بروس مککندلس؛ ویژهکار این پرواز، در حال شرکت در یک راهپیمایی فضایی چند متر دور از کابین شاتل چلنجر است. بروس در این عملیات در حالی که دیگر به سفینه وصل نیست برای مانور دادن خود در فضا، از یک دستگاه کنترل دستی پرتاب ازت که با خود دارد استفاده میکند. برای بروس پارههای ابر زمین در پایین نگاره، چشماندازی آشنا درآن محیط بشدت متخاصم است!
فضانورد آمریکائی پیرز سلرز در دومین سفر فضائی خود و در حال انجام سومین راهپیمایی فضائی در مأموریت فضائی استیاس-۱۲۱: نمایشی از تمرین تکنیکهای تعمیر سپر حرارتی مدارگرد. فضانورد یا کیهاننورد کسی است که پس از گذراندن دورهٔ ویژهٔ کیهاننوردی متناسب، به فضای بیرون از جو کره زمین سفرکرده باشد.[۱]
این واژه معمولاً برای فضانوردان حرفهای بکار میرود، اما بطور کلی به افرادی که به نحوی به فضا سفر کردهاند نیز گفته میشود. مثلاً دانشمندان، پژوهشگران، خلبانان و حتی گردشگران فضایی که تجربه سفر به فضا را داشته باشند، فضانورد تلقی میشوند. گاهی بنا بر برخی از تعریفها حتی سرنشین یا سرنشینان بعضی از موشک-هواپیماها مانند ایکس-۱۵ را هم میتوان فضانورد دانست.
تاکنون بیش از ۵۴۰ فضانورد به فضا سفر کردهاند؛ پانصدمین فضانوردی که به فضا رفت فضانورد آمریکایی کریستوفر کسیدی بود.[۲] و رکوردهای ماندن در فضا «در یک دیدار» از یک سال هم گذشتهاست. رکوردهای ماندن در فضا برای یک فضانورد «در چند دیدار» بیش از ۸۰۰ روز است.
تعریف فضانوردی
بر اساس تعریف فدراسیون بینالمللی هوانوردی (FAI)، پرواز در ارتفاع بالاتر از یکصد کیلومتر «سفر فضایی» محسوب میشود. فدراسیون بینالمللی هوانوردی ارتفاع ۱۰۰ کیلومتری از سطح متوسط دریاها را مرز بین جو زمین و فضا یا به اصطلاح «خط کارمن» نامیدهاست. در ارتفاع بیشتر از خط کارمن، غلظت جو زمین به دلیل افزایش ناگهانی و شدید دما به قدری کاهش مییابد که میتوان از نیروی پسای ناشی از برخورد مولکولهای جو با شئ پرنده صرفنظر کرد. از دیگر سو بر اساس تعریف سازمان فدرال هوانوردی آمریکا، فردی که قادر باشد در ارتفاعی بیش از ۸۰ کیلومتر از سطح زمین پرواز کند، مفتخر به کسب عنوان فضانوردی خواهد شد. این ارتفاع جایی است که لایه مزوسفر تمام میشود.[۳]
مهندسان طراح هوافضا هنگام طراحی یا شبیهسازی بازگشت اجرام به جو زمین، گذر از ارتفاع ۱۲۰ کیلومتری را عبور از مرز جو به فضا در نظر میگیرند. سرعت بسیار زیاد اجسام در بازگشت به جَو دلیل این انتخاب است. در سرعتهای بسیار زیاد، جو رقیق در فاصله بین ارتفاع ۱۲۰ تا ۱۰۰ کیلومتری، نیروی پسای اتمسفری قابل توجهی تولید میکند.[۳]
تا تاریخ ۸ ژوئن ۲۰۱۳، در مجموع ۵۳۲ نفر از ۳۶ کشور جهان در ارتفاع ۱۰۰ کیلومتر (۶۲ مایل) یا بیشتر، که از آنها ۵۲۹ نفر به مدار پایین زمین یا فراتر از رسیدهاند.[۴] از این تعداد، ۲۴ نفر فراتر از مدار نزدیک زمین سفر کردهاند.
