معرفی ساز و آموزش معرفی ساز سنتور

[☂Baran]

سنتور یکی از سازهای موسیقی ایرانی است. فرهنگ دهخدا سنتور را اینگونه بازشناخت کرده است[۱]: «از سازهای ایرانی به شکل ذوزنقه که دارای سیمهای بسیاری است و با دو مضراب چوبی نواخته میشود. که در اصل سنتور رایج (۹ خرکی) دارای ۷۲ سیم است که به دستههای ۴ تایی و در ۱۸ دسته تقسیم میشود»

پیشینه

سنتور بر پایهٔ بررسیها و پژوهشها یکی از کهنترین سازهای گستره ایران به شمار میرود. کهنترین نشانهای که از این ساز بر جا مانده، از سنگتراشیهای آشور و بابلیان[نیازمند منبع] (۵۵۹پیش از میلاد) است. در این سنگتراشیها، صف تشریفاتی که به بزرگداشت آشور بانیپال بر پا شده، سازی که همانندی زیادی به سنتور دست ورزی دارد، در میان آن صف دیده میشود.

ابوالحسن علی بن حسین مسعودی (مرگ به سال ۳۴۶ ه. ق) گذشته نگار نامدار و نویسنده نسک مروجالذهب در شرح اوضاع موسیقی در زمان ساسانیان، هنگام نام بردن از سازهای متداول موسیقی ساسانی، واژه سنتور (سنطور) را ذکر میکند. در کتب کهن و تألیفات ابونصر فارابی و ابن سینا نیز نام سنتور چند بار ذکر شدهاست.

عبدالقادر مراغهای ساز یا طوفان را معرفی کرد که شبیه سنتور دست ورزی بود با این تفاوت که برای هر نت، تنها یک تار میبستند و با جابجا کردن خرکها، آن را کوک میکردند.

نام سنتور در سرودهها منوچهری نیز آمدهاست:
کبک ناقوس زن و شارک سنتور زن است فاخته نای زن و بط شده تپور زنـ*ـا

سنتور، سازی کاملاً ایرانی است که برخی ساخت آن را به ابونصر فارابی نسبت میدهند که مانند بربت، ساز دیگر ایرانی بعدها به خارج بردهشد.

برخی پژوهشگران بر این باورند که سنتور در زمانهای بسیار دور از ایران به دیگر کشورهای آسیایی رفتهاست، چنان که امروزه گونههای مشابه این ساز در عراق، ترکیه، سوریه، مصر، پاکستان، هند، تاجیکستان، چین، ویتنام، کره، اوکراین و دیگر کشورهای آسیای میانه و نیز در یونان نواخته میشود.

بنیاد بسیاری از سازها و آهنگهای جهان از ایران است. یکی از این سازها، پیانو است که بر بنیاد سنتور ایرانیان در اروپا ساخته شده است. سنتور در زمان لویی چهاردهم، مایهی ساخته شدن سازی به دست پنتالیون شد و تا پس از او این ساز تکامل یافت و به نام پیانو نامور شد... این پیانو یا همان سنتور گسترش یافته، پس از سالها، به ایران برگشت... و از این روی شگفت نیست که چون نخستین پیانو به دست سرورالملک، سنتورنواز روزگار امیرکبیر رسید، در دم نواخته شد! او پس از دمی کار با این ساز گفت: این ساز روی دستگاه ماهور کوک شده است. وی همان روز ماهور را نواخت و پس از کوتاه زمانی آنرا، کوک کرد به گونهای که دستگاه شور را با آن نواخت و همین کوک ایرانی است که در این هنگام نیز روی پیانوی ایرانی انجام میگیرد. این کوک سرورالملکی نام دارد و واپسین دستگاه شور است که در کنار پردههای دلکش گرایلی خسروانی، آذربایجانی، گیلانی و گبری(زرتشتی) و کردی و جامهداران و... نواخته میشود!

بر پایهٔ اسناد و مدارک، نگارگریها و مینیاتورهای سدههای پیش، آنچه که ما دست ورزه به نام سنتور در اختیار داریم در واقع سنتوری است که از نزدیک به یکصد و پنجاه سال پیش (زمان قاجار) با شکل و شمایل کنونی خود در اختیار هنرمندان این مرز و بوم قرار دارد. چنان که سنتورهای محمدصادق خان (که نخستین نمونه صوتی ساز سنتور به جا مانده از دوران قاجار متعلق به وی میباشد)، حبیب سماع حضور و حبیب سماعی، در ابعاد، شمار خرک و چگونگی ساخت، بسیار نزدیک به سنتور دست ورزی است.

بررسی دیرینه گردش و تحول ساز سنتور نشان میدهد که این ساز طیف گستردهای از سبکها و مکاتب گوناگون را در سدهٔ کنونی به خود اختصاص داده، به گونهای که پس از یک بررسی اجمالی، میتوان اذعان داشت حداقل ۱۵ سبک و مکتب گوناگون و فعال در این عرصه شهره ویژه و عاماند. از نوازندگان نامدار قیدم سنتور می توان به محمدصادق خان، حبیب سماعی، حسین صبا، ابوالحسن صبا،و از اساتید دهه های اخیر می توان به فرامرز پایور، فضل اله توکل، پرویز مشکاتیان، پشنگ کامکار و از نوازندگان جدید می توان به اردوان کامکار، کتایون ملک مطیعی، حسین پرنیا، امیر عباس عرب وند، علی جواهری و تنی چند نام برد.

تگونه و جوراجوری چشمگیر مکاتب و سبکها انگیزه تگونه در آوادهی ساز، تکنیک نوازندگی و چگونگی آهنگسازی و نغمهپردازی در سطوح گوناگون بودهاست.

سنتور، یا آنچنان که استاد ابوالحسن خان صبا گاه مینوشت: سنطور، در سالهای پایانی عصر قاجار، سازی تقریباً فراموش شده و رو به نابودی بود. سازهای اصلی، تار، تنبک و کمانچه بودند و دوره قاجار، در واقع «عصر تار» بود. شمار کمی سنتور مینواختند و شمار کمتری نیز سنتور میساختند و میآموختند.

گسترش در جهان

با پشتگرمی به سالگذشت آثار پیدا شده گمان این است که این ساز از کلکرو ایران به کشورهای دیگر راه یافته و نامهای گوناگونی پیدا کردهاست. سنتور با اندک تفاوتی در شکل ظاهر و با نامهای گوناگون در شرق و باختر جهان وجود دارد. این ساز را در کشور چین یان کین، در اروپای شرقی دالسی مر، در انگلستان باتر فلایها، در آلمان و اتریش مک پر، در هندوستان سنتور، در کامبوج فی و در آمریکا زیتر مینامند که هر کدام دارای وجه تشابهاتی هستند. ساز سنتور در شماری از کشورها مانند ارمنستان و گرجستان نیز رایج هست. همچنین سنتورهای عراقی –هندی- مصری و ترکی که بعضی از آنها حدود ۳۶۰ سیم دارند.

ساختار ساز

این ساز از جعبهای ذوزنقهای شکل تشکیل شده که لبهها آن بنامند از: بلندترین ضلع، نزدیک به نوازنده و کوتاهترین ضلع و موازی با ضلعپیشی و دور از نوازنده و دو ضلع کناری با طول برابر که دو ضلعپیشی را به طور مورب قطع میکند. ارتفاع سطوح کناری ۸ تا ۱۰ سانتیمتر است.

