معرفی ساز چگونه با ساز باغلاما آشنا شویم؟

[Eyna.sh]

آشنایی با ساز باغلاما
ساز باغلاما سازی ست زهی که با مضراب پلاستیکی یا سرانگشتان دست (شلپه – شرپه) نواخته می‌شود. باغلاما در آناتولی، شمال عراق و آذربایجان رایج است. ساز باغلاما هفت سیم دارد که به سه گروه سه‌سیم، دوسیم و دوسیم تقسیم می‌شود. نوع دیگر ساز باغلاما با دسته بلندتر در ایران با نام دیوان شناخته می‌شود.

خانواده باغلاما
باغلاما در انواع و اندازه های مختلف (مطابق با هدف مورد نظر) نواخته می شود.

انواع باغلاما :
-جورا (Cura)
-تانبورا (Tanbura)
-باغلاما دسته کوتاه (Çöğür,Kısa Sap Bağlama)
-باغلاما دسته بلند (ِUzun Sap Bağlama)
-ساز دیوان (Divan Sazı)
-ساز میدان (Meydan Sazı)

کوک های باغلاما
-کوک بوزوک یا کارا (Sol, Re, La)
-کوک باغلاما (La, Sol, Re)
-کوک مستزاد (Fa, Re, La)
-کوک میسکت (Fa#, Re, La)

مشاهیر ساز باغلاما
اورهان گنجه بای، احمد کوچ، مراد کایا، چتین آکدنیز، اردال ارزینجان، دسکو هرکی ، نشئت ارتاش، حسرت گؤل‌تکین، ارول پارلاک، عارف ساغ، کارل ساندرز، ارکان اوغور، عثمان آکیول و از نوازندگان چیره‌دست باغلاما هستند. احمد کوچ آهنگ‌های معروف جهان را برای این ساز تنظیم کرده و می‌نوازد.​

 

[*SAmiN]

باغلاما ، به ترکی (Bağlama) سازی در منطقهٔ آناتولی است و در میان مردم ترک‌زبان و کردزبان ترکیه و شمال عراق رایج است. در نیم‌قرن گذشته باغلاما و سازهای هم‌خانوادهٔ آن بیشتر توسط مهاجران در آذربایجان غربی و کردستان ایران رواج یافته است. گمان می‌رود باغلاما و سازهای هم‌خانوادهٔ آن محصول تغییراتی هستند که روی قوپوز صورت گرفته است. به هر ترتیب باغلاما و سازهای هم‌خانوادهٔ آن نقش مهمی در انتقال فرهنگ و موسیقی ترکی به عصر حاضر ایفا کرده‌اند.
نام این ساز باغلاما است. متأسفانه در ایران گاهی به آن ساز دیوان نیز می‌گویند؛ که از واژه فارسی ساز به معنی دستگاه و ابزار آمده است. اگرچه ساز به یک مجموعه از سازهای زخمه‌ای اشاره دارد.این ساز در موسیقی کلاسیک عثمانی، موسیقی محلی ترکی، موسیقی آذری، موسیقی کردی، موسیقی آشوری، موسیقی ارمنی، و در بخش‌هایی از سوریه، عراق و کشورهای بالکان استفاده می‌شود. ابزاری شبیه باغلاما امروز در حفاری‌های باستان شناسی از سومر و هیتی در آناتولی و در آثار یونان باستان یافت شده است.

ساز باغلاما در دو نوع دسته کوتاه و دسته بلند تقسیم می شود.ساز دسته کوتاه با کوک la-sol-re صدای دلنشین تری دارد و صدای ساز تا حدی شبیه قوپوز آذری می شود.این ساز در ایران از ۲۰۰ هزار تومان تا ۵۰۰هزار تومان است.نوع دوم یعنی باغلاما دسته بلند با کوک sol-re-laصدای گرمی را به خود اختصاص داده.و این ساز هم از ۳۰۰ هزار تومان تا ۱ ملیون و ۵۰۰ هزار تومان موجود است.علت خوش صدایی ساز دیوان ترکیب سیم های زیر با باس است. همینطور که در عکس مشاده می کنید در ردیف اول سیم های دیوان دو سیم زیر با یک سیم باس ترکیب شده و صدای طنین دار و جون داری رو به وجود اورده.در ردیف دوم دو سیم تقریبا بم هم اضافه شده که شباهتی به صدای ساز را هم دارم و در ردیف سوم هم یک سیم زیر و یک سیم بم هم ترکیب شدند که کمتر در پرده گیری از ان استفاده می شود.اجزای ساز عبارت است از:صفحه ی ساز-کاسه تقریبا حجیم ساز-سیم گیر-دسته(در دونوع کوتاه و بلند)-سرپنجه-شیطانک و خرک-گوشی های ساز که با گوشی ها ساز را کوک می کنیم.از کوک های دیگر این ساز هم عبارت است از:sol-fa-do و do-sol-do ولی اکثرا به صورت sol-re-la کوک می شود.