نخستینهای فضانوردی نخستین موجود زنده در فضا نخستین موجود زنده در فضا سگی به نام لایکا بود که در ۳ نوامبر سال ۱۹۵۷ میلادی، تنها یک ماه پس از پرتاب اسپوتنیک-۱ به فضا و آغاز رسمی عصر فضا، با فضاپیمای روسی اسپوتنیک-۲ به مدار زمین پرتاب شد. از این پرواز برای آزمایش ارگانهای زندهٔ بدن در مرحلهٔ پرتاب و شرایط بیوزنی و برای تکمیل سیستمهای پشتیبانی حیات در اولین فضاپیمای سرنشیندار استفاده شد. فضاپیمای اسپوتنیک-۲ حامل لایکا برای بازگشت به زمین طراحی نشده بود، و لایکا مدتی پس از پرتاب در مدار زمین جان سپرد.[۵]
نخستین انسان فضانورد
یوری گاگارین نخستین انسان فضانورد جهان
نخستین فضانورد جهان یوری گاگارین کیهاننورد روسی بود که روز ۲۳ فروردین ۱۳۴۰ با فضاپیمای وستوک-۱ به فضا رفت و در طول ۱۰۸ دقیقه یک دور مدار زمین را پیمود.
نخستین زن فضانورد
نوشتار اصلی: زنان فضانورد
والنتینا ترشکووا نخستین زن فضانورد نخستین زن فضانورد والنتینا ترشکووا کیهاننورد زن روسی است که در روز ۱۶ ژوئن ۱۹۶۳ میلادی (برابر ۲۶ خرداد ۱۳۴۲) با فضاپیمای وستوک-۶ به فضا رفت و نزدیک به سه روز در فضا بود. او همچنین نخستین فرد غیرنظامی فضانورد جهان است زیرا پس از انجام پرواز فضایی خود بود که به نیروی هوایی شوروی پیوست.
نخستین راهپیمایی فضایی
تمبر یادبود نخستین راهپیمایی فضایی، متعلق به شرکت پست اتحاد جماهیر شوروی (سال ۱۹۶۵ میلادی)
نخستین راهپیمایی فضایی توسط الکسی لئونوف کیهاننورد روسی در ۲۷ اسفند ۱۳۴۳ (۱۸ مارس سال ۱۹۶۵ میلادی) انجام شد. او پس از پوشیدن لباس فضایی از فضاپیمای واسخود-۲ خارج شد و به مدت ۲۰ دقیقه، در حالیکه با کابل مخصوص به فضاپیمای خود متصل بود در فضای بیکران شناور شد. در مدت زمانی که الکسی لئونوف در بیرون از فضاپیمای بسر میبرد، این فضاپیما در مدار زمین مسیری از شمال آفریقا تا شرق سیبری را پیمود.
نخستین گام بر روی ماه نخستین انسان بر روی ماه نیل آرمسترانگ فضانورد آمریکایی است که طی مأموریت آپولو ۱۱ در ۲۰ ژوئیه سال ۱۹۶۹ میلادی بر روی ماه گام نهاد. فضاپیمای ماهنشین مأموریت آپولو ۱۱ بیش از ۲۱ ساعت روی سطح ماه قرار داشت که در طول آن آرمسترانگ و فضانورد همکارش باز آلدرین بیش از دو ساعت و نیم روی سطح ماه به کار و نصب دستگاههای گوناگون پرداختند.
نخستین فضانورد فارسیزبان نخستین فضانورد فارسیزبان عبدالاحد مهمند کیهاننورد افغان است که در ۷ شهریور (۷ برج سنبله) سال ۱۳۶۷ (۲۹ اوت سال ۱۹۸۸) با فضاپیمای روسی سایوز تیام ۶ به فضا رفت و به مدت ۹ روز به همراه فضانوردان دیگر در ایستگاه فضایی میر به پژوهشهای اخترفیزیکی، پزشکی و بیولوژیکی پرداخت.
نخستین گردشگر فضایی نخستین گردشگر (توریست) فضایی، دنیس تیتو بازرگان و مهندس آمریکایی بود که با پرداخت حدود ۲۰ میلیون دلار در ۸ آوریل سال ۲۰۰۱ میلادی با فضاپیمای روسی سایوز تیام ۳۲ به فضا رفت و به مدت ۷ روز و ۲۲ ساعت در ایستگاه فضایی بینالمللی در مدار زمین اقامت داشت.
نخستین زن گردشگر فضایی (فضانورد همراه)
انوشه انصاری لحظههایی پس از فرود نخستین زن گردشگر فضایی و نخستین ایرانی در فضا، کارآفرین و مهندس ایرانی انوشه انصاری است که با پرداخت حدود ۲۰ میلیون دلار با فضاپیمای روسی سایوز تیامای-۹ در روز ۲۷ شهریور ۱۳۸۵ به مدار زمین رفت و اقامت ۱۱ روزهٔ خود را در ایستگاه فضایی بینالمللی آغاز کرد. انوشه انصاری ترجیح میدهد در مورد سفر فضایی خود از عنوان «فضانورد همراه» به جای واژهٔ «گردشگر فضایی» استفاده کند.