جعبه سنتور مجوف است و تمام سطوح جعبه چوبی است.؛ دوسطح فوقانی وتحتامی به کلاف سنتور که سطح جانبی دور آن را تشکیل میدهد متصل میشوند نیروی ناشی از فشار سیمها که از طریق خرکها به صفحهٔ بالایی منتقل میشوند باعث تغییر شکل و نشست صفحه و تشدید آن در دراز مدت میشوند برای جبران این کاستی پلهایی در حعبهٔ سنتور قرار داده میشود و نیز ضخامت صفخهها باید برای بار وارده از صفحه پیشبینی گردد صفحهٔ پایینی گرجه تحت تاثیر مستقیم نیروی سیمها نیست اما واکنش آنها را از پل دریافت میکند و باید برای مقاومت دربرابر تغییر شکلها پیش بینی شود بر روی سطوح فوقانی دو ردیف (معمولاً ۹تایی)خرک چوبی قرار دارد ردیف راست نزدیکتر به کناره راست ساز است و ردیف چپ کمی بیشتر با کناره چپ فاصله دارد (فاصله میان هر خرک ردیف چپ تا کناره چپ را «پشت خرک» مینامند). از روی هر خرک چهار رشته سیم همکوک گذر میکند ولی هر سیم به گوشی معینی پیچیده میشود. گوشیها در سطح کناری راست کنار گذاشته شدهاند. سیمهای سنتور به دو دسته «سفید» (زیر) و «زرد» (بم) بخش میشوند. دسته سیمهای سفید بر روی خرکهای ردیف چپ و سیمهای زرد بر روی خرکهای ردیف راست به تناوب قرار گرفتهاند. طول بخش جلوی خرک در سیمهای سفید دو برابر طول آن در بخش پشت خرک است و میتوان در پشت خرک نیز از سیمهای سفید استفاده کرد (آوای آن به نسبت عکس طول، یک اکتاو نسبت به آوای بخش جلوی خرک بالاتر است). همچنین هر سیم زرد، یک اکتاو بمتر از سیم سفید بی درنگ پس از آن آوا میدهد.

گذشته و امروز

ساز سنتور پیشتر با ۱۲ وتر سیم بم و ۱۲ وتر سیم زیر ساخته میشد و سنتور ۱۲ خرکی نامیده میشد. امروزه سنتور ۱۰ خرک و سنتور ۱۱ خرک نیز ساخته میشود. سنتور ۹ خرک رایجترین گونه سنتور است که پر استفاده ترین نوع آن سنتور «سُل کوک» است و نتهای ردیف بر اساس آن نوشته شدهاند. در سنتور ۹ خرک، چنانچه بر اساس راست کوک تنظیم شود، به ترتیب سیمها از پایین بر مبنای می-فا-سل کوک میشوند و برای اجرای گروهی و ارکستر باره است.
سنتور کروماتیک و سنتور کروماتیک بم


به خواست تکمیل فواصل کروماتیک میان اصوات و نیز به قصد تأمین اصوات بم، در حدود بیست سال اخیر دو گونه سنتور با شمار زیادتر خرک ساخته شدهاند. سنتور کروماتیک با همان میدان آوای سنتور معمولی ولی دارای خرکها و اصوات کروماتیک بیشتر است. میدان آوای سنتور کروماتیک بم یک فاصله پنجم بمتر از سنتور کروماتیک است و گسترش آن سه اکتاو و نیم است. در دو گونه سنتور کروماتیک، هر صوت بدست سه رشته سیم همکوک حاصل میشود. به عبارت دیگر روی هر خرک سه سیم تکیه کردهاست. از هر دو سنتور کروماتیک و کروماتیک بم استفادههای همنوازی میشود و در کارهای جدید تکنوازی سنتورهای کروماتیک دیده میشود.

نوازندگی سنتور

نوازندگی سنتور با دو چوب نازک که به آنها «مضراب» گفته میشود، انجام میشود. مضرابها در گذشته بدون نمد بودند ولی اکنون بیشتر به مضرابها نمد میچسبانند که باعث نرمتر شدن و کم زنگ تر شدن آوای سنتور میشود. در اکثر اوقات، نوازنده باید با هر یک از مضرابها، نت متفاوتی را اجرا کند (به ویژه در برخی از چهارمضرابها که بیشتر پایه قطعه با دست چپ و ملودی با دست راست اجرا میشود). به همین دلیل نوازندگی این ساز علاوه بر چابکی دستها، به تمرکز ذهن نیز نیاز دارد که تنها با آزمون فراوان بدست میآید.

سنتور سازی است که اگر نوازنده بر آن چیره شود، میتواند با آن کارهای زیبا و ماندگاری بیافریند. این ساز به خوبی توانایی تکنوازی و همنوازی را دارا میباشد.

برابر نیمهٔ زندگانی آزمون سنتورنوازان، به کوک کردن آن میگذرد. چون کوبههای مداوم مضراب روی سیمها و تاثیر گذاری نم و گرما روی چوب و سیمها کوک را به هم میزند و ۷۲ سیم باید مرتب کوک یا هم خوان شود، از این رو سنتور، سازی شناخته میشود که همراه با زیبایی، بسیاری از پیامدهای پزشکی میتواند روی آوا و کوک آن تاثیر بگذارد و حتی نوازندههای کارکشته را برای یک کوک دلخواه ناکام میگذارد.

 

[niusha-noura]

علاقه مندان به سنتور لايك بدن
كسي مشكلي درباره ي سنتور و نت ها داشت كمك ميكنم

سنتور یکی از سازهای زِهی- ضربه‌ای است



سنتور، یکی از کهن‌ترین سازهای گستره ایران

سنتور دارای صوتی شفاف و بلورین بوده و قابلیت تکنوازی و هم‌نوازی را به خوبی دارد. محدوده صدادهی سنتور کمی بیش از 4 اکتاو است و از این نظر سنتور یکی از گسترده‌ترین سازهای ایرانی است. برخی پژوهشگران بر این باورند که سنتور در زمان‌های بسیار دور از ایران به دیگر کشورهای آسیایی رفته‌است،

 

[Behtina]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]سنتور یکی از سازهای زِهی- ضربه‌ای است[/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]سنتور، یکی از کهن‌ترین سازهای گستره ایران[/BCOLOR]​

