشور مالزی به شدت درصدد بازیابی هویت ملی و اسلامی خود بوده و صنایع دستی به عنوان یکی از نمادهای این هویت دارای جایگاه ویژه ای می باشد.

 

[@nicedavil]

انواع صنایع دستی
مهمترین رشته‌های صنایع دستی مالزی به شرح زیر می باشد:

۱- باتیک: در حقیقت کشور مالزی را باید مهد صنعت باتیک دانست. به نحوی که این اصطلاح عیناً از زبان مالایایی به سایر زبان ‌ها منتقل شده و آن شیوه‌ی رنگرزی به طریقه‌ی رزرو کردن یا موم اندود نمودن قسمت‌هایی از پارچه است که نباید محلول رنگ را به خود جذب کند. به طور کلی باتیک به دو روش قالبی و نقاشی به کمک قلم مو انجام می گیرد. در روش قالبی، طرح ‌ها و نقوش ابتدا روی قالب‌های مخصوص که از قلع ساخته شما منتقل می گردد و سپس ورقه‌های مزبور را به دستگیره‌های چوبی متصل می سازند. تا ضمن افزایش سرعت کار، به دست ‌ها نیز آسیب نرسد. باتیک به کمک قلم مو همان نقاشی روی پارچه است که با رزرو یا موم اندود کردن قسمت‌هایی از آن صورت می گیرد و نسبت به قالب، آزادی عملی بیشتری را برای صنعتگران هنرمند به وجود آورده و در نتیجه طرح ‌ها و نقش‌های بسیار متنوعی را می توان روی پارچه ایجاد کرد. در این نوع باتیک، روش کار دقیقاً مشابه باتیک قالبی است، به این نحو که پس از کشیدن طرح ‌ها به وسیله‌ی قلم مو همراه با رنگ‌هایی که آغشته به موم می باشد، مجدداً با پوشاندن طرح ‌ها با یک لایه‌ی ضخیم از موم، آن را تثبیت می کنند. پس از خشک شدن موم ‌ها آن را با آب جوش شستشو می دهند تا ترکیبات مومی از آن خارج شود. پس از خشک شدن پارچه بار دیگر با استفاده از قالب یا به کمک قلم مو برای ایجاد نقش ‌ها و رنگ‌های دیگری روی پارچه‌ی مورد نظر به همان ترتیب عمل می شود. تعداد نقش ‌ها و رنگ‌های به کار رفته در مورد کارهای استثنایی به ۱۴ نوع می رسد، به این ترتیب که مراحل رزرو کردن، رنگرزی و شستشو در مورد یک قطعه پارچه ۱۴ بار تکرار می گردد. مراکز عمده‌ی چاپ به روش باتیک ایالت‌های ترنگانو و سلانگور می باشد که در ترنگانو از روش نقاشی و در سلانگور از قالب برای چاپ باتیک استفاده می کنند.

۲- زری بافی: این رشته از صنایع دستی نیز در مالزی پیشینه‌ی نسبتا طولانی دارد که به احتمال زیاد از ایران و از طریق هند به آن جا منتقل شده است. به طوری که اشاره شد بازرگانان هندی و ایرانی از قرن دوازدهم و سیزدهم میلادی با مالایا و جزایر جاوه و سوماترا (اندونزی کنونی) در ارتباط تجاری بوده اند و فنون مختلف از جمله زری بافی را که تاریخ آن در ایران به دوره ساسانی می رسد، در آنجا رواج داده اند.

این نوع پارچه که با استفاده از رشته‌های بسیار نازک به صورت نخ‌های طلا و نقره به عنوان پود، به همراه الیاف ابریشم به عنوان نخ تار یا چله به کمک دستگاه‌های بافندگی تکامل یافته‌ی دستی بافته می شود، بسیار گران قیمت بوده و به همین دلیل لباس‌های تهیه شده از پارچه زری معمولاً در جشن ‌ها و میهمانی‌های بزرگ مورد استفاده قرار می گیرد. به علاوه این پارچه در ساخت وسایل تزیینی و انواع کیف و رویه‌ی کفش نیز به کار می رود.

طرح‌های به کار رفته در بافت پارچه‌ی زری غالباً نقش‌های گل و گیاه و در مواردی نیز تصاویری از قهرمانان اساطیری است. مرکز عمده‌ی تولید در ایالات ترنگانو، سلنگور و کوالالامپور قرار دارد.

۳- بافت پارچه پنبه ای: با استفاده از نخ‌های پنبه ای بسیار ظریف اقدام به بافت پارچه‌های لباس زنانه می گردد. معمولاً این پارچه برای چاپ باتیک مورد استفاده قرار گرفته و نقوش متداول شامل پرندگان بومی و ماهی ‌ها و انواع آبزیان سواحل مالزی است که در رنگ بندی بسیار زیبا و هنری، علاقه مندان فراوانی در کشورهای خارجی دارد. سابقاً پارچه‌های پنبه ای ساده برای رفع نیازهای جاری زندگی نیز تولید می شد. که امروزه با رقابت کارخانه‌های بزرگ نساجی مواجه گردیده و به علت غیرتخصصی و غیر هنری بودن، توجیهی برای ادامه‌ی تولید آن مشاهده نمی شود.