نخستین فضانورد عرب
سلطان بن سلمان بن عبدالعزیز
شاهزاده سلطان بن سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، فرزند سلمان بن عبدالعزیز (در آن زمان ولیعهد عربستان سعودی)، اولین عربی بود که در سال ۱۹۸۵ میلادی با فضاپیمای دیسکاوری آمریکا به مدار زمین رفت.
نیل آرمسترانگ اولین انسانی که روی ماه گام نهاد، در حال استراحت در کابین ماهنشین مأموریت آپولو ۱۱ پس از نخستین راهپیمایی روی ماه طولانیترین اقامت در فضا
رکورد طولانیترین اقامت پیوسته در فضا متعلق به والری پولیاکف کیهاننورد روسی است که به مدت ۴۳۷ روز متوالی در ایستگاه فضایی میر زندگی و پژوهش کرد.
سرگئی کریکالیوف، دیگر فضانورد روسی رکورد طولانیترین اقامت ناپیوسته در فضا را دارا است؛ وی رویهم رفته با ۸۰۳ روز و ۹ ساعت و ۳۹ دقیقه اقامت در فضا طی شش مأموریت فضایی (شامل ۸ راهپیمایی فضایی)، بیشتر از هر انسان دیگری در فضا زندگی کردهاست.[۶][۷]
طولانیترین پرواز تکنفره طولانیترین پرواز تکنفره به مدت ۴ روز و ۲۳ ساعت توسط والری بیکفسکی کیهاننورد روسی از ۱۴ تا ۱۹ ژوئن ۱۹۶۳ با فضاپیمای وستک ۵ انجام شد.
بیشترین تعداد سفر فضایی
رکورد بیشترین تعداد سفرهای فضایی متعلق به فرانکلین چانگ دایاز فضانورد کاستاریکایی-آمریکایی و جری راس فضانورد آمریکایی است. وی ۷ پرواز فضایی را در پرونده خود ثبت کردهاست.
طولانیترین حضور پیوسته انسان در فضا
رکورد طولانیترین حضور پیوسته انسان در فضا متعلق به ایستگاه فضایی میر است. روسیه (و شوروی سابق) به مدت ۳۶۴۴ روز حضور بیوقفهٔ فضانوردان را در ایستگاه فضایی میر تضمین کردند. این دوره از ۵ سپتامبر ۱۹۸۹ آغاز و در ۲۹ اوت سال ۱۹۹۹ به پایان رسید.
کشورهایی که تا سال ۲۰۰۹ فضانوردانی داشتهاند. طولانیترین مدت اقامت بر سطح ماه
رکورد طولانیترین مدت اقامت بر سطح ماه متعلق به یوجین سرنن و هریسون اشمیت فضانوردان آمریکایی است. آنها در مأموریت آپولو ۱۷ پس از فرود بر ماه در ۱۱ دسامبر ۱۹۷۲، به مدت ۷۴ ساعت و ۵۹ دقیقه و ۴۰ ثانیه بر سطح ماه ماندند.
دورترین سفر فضایی انسان
رکورد دورترین سفر فضایی انسان متعلق به فضانوردان آمریکایی مأموریت آپولو ۱۳ است. فضاپیمای آنها در ۱۵ آوریل ۱۹۷۰ در حالیکه به علت نقص فنی در حالت اضطراری بود، ۴۰۰٬۱۷۱ کیلومتر از زمین دور شد.
جوانترین و پیرترین فضانوردان
جوانترین فضانورد گرمان تیتوف کیهاننورد روسی است که در ۶ اوت ۱۹۶۱ میلادی در سن ۲۵ سالگی با فضاپیمای وستک-۲ به مدار زمین رفت.
پیرترین فضانورد جان گلن سناتور و فضانورد سابق آمریکایی است که پس از بازنشستگی مجدداً در ۲۹ اکتبر سال ۱۹۹۸ میلادی در سن ۷۷ سالگی با فضاپیمای شاتل دیسکاوری به مدار زمین رفت.
مناسبترین افراد در جهان برای فضانوردی
طبق مقالهای که در نشریه سی نت(به انگلیسی: Cnet) آمدهاست فضانوردی از جمله خطراتی که فضانوردان با آن مواجه هستند، تابش پرتوهای مضر کیهانی است که از خورشید و سایر ستارهها آنها را دربر میگیرد و بهترین افراد برای ارسال به فضا مقاومترین آنهاست.