سنتور دارای صوتی شفاف و بلورین بوده و قابلیت تکنوازی و هم‌نوازی را به خوبی دارد. محدوده صدادهی سنتور کمی بیش از 4 اکتاو است و از این نظر سنتور یکی از گسترده‌ترین سازهای ایرانی است. برخی پژوهشگران بر این باورند که سنتور در زمان‌های بسیار دور از ایران به دیگر کشورهای آسیایی رفته‌است،​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]ساز سنتور
سنتور یکی از سازهای زِهی- ضربه‌ای (مضرابی) است که دارای شکل کاملاً منظم و هندسی می‌باشد. سنتور از یک جعبه تشدید صدا به شکل ذوزنقه تشکیل شده است که بلندترین ضلع موازی آن نزدیک به نوازنده و دو ضلع با طول برابر، دو ضلع موازی را به شکل مورب قطع می‌کنند. بلندترین ضلع در سنتورهای معمولی 90 سانتی‌متر و کوچک‌ترین ضلع سنتور (دور از نوازنده) 35 سانتی‌متر و اضلاع مورب کناری 38 سانتی‌متر می‌باشند. ارتفاع جعبه سنتور در حدود 8 تا 10 سانتی‌متر است و تمام سطوح جعبه سنتور از چوب (عمدتاً چوب گردو و سرو) ساخته می‌شود.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]روی سطح سنتور دو حفره به شکل گُل وجود دارد که علاوه بر زیبایی ظاهری ساز، در نرمی، لطافت و شفاف شدن صدای سنتور نیز نقش زیادی دارد. محدوده صدادهی سنتور کمی بیش از 4 اکتاو است و از این نظر سنتور، یکی از گسترده‌ترین سازهای ایرانی است. سنتور دارای صوتی شفاف و بلورین بوده و قابلیت تکنوازی و هم‌نوازی را به خوبی دارد.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]تاریخچه سنتور[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]سنتور بر پایهٔ بررسی‌ها و پژوهش‌ها یکی از کهن‌ترین سازهای گستره ایران به شمار می‌رود؛ کهن‌ترین نشانه‌ای که از ساز سنتور بر جا مانده، از سنگ‌تراشی‌های آشور و بابلیان (۵۵۹پیش از میلاد) است. در این سنگ‌تراشی‌ها، صف تشریفاتی که به بزرگداشت آشور بانیپال بر پا شده، سازی که همانندی زیادی به سنتور دست ورزی دارد، در میان آن صف دیده می‌شود.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]سنتور بر پایهٔ بررسی‌ها و پژوهش‌ها یکی از کهن‌ترین سازهای ایران به شمار می‌رود[/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]برخی پژوهشگران بر این باورند که سنتور در زمان‌های بسیار دور از ایران به دیگر کشورهای آسیایی رفته‌است، چنان‌که امروزه گونه‌های مشابه ساز سنتور در عراق، ترکیه، سوریه، مصر، پاکستان، هند، تاجیکستان، چین، ویتنام، کره، اوکراین و دیگر کشورهای آسیای میانه و نیز در یونان نواخته می‌شود.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]بر پایهٔ اسناد و مدارک، نگارگری‌ها و مینیاتورهای سده‌های پیش، آنچه که ما دست ورزه به نام سنتور در اختیار داریم در واقع سنتوری است که از نزدیک به یکصد و پنجاه سال پیش (زمان قاجار) با شکل و شمایل کنونی خود در اختیار هنرمندان این مرز و بوم قرار دارد. چنان‌که سنتورهای محمدصادق خان (که نخستین نمونه صوتی ساز سنتور به جا مانده از دوران قاجار متعلق به وی می‌باشد)، حبیب سماع حضور و حبیب سماعی، در ابعاد، شمار خرک و چگونگی ساخت، بسیار نزدیک به سنتور دست ورزی است.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]برخی معتقدند که سنتور در زمان‌های بسیار دور از ایران به دیگر کشورهای آسیایی رفته‌است[/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]بررسی دیرینه گردش و تحول ساز سنتور نشان می‌دهد که سنتور طیف گسترده‌ای از سبک‌ها و مکاتب گوناگون را در سدهٔ کنونی به خود اختصاص داده، به گونه‌ای که پس از یک بررسی اجمالی، می‌توان اذعان داشت حداقل ۱۵ سبک و مکتب گوناگون و فعال در این عرصه شهره ویژه و عام‌اند.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]نوازندگان معروف و قدیمی سنتور[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]از نوازندگان معروف سنتور می توان فرامرز پايور را نام برد[/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]از نوازندگان نامدار و قدیمی سنتور می‌توان محمدصادق خان، علی‌اکبر شاهی، سماع حضور، حبیب سماعی، حسین صبا، ابوالحسن صبا و از نوازندگان دهه‌های اخیر سنتور می‌توان فرامرز پایور، پرویز مشکاتیان، داریوش صفوت، حسین ملک، فضل‌الله توکل، منصور صارمی، مجید نجاحی، مجید کیانی، ارفع اطرایی، سوسن دهلوی، رضا شفیعیان، پشنگ کامکار، جواد بطحایی، اردوان کامکار، سیامک آقایی، حسین پرنیا را نام برد. از سازندگان مشهور سنتور می‌توان به مهدی ناظمی و داریوش سالاری اشاره کرد.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]پرویز مشکاتیان، از نوازندگان نامدار و قدیمی سنتور[/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]انواع سنتور در ايران
سنتور سُل‌كوك و لاكوك رايج‌ترين و پر استفاده‌ترين سنتور در ايران محسوب مي‌شود و مدرسين سنتور استفاده از آن را به هنرجويان خود توصيه مي‌كنند. اما به غير از اين نوع رايج، انواع ديگري از سنتور در ايران ساخته و استفاده مي‌شوند كه از نظر ابعاد كلاف و تعداد خرك‌ها و ... با نوع رايج متفاوت هستند.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]از جمله سنتورهاي 10 ، 11 و 12 خرك از اين قبيل هستند. انگيزه براي استفاده از اين نوع سنتورهاي غيرمعمول براساس تجربه شخصي نوازنده مي‌باشد اما سهولت كار با این سنتورها و امكان اجراي چند دستگاه در يك مرحله كوك سنتور با استفاده از خرك‌هاي اضافي و جابه‌جا كردن آنها از جمله انگيزه ها براي اين كار ذكر شده‌اند. وقتي از سنتور 12 خرك صحبت به ميان مي‌آيد بدين معني است كه در هر رديف از خرك‌هاي زرد و سفيد 12 خرك وجود دارد به عبارت ديگر در مجموع 24 خرك وجود دارد. روش كوك كردن اين نوع سنتورها با سنتورهاي 9 خرك كاملا متفاوت است.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]- سنتور لاكوك[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]نوع ديگر از سنتور كه امروزه رواج يافته است سنتور لاكوك است كه از آن بيشتر اوقات در تك‌نوازي‌ها و بداهه نوازي ها استفاده مي‌شود و در مقايسه با سنتور سُل كوك صداي زيرتري دارد و از نظر كوك نيز يك پرده بالاتر از سنتور سُل كوك مي‌شود اين سنتور نيز از نوع 9 خرك مي‌باشد. كلاف جلو 80 سانت، كلاف عقب 33 سانت، قطر سنتور 26 سانت، ضخامت چوب كلاف 15 تا 16 ميليمتر و ضخامت صفحه از نوع معمول كمتر است.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]- سنتور سي‌كوك
نوع ديگر سنتور سي‌كوك نام دارد كه ابعاد آن از سنتور لاكوك نيز كمتر است.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]- سنتور كروماتيك
نوع ديگر، سنتور كروماتيك ناميده مي‌شود كه داراي سه اكتاو و نيم است و در كارهاي اركستري از آن استفاده مي‌شود. كليه سيم هاي اين سنتور سه تايي است (به استثناء هشت خرك سمت راست زرد) و نت‌خواني اين نوع ساز با كليد سُل و روي خط دوم حامل نوشته مي‌شود.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]بخشهای مختلف سنتور[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