4۔ فلزکاری و ساخت زیورآلات: ساخت اشیاء مختلف با استفاده از مس، برنج و آلیاژ و قلم زنی روی آنها از جمله صنایع دستی با ارزش مالزی است که نمونه‌های برجسته ای از آثار گذشته‌ی آن در موزه‌های ایالات ترانگانو، سلانگور و کوالالامپور نگهداری می شود. فرآورده‌های تولیدی شامل انواع سینی، سرویس چایخوری، شکلات خوری و انواع گلدان و تنگ می باشد. ملیله سازی به صورت استفاده از رشته ‌ها یا مفتول‌های بسیار نازک نقره نیز با کیفیتی مطلوب در مالزی رایج است. به علاوه ضمن کاربرد فلزات مختلف نظیر طلا، نقره و برنز اقدام به ساخت انواع زیورآلات می گردد که به علت اصالت طرح ها، مورد علاقه‌ی شدید جهان گردان می باشد. تولیدات حاصله شامل انواع گردن بند، انگشتر، دست بند، گل سـ*ـینه، کمربند، گوشواره و نظایر آن است.

۵- کنده کاری رورى چو ب: وجود مناطق وسیع جنگلی به علت شرایط مساعد آب و هوایی، دسترسی به انواع چوب‌های صنعتی را برای صنعتگران و هنرمندان مالزی بسیار آسان نموده است. البته از چوب بیشتر برای تزیینات داخلی مساجد و بناهای فرهنگی استفاده می شود و ساخت اشیاء مختلف مصرفی از چوب مانند هند در مالزی کمتر رایج می باشد.

۶- سبد و حصیربافی: از انواع الیاف گیاهی نظیر ساقه‌ی برنج، انواع نِی و به ویژه بامبو که به علت شرایط آب و هوای گرم و استوایی مالزی به وفور در آنجا یافت می شود، محصولات مختلف مصرفی و تزیینی شامل انواع سبد، حصیر، تله‌های مخصوص ماهیگیری که درون دریا رها می کنند، ظروف و حتی مبلمان تهیه می گردد. از انواع پَست تر الیاف گیاهی، طناب‌های مقاومی جهت بسته بندی و جابه جایی بارهای سنگین و حتی طناب‌های بسیار محکم، مخصوصی لنگر انداختن کشتی ‌ها تولید می گردد. البته رقابت الیاف پلاستیک در سال‌های اخیر لطمه‌ی شدیدی به این رشته از صنایع دستی در مالزی زده است. ولی با این حال طبیعی بودن مواد به کار رفته در سبدها و حصیرهای نوع اول، جاذبه‌ی زیادی برای مصرف کنندگان داشته و نوعی حالت تزیینی به آن داده است. ضمن آنکه برای جهانگردان خارجی که از مالزی دیدن می کنند و همچنین برای بازار صادراتی در اروپا و آمریکا ارزش زیادی دارد.

7- تراش و نقاشی روی صدف: در مالزی با استفاده از صدف به دست آمده در سواحل آن کشور و انجام عملیات گوناگون بر روی آن به صورت برش، تراش و نقاشی و رنگ آمیزی آن، گلهای متنوع و تابلوهایی با تصاویر آبزیان ساخته می شود که زیبایی خاصی دارد. در مواردی نیز با به هم پیوستن قطعات صدف‌های رنگی، پرده‌های تزیینی به ویژه جهت نصب در هتل ‌ها و اماکن عمومی ساخته می شود.

۸- گلیم بافی: این رشته از تولید که معمولاً با استفاده از نخ‌های پنبه ای صورت می گیرد، از نظر تکامل و پیشرفت قابل مقایسه با سایر رشته‌های متداول صنایع دستی نبوده و بیشتر حالت زیلو بافی را دارد که عمدتاً مصرف محلی داشته و به عنوان سجاده مورد استفاده قرار می گیرد.

۹- ساخت عروسک با لباس محلی: تولید انواع عروسک با استفاده از چوب و پارچه‌ی باتیک که نشانگر فرهنگ بومی مجمع الجزایر مالایا می باشد، براثر استقبال جهانگردان در سال‌های اخیر رونق زیادی یافته است. سایر رشته‌های صنایع دستی قابل ذکر در مالزی عبارتند از سرامیک سازی، انواع رودوزی ‌ها نظیر سوزن دوزی و قلاب دوزی، ساخت چترهای آفتابی و تزیینی، انواع بادبزن و ماسک‌های مختلف که در جشن ‌ها و جشنواره ‌ها مورد استفاده قرار

می گیرد.

سازمان‌های مسئول صنایع دستی
در مالزی سازمانی تخصصی برای احیاء و ترویج صنایع دستی به نام شرکت توسعه‌ی صنایع دستی مالزی فعالیت دارد که علاوه بر برنامه ریزی و نیز اجرای طرح‌های مختلف آموزشی و تولیدی، در سال‌های اخیر دو مجتمع صنایع دستی: یکی در پایتخت این کشور و دیگری در جزیره‌ی لانگکاوی دایر کرده است. ضمنا وزارت فرهنگ، هنر و جهانگردی نیز با توجه به اهمیت فرهنگی - اقتصادی صنایع دستی، از طریق برگزاری جشنواره‌ی سالانه به مدت دو هفته در سراسر کشور، زمینه‌ی مساعدی را برای عرضه‌ی بهترین تولیدات و انتخاب و معرفی صنعتگران و هنرمندان برگزیده‌ی سال فراهم می نماید.