فضانوردان چه میخورند؟
نوشتار اصلی: خوراک فضانوردان
فضانوردان در نخستین مأموریتهای فضایی از غذاهای خشک و یخزده استفاده میکردند. کپسولهای فضایی آنها برای تولید الکتریسیته از پیلهای سوختی بهره میبردند. آب به عنوان محصول جانبی پیلهای سوختی که با ترکیب اکسیژن و هیدروژن، الکتریسیته تولید میکنند، در آن ناوهای فضایی به وفور در دسترس بود؛ بنابراین فضانوردان میتوانستند در زمان صرف غذا با مخلوط کردن آب گرم و غذای خشک شده، وعده غذاییِ نه چندان دلچسبی را تهیه نمایند. این غذاها چندان باب میل فضانوردان نبود و آنها پس از چند روز از طعم و شکل این غذاها بیزار میشدند.[۸]
اما غذاهای فضایی امروزی شامل انواع متنوعی از غذاهای بستهبندی و استریلیزه شده آماده، میوههای خشک، آجیل و انواع شیرینیهایند. گاهی هم میوه تازه به مدار زمین راه پیدا میکند، اما باید در مدت زمان کوتاهی خورده شوند، چون در صورت فاسد شدن، همه پولی که بابت فرستادن آنها به فضا صرف شده به هدر میرود.
برخی گونه غذاها در فضا استفاده نمیشوند. از این دست غذاها میتوان به نوشابههای گازدار، غذاهای پودری مانند پودر نمک و فلفل، خُردشدنی مانند چیپس، و برخی میوهجات مانند موز و پرتقال اشاره کرد.
والنتینا ترشکووا، نخستین زن فضانورد نخستین زن فضانورد والنتینا ترشکووا کیهاننورد روسی است که در ۶ مارس ۱۹۶۳ میلادی با فضاپیمای وستک-۶ به فضا رفت.
نخستین فضانورد زن که اقدام به راهپیمایی فضایی کرد، اسوتلانا ساویتسکایا کیهاننورد روسی است که در ۲۵ ژوئیه ۱۹۸۴ پس از خروج از ایستگاه فضایی سالیوت-۷ به مدت ۳ ساعت و ۳۵ دقیقه در مدار زمین به راهپیمایی پرداخت. وی همچنین دومین فضانورد زن جهان است.
انوشه انصاری درحال نمایش گیاهی که در بخش ازوزدا در ایستگاه ایستگاه فضایی بینالمللی پرورش یافته است
نخستین فضانورد و گردشگر فضایی ایرانی نیز یک زن بود. انوشه انصاری، که با پرداخت حدود ۲۰ میلیون دلار با فضاپیمای روسی سایوز تیامای ۹ در ۱۸ سپتامبر ۲۰۰۶ به مدار زمین رفت، اقامت ۹ روزه خود را در ایستگاه فضایی بینالمللی آغاز نمود. انوشه انصاری ترجیح میدهد در مورد خود از عنوان «فضانورد همراه» بجای واژه «توریست فضایی» استفاده کند.
فدراسیون بینالمللی فضانوردی
International Astronautical Federation
- IAF -
نشانواره فدراسیون بینالمللی فضانوردی
بنیانگذاری ۱۹۵۱؛ ۶۸ سال پیش گونه سازمان مردمنهاد هدف طرفداری از فضا جایگاه پاریس،
فرانسه زبانهای رسمی انگلیسی، فرانسوی وبگاه iafastro.org فدراسیون بینالمللی فضانوردی یک سازمان طرفداری از فضا است که ستاد آن در پاریس فرانسه است. این سازمان در سال ۱۹۵۱ (میلادی) به صورت یک سازمان مردمنهاد بنیانگذاری شد تا راه گفتگو را بین دانشمندان جهان درباره همرسانی دانش برای همکاری بینالمللی در زمینه فضای بیرونی فراهم کند. ۳۴۰ عضو از ۶۸ کشور جهان عضو فدراسیون بینالمللی فضانوردی هستند.[۱] این اعضا، آژانس فضایی، شرکت، دانشگاه، انجمن حرفهای، سازمان دولتی، و انجمن علمی هستند. فدراسیون بینالمللی فضانوردی با فرهنگستان بینالمللی کیهاننوردی پیوند دارد و نهاد بینالمللی حقوق فضایی در برپایی همایش بینالمللی فضانوردی همکاری میکند.