[/BCOLOR]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]جنس چوب سنتور عمدتا از گردو می باشد[/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]جعبه رِزُنانس: یکی از اجزای سنتور، جعبه رزنانس می باشد. منظور از جعبه رزنانس، جعبه ای شامل صفحه و کفه و کلاف می باشد که با چسب یا سریشم به هم متصل هستند. در داخل جعبه بین ۳ تا ۷ چوب (پل) به قطر حدودی یک سانتی متر وجود دارد که بین صفحه و کف قرار دارد که بنا به تخصص و تجربه سازنده ساز سنتور در جاهای خاصی قرار میگیرد که این خود به یک دست بودن صدا و تناسب حجم صدا و جنس آن کمک بسیار زیادی می کند. لازم به ذکر است که برخی از اساتید سازنده سنتور فقط با ابزار پل عیوب صدایی بسیاری از سازها را می توانند رفع کنند.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]جنس جعبه سنتور: جنس چوب سنتور عمدتا از گردو می باشد (البته چوب راش، آزاد، رز وود، فوفل… نیز در ساخت جعبه سسنتور استفاده میشود) که البته خود چوب گردو بنا بر عمر درخت، قطر تنه، منطقه رویش درخت، مدت زمان خشک شدن چوب و شیوه خشک شدن آن کیفیتهای مختلفی دارد. بسیاری از اساتید سازنده ساز سنتور معتقدند چوب مناطق سردسیر مثلا کردستان، سنندج، الموت و… از کیفیت بهتری برای ساخت سنتور برخوردارند. البته از دید اکثر اساتید چوب گردوی تیره که دارای رگه های راست و منظم و یا فرهای ابر گونه روی چوب می باشند، که مدت زیادی (مثلا حداقل ۵سال) از خشک شدن آنها می گذرد، گزینه مناسبی برای خرید سنتور ی خوش صدا خواهد بود.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]گل روی جعبه سنتور: بر روی صفحه سنتور دو سوراخ به شکل گل وجود دارد که به آن گل سنتور گفته میشود. علت حضور این گل بر روی صفحه سنتور علاوه بر زیبایی، کمک به ایجاد رزنانس در داخل جعبه می باشد که محل آن بر اساس شیوه پل گذاری و سلیقه سازنده سنتور، زیر سیمهای زرد و پشت خرک تعبیه می شود.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]ضخامت صفحه و کف سنتور: بسیاری از اساتید حرفه ای معتقدند که چیدمان پل تنها فاکتور مهم تنظیم صدای ساز سنتور نیست بلکه ضخامت صفحه و کف نقش بسیار زیادی در کیفیت صدای سنتور دارد. البته در این بین ضخامت صفحه سنتور از اهمیت بیشتری برخوردار است. بنا به جنس چوب و میزان خشک شدن آن ضخامت کف بین ۷ تا ۹ میلیمتر و صفحه بین ۵٫۵ تا ۷٫۵ میلیمتر تنظیم می شود. شایان ذکر است که اساتید حرفه ای سنتور بنابر جنس چوب ممکن است ضخامتهای مختلفی در نقاط مختلف صفحه و کف ایجاد کنند که البته خود همین تجربه و تخصص زیادی را می طلبد.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]شیطانک: یکی دیگر از اجزای سنتور شیطانک می باشد. روی دو ساق ذوذنقه سنتور یک برجستگی وجود دارد که روی آن دو میله استیل به قطر حدودی ۲ میلیمتر قرار دارد که شیطانک گفته می شود. که بعدا سیمهای سنتور روی آن قرار میگیرد. ارتفاع شیطانک در سنتور از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا بوسیله آن، میزان فشار سیمها روی خرک تغییر میکند که این خود در نهایت روی صدای ساز سنتور اثر گزار خواهد بود.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]گوشی و سیمگیر در سنتور: در طرف راست سنتور و بر روی کلاف گوشی قرار دارد که سیمها ی ساز سنتور در نهایت از طریق همین گوشیها کوک وتنظیم می شوند. اما نکته مهم در قسمت گوشی شیوه سوراخ کاری و برقو زدن است که رعایت همین نکته به کوک خوب و دقیق منجر خواهد شد. اما سیمگیر در طرف چپ ساز سنتور قرار دارد که تنها نکته مهم شیوه گره زدن سیم است که در نگهداشتن کوک می تواند موثر باشد.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]سیم سنتور: سیم‌های سنتور به دو دسته سیم‌های «سفید» (از آلیاژ نیکل) برای تولید صداهای زیر و سیم‌های «زرد» (از آلیاژ برنج) برای تولید صداهای بم تقسیم می‌شوند. لازم به ذکر است که در بیش از 100 سال پیش که سیم مفتولی به صورت امروزی وجود نداشت، سنتورسازان از روده گوسفند به عنوان سیم استفاده می‌کردند. سیم‌های سفید بر روی خرک‌های سمت چپ و سیم‌های زرد بر روی خرک‌های ردیف راست به تناوب قرار گرفته‌اند.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]نت‌نويسی براي سنتور
نت علامتي است كه صداهاي موسيقي به‌وسيله آن مشخص و نوشته مي‌شوند. نت‌ها با اسامي « دو - ر - مي - فا - سُل - لا - سي » نامگذاري مي‌شوند. الفباي موسيقي از هفت نت تشكيل مي‌شود و براي نگارش آنها از دو سيستم مي‌توان استفاده كرد. سيستم اول:
Do - Re - Mi - Fa - Sol - La - Si
و سيستم دوم
C - D - E - F - G - A - B
مي‌باشند. در كشور ايران از سيستم اول استفاده مي‌شود.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
پنج خط حامل: پنج خط افقي با فاصله‌هاي معين و موازي هستند كه نت‌ها در رو و لابه‌لاي آنها قرار مي‌گيرند. با نام‌هاي مشخص و شماره‌گذاري خطوط. همچنين فواصل از پايين به سمت بالا مي‌باشند.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]
در سمت چپ خطوط حامل علامت كليد سُل قرار مي‌گيرد كه نام و موقعيت صداي نت‌ها را معين مي‌كند. در موسيقي كليدهاي مختلفي به‌كار بـرده مي‌شوند اما براي نت‌نويسي سنتور فقط از كليد سُل استفاده مي‌شود و بدين ترتيب نتي كه روي خط دوم حامل قرار مي‌گيرد سُل ناميده مي‌شود و بقيه نت‌ها نسبت به نت سُل شناخته مي‌شوند.
وسعت صداي سنتور 9 خرك و ترتيب قرارگرفتن نت‌ها در روي خطوط حامل به شرح زير است.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]

​

[/BCOLOR]

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]براي نت‌نويسي سنتور فقط از كليد سُل استفاده مي‌شود[/BCOLOR]​