 

[*SAmiN]

گام 1 - مشخصات عمومی ساز
خانواده باغلاما
باغلاما در انواع و اندازه های مختلف (مطابق با هدف مورد نظر) نواخته می شود.

انواع باغلاما :

• جورا (Cura)
• تانبورا (Tanbura)
• باغلاما دسته کوتاه (Çöğür,Kısa Sap Bağlama)
• باغلاما دسته بلند (ِUzun Sap Bağlama)
• ساز دیوان (Divan Sazı)
• ساز میدان (Meydan Sazı)

کوک های باغلاما

• کوک بوزوک یا کارا (Sol, Re, La)
• کوک باغلاما (La, Sol, Re)
• کوک مستزاد (Fa, Re, La)
• کوک میسکت (Fa#, Re, La)

مشاهیر ساز باغلاما
اورهان گنجه‌بای، احمد کوچ، مراد کایا، چتین آکدنیز، اردال ارزنجان، دسکو هرکی، نشئت ارتاش، حسرت گؤل‌تکین، ارول پارلاک، عارف ساغ، کارل ساندرز، ارکان اوغور، عثمان آکیول و از نوازندگان چیره‌دست باغلاما هستند و احمد کوچ آهنگ‌های معروف جهان را برای این ساز تنظیم کرده و می‌نوازد.از جمله نوازندگان ایرانی این نیز می توان به نوازنده آذربایجانی نوید مثمر که از وی دو آلبوم حق چلبیم و آغیش در بازار موجود است و نوازنده کرد کسری سپندار اشاره نمود .

 

[*SAmiN]

گام 2 - ویژگی‌های ظاهری و ساختاری
سازیست زهی که با مضراب پلاستیکی یا سرانگشتان دست (شلپه – شرپه) نواخته می‌شود.
این ساز هفت سیم دارد که به سه گروه سه‌سیم، دوسیم و دوسیم تقسیم می‌شود. نوع دیگر این ساز با دسته بلندتر در ایران با نام دیوان شناخته می‌شود.
باغلاما کاسه ی طنینی یکپارچه به شکل تقریباً نیمه‌گلابی و دسته‌ای نسبتاً طویل دارد که دستان‌ها(پرده‌ها) روی آن بسته می‌شوند. روی دهانهٔ کاسه صفحه چوبی قرار دارد و سایر اجزای سازهای این خانواده عبارت‌اند از: وترها، سیم‌گیر، خرک، شیطانک، گوشی‌ها و مضراب.

گام 3 - جنس و مواد به کار رفته در ساختمان ساز

• کاسهٔ طنینی یکپارچه (گاه ترکه‌ای): چوب‌های پروانه، عرعر و ماهون.
• صفحه: چوب صنوبر، چوب‌های دیگر.
• دستان‌ها: سیم نایلونی.
• خرک:شاخ، استخوان، عاج فیل، چوب‌های سخت.
• وترها:زه یا موی دم اسب (در قدیم)، سیم فولادی.
• شیطانک و سیم‌گیر:شاخ، استخوان، عاج فیل، چوب‌های سخت.
• مضراب: چوب یا پوست درخت گیلاس یا آلبالو (در قدیم). شاخ، پر غاز و پلاستیک نرم.

گام 4 - موارد و نوع استفاده
باغلاما و سازهای هم‌خانواده آن رپرتوار گسترده‌ای دارند که مقام‌های رایج در موسیقی کردی، موسیقی ترکی، ارمنی ترکیه، موسیقی کردی شمال عراق و بسیاری از مقام‌های رایج در برخی نقاط مرزی ایران، ترکیه و شمال عراق را شامل می‌شود. این سازها هم به صورت تک‌نوازی و هم در همراهی با آواز و نیز در کنار سازهای دیگر در ارکسترهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.