تاریخچه
پس از جنگ جهانی دوم هاینز گارتمان، گونتِر لُئِزِر، و هاینز-هرمان کئل «انجمن موشک آلمان» را پایه گذاشتند و با انجمن بین سیارهای بریتانیا و گروه فضانوردان فرانسه تماس گرفتند. رهبر گروه فرانسوی، الکساندر آنانُف، نخستین همایش بینالمللی برای فضانوردان را در سپتامبر ۱۹۵۰ در پاریس برنامهریزی کرد. در دومین همایش در لندن در سپتامبر ۱۹۵۱ فدراسیون بینالمللی فضانوردی پدید آمد. در سومین همایش در اشتوتگارت در ۱۹۵۲ (میلادی) نظامنامه فدراسیون بینالمللی فضانوردی پذیرفته شد و سازمان بر پایه قانون سوئیس ثبت شد.[۲]
نشستها
بزرگترین و شناختهشدهترین رویداد فدراسیون بینالمللی فضانوردی، همایش بینالمللی فضانوردی است که هر سال در سپتامبر یا اکتبر برگزار میشود. در همایش بینالمللی فضانوردی، رویدادهای زیادی برگزار میشوند. از جمله: جلسات عمومی ردهبالا و سخنرانیهای برجسته، رویدادهای حرفهای ویژه دانشآموزان و جوانان، اتاق گفتگوی شبکه جهانی، و یک برنامه فنی که آخرین پیشرفتها در علوم و اکتشافات، کاربردها و عملیات، فناوری، و زیرساخت، فضای بیرونی و اجتماع را معرفی میکند.
چندین رویداد کناری مانند کارگاه مشترک سازمان ملل متحد و فدراسیون بینالمللی فضانوردی نیز برگزاری میشوند که دو روز پیش از همایش انجام میشود.[۳]
فدراسیون بینالمللی فضانوردی همچنین سری "همایشهای جهانی" را برگزار میکند:[۴]
همایش جهانی اکتشاف ماه در پکن [۵][۶]۲۰۱۰
همایش جهانی اکتشاف فضا در واشینگتن، دی.سی. [۷]۲۰۱۲
همایش جهانی کاربردهای فضا در پاریس [۸]۲۰۱۴
همایش جهانی نوآوری فضا در مونیخ [۹]۲۰۱۵
همایش جهانی نوآوری فضا و جامعه اطلاعاتی در ژنو [۱۰]۲۰۱۶
همایش جهانی اکتشاف فضا در پکن [۱۱]۲۰۱۷
همایش جهانی کاربردهای فضا در مونتهویدئو [۱۲]۲۰۱۸
در همکاری نزدیک با سازمان ملل متحد، فدراسیون بینالمللی فضانوردی، کارگاه فضایی برای توسعه ملتها را برگزار میکند. در همکاری با کمیته پژوهش فضایی و نهاد بینالمللی حقوق فضایی، فدراسیون بینالمللی فضانوردی برآورد سالانه نکات برجسته فضا را برای سازمان ملل متحد انجام میدهد.
تمبر با تصویر سیاره بهرام، به مناسبت برگزاری همایش فدراسیون بینالمللی فضانوردی در شهر درسدن در سال ۱۹۹۰ (آلمان شرقی) جایزهها
فدراسیون بینالمللی فضانوردی برنلمه دو جایزه بزرگ برای جوانان حرفهای و دانشآموزان را برگزار میکند: دادن جایزه ظهور رهبران فضایی و برنامه شناسایی رهبران فضایی جوان. این کار به جوانان امکان میدهد که بدون پرداخت حق عضویت در برنامههای فدراسیون بینالمللی فضانوردی شرکت کنند و در هنگام شرکت در این برنامهها هزینههای سفر و جای زندگی آنها را پرداخت میکند.
هر سال در همایش بینالمللی فضانوردی، جایزههای اصلی زیر داده میشوند: جایزه جهانی فضایی فدراسیون بینالمللی فضانوردی، جایزه یادبود آلن دی. امیل[۱۳]، تالار مشاهیر فدراسیون بینالمللی فضانوردی، جایزه خدمات ممتاز فدراسیون بینالمللی فضانوردی، مدال فضانوردی فرانک جی. مالینا[۱۴]، و جایزه لویجی جی. ناپولیتانو[۱۵].
انتشارات
فدراسیون بینالمللی فضانوردی مجموعه مقالات نشستهای خود را به همراه پژوهشهای انجام شده توسط کمیتههای خود و دیگر گزارشها به صورت الکترونیکی در دسترس قرار میدهد.