[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]در سنتور، نت‌ها در سه قسمت به نام‌هاي سيم‌هاي زرد (پزيسيون اول)، سيم‌هاي سفيد (پزيسيون دوم) و سيم‌هاي پشت خرك (پزيسيون سوم) تقسيم شده‌اند كه هر پزيسيون شامل 9 خرك مي‌باشد و خرك‌ها را از پايين به بالا مي‌شمارند و در هر طرف سنتور سيم‌هاي زرد و سفيد 2 سري 9 تايي خرك وجود دارد كه از روي هر خرك 4 سيم (يكصدا) عبور كرده است كه نشانگر يك نت مي‌باشد. در هر پزيسيون نام نت‌ها به ترتيب زير مي‌باشد (از چپ به راست):[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] فا مي ر دو سي لا سُل فا مي
9 8 7 6 5 4 3 2 1 ® شماره خرك[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] كه نت مي و فا در هر پزيسيون دو بار تكرار مي‌شود. خرك‌هاي اول و دوم و خرك‌هاي هشتم و نهم هر پزيسيون در هر سه پزسيسون به همين ترتيب نامگذاري مي‌شوند.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]نوازندگی سنتور[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]نوازندگی سنتور به وسیله دو چوب نازک که به آن‌ها «مضراب» یا «زخمه» می‌گویند، صورت می‌گیرد و در واقع به عنوان یک واسط میان دست و سیم‌های سنتور عمل می‌کند. مضراب از 4 قسمت عمده سر مضراب، ساقه، حلقه و دم تشکیل شده است. هنگام نواختن سنتور انگشتان دست با ترتیب و قاعده معینی در داخل حلقه مضراب قرار گرفته و بدین ترتیب نوازنده سنتور با حرکت چرخشی مچ و با استفاده از سر مضراب، بر روی سیم ضربه وارد می‌آورد. مضراب‌های سنتور در گذشته بدون نمد بودند ولی در حال حاضر معمولاً به مضراب‌ها نمد می‌چسبانند که خود باعث لطیف‌تر شدن صدای سنتور می‌شود.[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)] [/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]منابع:[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]scipost.ir[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]saz24.ir[/BCOLOR]
[BCOLOR=rgb(255, 255, 255)]alighaffari.ir[/BCOLOR]​

 

[cinder]

سنتور
سنتور
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

سنتور

جعبه اطلاعات ساز
رده‌بندی (سازهای کوبه‌ای و سنتی و زهی)
محدودهٔ صوتی

(با کوک شور)
سنتور ساز زهی کوبه‌ای موسیقی ایرانی است. فرهنگ دهخدا سنتور را اینگونه بازشناخته‌است:[۱] «از سازهای ایرانی به شکل ذوزنقه که دارای سیم‌های بسیاری است و با دو زخمه چوبی نواخته می‌شود. رایج‌ترین نوع سنتور (۹ خرکی) دارای ۷۲ سیم است که به دسته‌های ۴ تایی و در ۱۸ دسته تقسیم می‌شود.







پیشینه[ویرایش]
سنتور بر پایهٔ بررسی‌ها و پژوهش‌ها یکی از کهن‌ترین سازهای گستره ایران به شمار می‌رود؛ کهن‌ترین نشانه‌ای که از این ساز بر جا مانده، از سنگ‌تراشی‌های آشور و بابلیان[نیازمند منبع] (۵۵۹پیش از میلاد) است. در این سنگ‌تراشی‌ها، صف تشریفاتی که به بزرگداشت آشور بانیپال بر پا شده، سازی که همانندی زیادی به سنتور دست ورزی دارد، در میان آن صف دیده می‌شود.

ابوالحسن علی بن حسین مسعودی (مرگ به سال ۳۴۶ ه. ق) گذشته نگار نامدار و نویسنده نسک مروج‌الذهب در شرح اوضاع موسیقی در زمان ساسانیان، هنگام نام بردن از سازهای متداول موسیقی ساسانی، واژه سنتور (سنطور) را ذکر می‌کند. در کتب کهن و تألیفات ابونصر فارابی و ابن سینا نیز نام سنتور چند بار ذکر شده‌است.

عبدالقادر مراغه‌ای ساز یا طوفان را معرفی کرد که شبیه سنتور دست ورزی بود با این تفاوت که برای هر نت، تنها یک تار می‌بستند و با جابجا کردن خرک‌ها، آن را کوک می‌کردند.

نام سنتور در سروده‌ها منوچهری نیز آمده‌است:

کبک ناقوس زن و شارک سنتورزن است فاخته نای زن و بط شده تپور زنـ*ـا
سنتور، سازی کاملاً ایرانی است که برخی ساخت آن را به ابونصر فارابی نسبت می‌دهند که مانند بربط، ساز دیگر ایرانی بعدها به خارج بـرده‌شد.[نیازمند منبع]

برخی پژوهشگران بر این باورند که سنتور در زمان‌های بسیار دور از ایران به دیگر کشورهای آسیایی رفته‌است، چنان‌که امروزه گونه‌های مشابه این ساز در عراق، ترکیه، سوریه، مصر، پاکستان، هند، تاجیکستان، چین، ویتنام، کره، اوکراین و دیگر کشورهای آسیای میانه و نیز در یونان نواخته می‌شود.

شگفت نیست که چون نخستین پیانو به دست سرورالملک، سنتورنواز روزگار امیرکبیر رسید، در دم نواخته شد! او پس از دمی کار با این ساز گفت: این ساز روی دستگاه ماهور کوک شده است. وی همان روز ماهور را نواخت و پس از کوتاه زمانی آن را، کوک کرد به گونه‌ای که دستگاه شور را با آن نواخت و همین کوک ایرانی است که در این هنگام نیز روی پیانوی ایرانی انجام می‌گیرد. این کوک سرورالملکی نام دارد و واپسین دستگاه شور است که در کنار پرده‌های دلکش گرایلی خسروانی، آذربایجانی، گیلانی و گبری (زرتشتی) و کردی و جامه‌داران و... نواخته می‌شود![۲]

بر پایهٔ اسناد و مدارک، نگارگری‌ها و مینیاتورهای سده‌های پیش، آنچه که ما دست ورزه به نام سنتور در اختیار داریم در واقع سنتوری است که از نزدیک به یکصد و پنجاه سال پیش (زمان قاجار) با شکل و شمایل کنونی خود در اختیار هنرمندان این مرز و بوم قرار دارد. چنان‌که سنتورهای محمدصادق خان (که نخستین نمونه صوتی ساز سنتور به جا مانده از دوران قاجار متعلق به وی می‌باشد)، حبیب سماع حضور و حبیب سماعی، در ابعاد، شمار خرک و چگونگی ساخت، بسیار نزدیک به سنتور دست ورزی است.

زنی در حال نواختن سنتور
نقاشی در هشت بهشت اصفهان ۱۶۶۹.
بررسی دیرینه گردش و تحول ساز سنتور نشان می‌دهد که این ساز طیف گسترده‌ای از سبک‌ها و مکاتب گوناگون را در سدهٔ کنونی به خود اختصاص داده، به گونه‌ای که پس از یک بررسی اجمالی، می‌توان اذعان داشت حداقل ۱۵ سبک و مکتب گوناگون و فعال در این عرصه شهره ویژه و عام‌اند. از نوازندگان نامدار قدیم سنتور می‌توان محمدصادق خان، علی‌اکبر شاهی، سماع حضور، حبیب سماعی، حسین صبا، ابوالحسن صبا و از نوازندگان دهه‌های اخیر می‌توان فرامرز پایور، محمد حیدری، پرویز مشکاتیان، داریوش صفوت، حسین ملک، فضل‌الله توکل، منصور صارمی، مجید نجاحی، مجید کیانی، ارفع اطرایی، سوسن دهلوی، رضا شفیعیان، پشنگ کامکار، جواد بطحایی، اردوان کامکار، سیامک آقایی، حسین پرنیا را نام برد. از سازندگان مشهور سنتور می‌توان به مهدی ناظمی و داریوش سالاری اشاره کرد.

سنتور در سال‌های پایانی عصر قاجار، سازی تقریباً فراموش شده و رو به نابودی بود. سازهای اصلی، تار، تنبک و کمانچه بودند و دوره قاجار، در واقع «عصر تار» بود. شمار کمی سنتور می‌نواختند و شمار کمتری نیز سنتور می‌ساختند و می‌آموختند.[۳]

گسترش در جهان[ویرایش]

کنسرتینو برای سنتور و ارکستر
























اثر مشترک فرامرز پایور و حسین دهلوی
آیا مشکلی با شنیدن این پرونده دارید؟ راهنمای رسانه را ببینید.

گمان این است که سنتور از ایران به کشورهای دیگر راه یافته و نام‌های گوناگونی پیدا کرده‌است. سنتور با اندک تفاوتی در شکل ظاهر و با نام‌های گوناگون در خاور و باختر جهان وجود دارد. این ساز را در کشور چین یان کین، در اروپای شرقی دالسی مر، در انگلستان باتر فلای‌ها، در آلمان و اتریش مک پر، در هندوستان سنتور، در کامبوج فی و در آمریکا زیتر می‌نامند که هر کدام دارای وجه تشابهاتی هستند. ساز سنتور در شماری از کشورها مانند ارمنستان و گرجستان نیز رایج هست. همچنین سنتورهای عراقی –هندی- مصری و ترکی که بعضی از آن‌ها حدود ۳۶۰ سیم دارند.

این ساز به شکل ذوزنقه متساوی‌الساقین ساخته می‌شود و نوع رایج این ساز دارای ۷۲ سیم است که هر ۴سیم از روی یک خرک می‌گذرد و دارای ۱ کوک است و در واقع سنتور دارای ۱۸ خرک است که ۹ تای ان در سمت راست و ۹تای ان در سمت چپ قرار می‌گیرد. سیم‌های این ساز توسط ۲ ترکه چوبی به صدا در می ایند که اصطلاحاً ان را مضراب می‌نامند، ولی باید توجه داشت که سنتور جز سازهای زهی-مضرابی (زهی زخمهای محسوب نمی‌شود)

گذشته و امروز[ویرایش]
ساز سنتور پیشتر با ۱۲ وتر سیم بم و ۱۲ وتر سیم زیر ساخته می‌شد و سنتور ۱۲ خرکی نامیده می‌شد. امروزه سنتور ۱۰ خرک و سنتور ۱۱ خرک نیز ساخته می‌شود. سنتور ۹ خرک رایج‌ترین گونه سنتور است که پر استفاده‌ترین نوع آن سنتور «سُل کوک» است و نت‌های ردیف بر اساس آن نوشته شده‌اند. در سنتور ۹ خرک، چنانچه بر اساس راست کوک تنظیم شود، به ترتیب سیم‌ها از پایین بر مبنای می-فا-سل کوک می‌شوند و برای اجرای گروهی و ارکستر باره است.

سنتور کروماتیک و سنتور کروماتیک بم[ویرایش]

سنتور الکتریک
به خواست تکمیل فواصل کروماتیک میان اصوات و نیز به قصد تأمین اصوات بم، در حدود بیست سال اخیر دو گونه سنتور با شمار زیادتر خرک ساخته شده‌اند. سنتور کروماتیک با همان میدان آوای سنتور معمولی ولی دارای خرک‌ها و اصوات کروماتیک بیشتر است. میدان آوای سنتور کروماتیک بم یک فاصله پنجم بم‌تر از سنتور کروماتیک است و گسترش آن سه اکتاو و نیم است. در دو گونه سنتور کروماتیک، هر صوت بدست سه رشته سیم هم‌کوک حاصل می‌شود. به عبارت دیگر روی هر خرک سه سیم تکیه کرده‌است. از هر دو سنتور کروماتیک و کروماتیک بم استفاده‌های هم‌نوازی می‌شود و در کارهای جدید تکنوازی سنتورهای کروماتیک دیده می‌شود.

نوازندگی سنتور[ویرایش]
نوازندگی سنتور با دو چوب نازک که به آنها «مضراب» گفته می‌شود، انجام می‌شود. مضراب‌ها در گذشته بدون نمد بودند ولی اکنون بیش‌تر به مضراب‌ها نمد می‌چسبانند که باعث نرمتر شدن و کم زنگ‌تر شدن آوای سنتور می‌شود. در اکثر اوقات، نوازنده باید با هر یک از مضراب‌ها، نت متفاوتی را اجرا کند (به ویژه در برخی از چهارمضراب‌ها که بیش‌تر پایه قطعه با دست چپ و ملودی با دست راست اجرا می‌شود). به همین دلیل نوازندگی این ساز علاوه بر چابکی دست‌ها، به تمرکز ذهن نیز نیاز دارد که تنها با آزمون فراوان بدست می‌آید.

سنتور سازی است که اگر نوازنده بر آن چیره شود، می‌تواند با آن کارهای زیبا و ماندگاری بیافریند. این ساز به خوبی توانایی تک نوازی و هم نوازی را دارا می‌باشد.

برابر نیمی از زندگانی آزمون سنتورنوازان، به کوک کردن آن می‌گذرد. چون کوبه‌های مداوم مضراب روی سیم‌ها و تأثیر گذاری نم و گرما روی چوب و سیم‌ها کوک را به هم می‌زند و ۷۲ سیم باید مرتب کوک یا هم خوان شود، از این رو سنتور، سازی شناخته می‌شود که همراه با زیبایی، بسیاری از پیامدهای پزشکی می‌تواند روی آوا و کوک آن تأثیر بگذارد و حتی نوازنده‌های ماهر را برای یک کوک دلخواه ناکام می‌گذارد.

هنر ساز (سنتور) سازی[ویرایش]
هنر ساز سازی از دیدگاه استاد ناصر سیف از ظرافت و دقت خاصی برخوردار می‌باشد. ابتدای امر باید در رابـ ـطه با چوب شناسی شناخت کافی داشته باشیم تا بتوانیم در انتخاب چوب مناسب برای ساخت ساز از آن استفاده نماییم.

چوب‌های مورد نیاز برای ساخت سنتور[ویرایش]
می‌توان از چوب‌های گردو و فوفل و آزاد استفاده نمود، به لحاظ کمبود چوب فوفل و آزاد بیشتر از چوب گردو و به خاطر در دسترس بودن آن استفاده می‌شود.

بهترین چوب گردو، چوب‌های باغی هستند که در بازدهی صدا مرغوبیت بیشتری نسبت به چوب‌های دیگر دارد، بهترین چوب‌های گردو را می‌توان از مناطق سردسیر به لحاظ بافت منسجمی که دارند تهیه کرد، به عنوان مثال تنه‌های گردو شهرهای تویسرکان، سنندج، طالقان و زنجان دارای کیفیت مناسب می‌باشند.

چوب گردو را می‌توانیم به صورت گرده یا به صورت الوار تهیه نماییم. بهتر است از چوب‌های قطور و سالخورده که رنگ چوب از تیرگی زیادی برخوردار است استفاده نماییم.

چوب گردو را بعد از الوار کردن قسمت‌های مناسب آن را انتخاب کرده و جهت ورقه کردن برش می‌دهیم سپس چوب‌های ورقه شده را جهت شیره زدایی درون آب انداخته و می‌جوشانیم تا صمغ چوب‌ها از بین برود، سپس ورقه‌ها را پس از شیره زدایی در جای مناسب و سایه گذاشته تا به مرور زمان خشک شوند. لازم است ذکر شود که در صورت خشک شدن چوب‌ها بایستی حدالمقودر چند سالی از خشک شدن آن‌ها بگذرد تا آمادگی کامل برای ساختن ساز را پیدا بکند.

مراحل ساخت ساز[ویرایش]
مراحل ساخت ساز بر ۳ اساس پایه‌گذاری می‌شود

۱- انتخاب چوب مناسب

۲- پل گذاری دقیق

۳- تراش صفحه‌های زیر و رو

ابتدا آماده کردن کلاف یا اسکلت ساز کلاف را می‌توانیم از چوب گردوی سخت و تیره انتخاب نماییم تا از استحکام آن اطمینان به عمل آید.

مرحله بعدی انتخاب صفحه زیر می‌باشد.

پس از انتخاب چوب مناسب کلاف را بر روی صفحه می‌چسبانیم. سپس به سوراخ کردن جای گوشی‌ها و سیمگیرها می‌پردازیم.

پل گذاری ساز[ویرایش]
پل‌های سنتور از چوب گردو و به صورت استوانه‌ای به قطر ۹ میلیمتر می‌باشد، که در محل و جای دقیق خود قرار می‌گیرد.

گل صفحه رو[ویرایش]
گل‌های صفحه رو با دقت کامل در جای صحیح خود برش داده می‌شود. گل صفحه رو نقش و تأثیر به سزایی در بازدهی صدای ساز دارد.

تراش صفحه رو و زیر[ویرایش]
پس از چسباندن صفحه رو بر کلاف سنتور، تراش صفحه‌ها را انجام داده و شیطانک سنتور را می‌چسبانیم و سپس سنتور را سمباده زده و آن را برای رنگ آماده می‌سازیم. ابتدا از آستر برای رنگ مورد دلخواه ساز خود استفاده می‌نماییم. پس از خشک شدن کامل آستر لاک الـ*کـل را بر روی سنتور زده تا هم به ساز جلا داده و هم اینکه در مقابل رطوبت هوا محفوظ باشد.

 

[cinder]

تاريخچه مختصري از پيدايش سنتور

و سنتورنوازي در ايران

تاريخ نشان مي‌دهد كه رشد پديده‌هاي اجتماعي و فرهنگي نيز همانند ساير پديده‌هاي طبيعي و هنرهاي بشري طي سلسله مراتب خاص و طبق ضوابط منطقي تكامل پيدا كرده است

در دوره ساسانيان موسيقي از اهميت فراواني برخوردار بوده است به‌طوري كه در آن زمان موسيقيدانان برجسته و نام‌آوري پا به عرصه وجود گذاشته‌اند و سبب شكوفايي ابزارآلات موسيقي شده‌اند. آنها در بين مردمان، حاكمان و صاحب‌منصبان از جايگاه خاص و ممتازي برخوردار بوده‌اند و مورد ستايش و احترام همگان واقع مي‌شده‌اند. در آن دوران نوازندگان موسيقي و سازندگان ساز و آلات موسيقي دست به ابتكاراتي زدند و سازهاي مختلفي را ساختند كه اصطلاحاً سازهاي كثيرالاوتار ناميده مي‌شوند. مسعودي آن آلات را چنين برشمرده است: عود، تنبور، چنگ، زنگ مزمار، ناي و سنتور. از سازهاي مهمتر آن دوره عود هندي بوده است كه بيشترين مورد استفاده را داشته است.

پس از استيلاي اعراب بر ايران با توجه به ديدگاهي كه فقه اسلامي در مورد موسيقي قائل بود ساز و نواختن آن در ملا عام مذموم بود و به اين دليل موسيقي و ساز و نوازندگي از صحنه‌هاي اجتماعي حذف شد. اما از آنجا كه موسيقي و نوازندگي ريشه در نهاد و ذات آدمي دارد هرگز از ميان مردم محو نشد و در خفا به تكامل خود ادامه داد و به‌تدريج با روي كار آمدن خاندان عباسي مجدداً با چهره‌اي كامل‌تر رخ نمود. از نوابغ موسيقي در اين دوره مي‌توان به بوعلي‌سينا (متوفي در 428 ه‍ .ق)، صفي‌الدين ارموي (متوفي در 656 ه‍ . ق)، قطب‌الدين شيرازي (متوفي در 710 ه‍ . ق) و عبدالقادر مراغي (متوفي در 838 ه‍ . ق) اشاره كرد. در اين دوره هنر آوازخواني به‌خاطر استفاده از آن در تعزيه‌خواني و ساير مراسم مذهبي به جايگاه رفيع و ارزش خاصي دست يافت.

شواهد تاريخي نشان مي‌دهد كه در ميان سازهاي ايراني سنتور از قدمت ديرينه‌اي برخوردار است. از زمان‌هاي بسيار قديم سنتور جعبه‌اي ذوذنقه‌اي شكل بوده كه برروي آن تارهايي از زه مي‌كشيدند. جنس زه از روده گوسفند بود كه به دور خود تابيده مي‌شد و به همان حالت خشك مي‌گرديد و شبيه ريسماني به ضخامت 3 تا 5 ميلي‌متر بود. اما به‌تدريج اين ساز تكميل شد و به شكل امروزين خود درآمد كه در آن از سيم‌هاي فلزي كه بر روي خرك‌هاي چوبي متعددي واقع در چپ و راست ذوذنقه كشيده‌مي‌شوند.

برخي نوشته‌ها ابداع سنتور را به فارابي نسبت داده‌اند اما شواهد تاريخي و حفاري‌هاي باستاني نشان مي‌دهند كه در زمان تمدن بابل و آشور از سنتور استفاده مي‌كرده‌اند و در آن زمان توسط تسمه‌اي مهار مي‌شده و به‌صورت ايستاده آن را مي‌نواختند. همچنين، مسعودي در كتاب خود چنين نوشته‌است كه سنتور يكي از سازهاي پرطرفدار در زمان ساساني بوده‌است.

انواع سنتور در ايران

سنتور سُل‌كوك و لاكوك رايج‌ترين و پر استفاده‌ترين سنتور در ايران محسوب مي‌شود و مدرسين سنتور استفاده از آن را به هنرجويان خود توصيه مي‌كنند. اما به غير از اين نوع رايج، انواع ديگري از سنتور در ايران ساخته و استفاده مي‌شوند كه از نظر ابعاد كلاف و تعداد خرك‌ها و ... با نوع رايج متفاوت هستند. از جمله سنتورهاي 10 ، 11 و 12 خرك از اين قبيل هستند. انگيزه براي استفاده از اين نوع سنتورهاي غيرمعمول براساس تجربه شخصي نوازنده مي‌باشد اما سهولت كار با آنها و امكان اجراي چند دستگاه در يك مرحله كوك سنتور با استفاده از خرك‌هاي اضافي و جابه‌جا كردن آنها از جمله انگيزه ها براي اين كار ذكر شده‌اند. وقتي از سنتور 12 خرك صحبت به ميان مي‌آيد بدين معني است كه در هر رديف از خرك‌هاي زرد و سفيد 12 خرك وجود دارد به عبارت ديگر در مجموع 24 خرك وجود دارد.روش كوك كردن اين نوع سنتورها با سنتورهاي 9 خرك كاملا متفاوت است.

نوع ديگر از سنتور كه امروزه رواج يافته است سنتور لاكوك است كه از آن بيشتر اوقات در تك‌نوازي‌ها و بداهه نوازي ها استفاده مي‌شود و در مقايسه با سنتور سُل كوك صداي زيرتري دارد و از نظر كوك نيز يك پرده بالاتر از سنتور سُل كوك مي‌شود اين سنتور نيز از نوع 9 خرك مي‌باشد. كلاف جلو 80 سانت ، كلاف عقب 33 سانت ، قطر سنتور 26 سانت ، ضخامت چوب كلاف 15 تا 16 ميليمتر و ضخامت صفحه از نوع معمول كمتر است.

نوع ديگر سنتور سي‌كوك نام دارد كه ابعاد آن از سنتور لاكوك نيز كمتر است.

نوع ديگر، سنتور كروماتيك ناميده مي‌شود كه داراي سه اكتاو و نيم است و در كارهاي اركستري از آن استفاده مي‌شود. كليه سيم هاي اين سنتور سه تايي است (به استثناء هشت خرك سمت راست زرد) و نت‌خواني اين نوع ساز با كليد سُل و روي خط دوم حامل نوشته مي‌شود.

 

[cinder]

موارد مورد نیاز برای ساخت سنتور
1- چوب گردو - آزاد پوست ماری و انواع چوب آزاد دیگر – چوب افرای موجی (ببری) – چوب افرای چشمه طیور
2- چسب چوب سرد نوع عالی نجّاری
3- چسب گرم یزد و گرم ایتالیایی
4- سیم زرد و سفید سنتور نمرة 40/0 و 38/0 و 35/0
5- مفتول 2 میلیمتری زوار سنتور
6- لاك و الكل
7- مفتول 5 میلیمتری گوشی كوك سنتور
8- ساچمة خرك سنتور
9- چوب سرو (نرّاد)
سمبادة درشت و نرم و پوست ساب نرم و درشت برای رنگ آمیزی با لاك و الكل

سنتور بر اساس شواهد و قراین یكی از كهن ترین سازهای منطقه محسوب می گردد. قدیمی ترین اثری كه از این ساز به جا مانده متعلق به حجاری های آشور و بابلیان (۵۵۹ قبل از میلاد) است. كه در این حجاری ها، صف تشریفاتی كه به افتخار آشور بنی پال بر پا شده مجسم گردیده و سازی كه شباهت زیادی به ستتور امروزی دارد را بین آن صف مشاهده می كنیم.
ابوالحسن علی بن حسین مسعودی (متوفی به سال ۳۴۶ ه.ق) مورخ مشهور و نویسنده كتاب مروج الذهب در شرح اوضاع موسیقی در زمان ساسانیان، هنگام نام بردن از سازهای متداول موسیقی ساسانی، واژه سنتور (سنطور) را ذكر می كند. در كتب قدیم و تالیفات ابونصر فارابی و ابن سینا نیز نام سنتور چند بار ذكر شده است.
برخی محققین بر این باورند كه سنتور در زمان های خیلی دور از ایران به دیگر كشورهای آسیایی رفته است، چنان كه امروزه نیز انواع مشابه این ساز در عراق، تركیه، سوریه، مصر، پاكستان، هند، تاجیكستان، چین، ویتنام، كره، اوكراین و دیگر كشورهای آسیای میانه و نیز در یونان نواخته می شود.
با استناد به اسناد و مدارك، نگارگری ها و مینیاتورهای قرون اخیر، آنچه كه ما امروزه به عنوان سنتور در اختیار داریم در واقع سنتوری است كه از حدود یكصد و پنجاه سال اخیر (زمان قاجار) با شكل و شمایل فعلی خود در اختیار هنرمندان این مرز و بوم قرار دارد. چنان كه سنتورهای محمدصادق خان (اولین نمونه صوتی ساز سنتور به جا مانده از دوران قاجار متعلق به ایشان است)، حبیب سماع حضور و حبیب سماعی را در ابعاد، تعداد خرك و نحوه ساخت، بسیار نزدیك به سنتور امروزی مشاهده می كنیم.
بررسی تاریخ تحول ساز سنتور نشان می دهد كه این ساز طیف وسیعی از سبك ها و مكاتب مختلف را در قرن حاضر به خود اختصاص داده است به نحوی كه پس از یك بررسی اجمالی، می توان اذعان داشت حداقل ۱۵ سبك و مكتب مختلف و فعال در این عرصه شهره خاص و عام اند.
تنوع چشمگیر مكاتب و سبك ها باعث تنوع در صدادهی ساز، تكنیك نوازندگی و نحوه آهنگسازی و نغمه پردازی در سطوح مختلف بوده است.




سنتور یکی از سازهای اصیل ایرانی است که ساخت آن را به فیلسوف عـالیقـدر و موسیقیدان بزرگ قرن چهارم، ابونصرفارابی نسبت داده اند . از طرفی دیگر، شواهد و علائم بجای مانده از نقاشی ها و حکاکی های موجود از دوره های آشوری و بابلی، تصویر هایی را نشان می دهد که در آن افراد ، آلاتی ذوزنقه شکل شبیه سنتور را که به وسیله طناب یا نخی که بدان متصل بوداز گردن آویخته و با آن می نواختند.
این ساز خوش صدا و قدیمی در اکثر کشورهای دنیا نیز استفاده می شود . جاذبه صدای سنتور فوق العاده است و هـر شنونده ایی را تحت تأثیر قرار می دهد . سنتور بر خلاف شکل ساده دارای ساختمان پر رمز و راز و پیچیده ایی است . سادگی شکل سنتور باعث شده تا افراد زیادی به ساختن آن روی بیاورند. در این بین شخصی می تواند موفق باشد و به صدای واقعی سنتور دست پیدا کند که به تاریخچه سنتور سازی توجه داشته باشد و از تجربه ها و ریشه های تاریخی آن استـفاده کند.





1- کلاف
سوراخ موجود در پایین کلاف برای انتقال صدا به بیرون و تسهیل حمل و نقل ایجاد می شود
2- گوشی سنتور
3- سیم گیر
4- صفحه روی سنتور
5- گل سنتور
گلهای روی صفحه سنتور علاوه بر زیبایی سنتور ، جهت انتقال صدا به داخل بدنه و ایجاد رزونانس تعـبیه شده اند
6- شیطانک
دو قطعه چوب که در سمت راست و چپ صفحه سنتور نصب می شوند
7- مفتول سیمی روی شطانک
مفتول فلزی به ضخامت 5/1 میلی متر که بر روی شیطانک ها قرار می گیرد و سیم ها در دو انتهای صفحه با عـبوراز آنها به سیم گیر ها و گوشی ها ختم می شوند
8- خـرک
9- مفتول سیمی روی خرک
10- سیم های زرد
11- سیم های سفید
12- سیم های سفید پشت خرک
13- سیم های زرد پشت خرک( سیم های فوق قابل نواختن نمی باشند )