آشنایی با جنگ سرد

[Elka Shine]

جنگ سرد اصطلاحا به جنگی اطلاق میشود که از تنشها، کشمکش ها و رقابتها در روابط آمریکا، شوروی سابق و همپیمانان آنها در طول دهه های ۱۹۴۰ تا ۱۹۹۰ بوجود آمد.

در سال ۱۹۴۵ و پس از پایان جنگ جهانی دوم تنش بین آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی آغاز شد و تا سال ۱۹۴۷ افزایش یافت.


در طول این زمان رقابت بین این دو ابرقدرت در عرصه هایی از قبیل نظامی، ایدئولوژی، روانشناسی، جاسوسی، ورزش، تجهیزات نظامی، صنعت و توسعه تکنولوژی ادامه داشت.


این رقابتها، مسابقات فضایی، پرداخت هزینه های گزاف دفاعی، مسابقات سلاح های هستهای و تعدادی جنگهای غیرمستقیم با خود به همراه داشت.


در طول این جنگ، درگیری نظامی مستقیمی بین نیروهای آمریکایی و شوروی رخ نداد، اما گسترش قدرت نظامی، کشمکشهای سیـاس*ـی و درگیریهای مهم بین کشورهای پیرو و هم پیمانان این ابر قدرتها از دستآوردهای جنگ سرد به حساب میآید.


آمریکا و شوروی که در طول جنگ جهانی دوم در مقابل آلمان نازی متحد بودند، حتی قبل از پایان جنگ بر سر چگونگی دوباره سازی جهان پس از جنگ با هم اختلاف داشتند.


پس از جنگ جهانی دوم در حالی که آمریکا در تلاش بود تا کمونیسم را در جهان محدود کند، گستره جنگ سرد به تمام جهان به ویژه اروپای غربی، خاورمیانه و جنوب شرقی آسیا کشیده شد.


در این دوره، جهان با بحران هایی از قبیل دیوار برلین (1949- 1948) جنگ کره (1953- 1950) جنگ ویتنام (1965-1973)، بحران موشکی کوبا (1962) و جنگ شوروی در افغانستان روبه رو شد که هر لحظه امکان یک جنگ جهانی دیگر را ایجاد میکرد.


یکی از دلایل مهم دوری هر دو طرف از ایجاد یک جنگ مستقیم، دسترسی آنها به سلاحهای هسته ای و ترس از استفاده طرف مقابل از این سلاحها بود.


در نهایت در انتهای دهه ۱۹۸۰ و با دیدارهای مقامات عالی رتبه که به وسیله آخرین رهبر شوروی؛ میخائیل گورباچف ترتیب داده شد و برنامه های اصلاحی وی، جنگ سرد پایان یافت.


جنگ سرد دوم


در فاصله زمانی بین تجـ*ـاوز شوروی سابق به افغانستان در دسامبر ۱۹۷۹ و به قدرت رسیدن میخائیل گورباچف در شوروی در مارس ۱۹۸۵ روابط بین ابرقدرتها پس از آشتی دهه ۱۹۷۰ به سردی گرائید. به دلیل افزایش تنش بین بلوک شرق و غرب گاهی به این دوره جنگ سرد دوم میگویند.


حمله سال ۱۹۷۹ شوروی سابق به افغانستان باعث واکنش بسیاری از کشورها و تحریم گسترده بازیهای المپیک ۱۹۸۰ مسکو برای حمایت از رژیم کمونیستی نوپای این کشور توسط بسیاری ازکشورهای غربی شد.


تجـ*ـاوز شوروی منجر به درگیری طولانی مجاهدین افغانستان با ارتش شوروی شد که تا پایان دهه ۱۹۸۰ ادامه داشت.


در سال ۱۹۷۹ متحدین ناتو که از استقرار موشکهای هسته ای میان برد اساس-20 نگران بودند توافق کردند که به مذاکرات محدود سازی سلاحهای راهبردی ادامه دهند تا تعداد موشکهای هسته ای مورد استفاده را محدود کنند؛ درعین حال آنها تهدید کردند که اگر مذاکرات شکست بخورد، ۵۰۰ دستگاه موشک کروز در آلمان غربی و هلند مستقر میکنند.


این مذاکرات به شکست محکوم شد. استقرار برنامه ریزی شده با مخالفت شدید و گسترده افکار عمومی اروپا مواجه شد و در چند کشور اروپایی تظاهرات بی سابقه ای رخ داد.


نو محافظه کاران علیه سیاستهای زمان نیکسون و جیمی کارتر در قبال شوروی سابق موضع گرفتند. بسیاری از آنها که با سناتور جنگ طلب دمکرات به نام هنری اسکوپ جکسون همراه شده بودند، به رئیس جمهور (کارتر) فشار آوردند که از موضع مقابله با شوروی برخورد کند.


آنها در نهایت خود را با رونالد ریگان و جناح محافظه کار جمهوری خواهان که به جلوگیری از گسترش شوروی متعهد شده بودند، هماهنگ کردند.


انتخاب مارگارت تاچر به عنوان نخست وزیر بریتانیا در سال ۱۹۷۹ و به دنبال آن انتخاب رونالد ریگان به عنوان رئیس جمهور آمریکا در سال ۱۹۸۰، باعث به قدرت رسیدن دو جنگجوی سرد سرسخت در رأس رهبری دنیای غرب شد.



پایان جنگ سرد


این دوره با به قدرت رسیدن میخائیل گورباچف به عنوان رهبر شوروی سابق در سال ۱۹۸۵ آغاز شد و تا فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ ادامه داشت.


رویدادهای این دوره، حادثه چرنوبیل (۱۹۸۶)، پاییز ملتها شامل سقوط دیوار برلین (۱۹۸۹) بود، عملیات کودتای ۱۹۹۱ شوروی سابق و سقوط شوروی (۱۹۹۱)، پیاده سازی سیاستهای گلاسنوست و پرسترویکا، نارضایتی عمومی از جنگ شوروی در افغانستان و آثار اقتصادی سیـاس*ـی حادثه چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ است.


با به قدرت رسیدن گورباچف تنش های شرق و غرب به سرعت کاهش یافت. پس از مرگ متوالی سه رهبر پیر شوروی از سال ۱۹۸۲، پولیتبورو (مهمترین کمیته تصمیم گیری حزب کمونیست) گورباچف را به عنوان رئیس حزب کمونیست انتخاب کرد.


ریگان در دوره دوم ریاست جمهوری خود در سال ۱۹۸۵ در ژنو و در سال ۱۹۸۶ در ریکیاویک با گورباچف ملاقات و نومحافظه کاران را شگفت زده کرد؛ موضوع ملاقات دوم بحث درباره کاهش زرادخانه های موشکی میانی در اروپا بود.


هزینه های مسابقه تسلیحاتی جنگ سرد از یکسو و افزایش تقاضا برای مجموعه بزرگی از کمکهای خارجی و نظامی از طرف متحدین سوسیالیستها از سوی دیگر، تلاشهای گورباچف برای تقویت تولید کالاهای مصرف کنندگان و اصلاح اقتصادی را در وضعیت بسیار حساس و پرمخاطرهای قرار داد.


در سال 1989 دولتهای کمونیست اروپای شرقی یک به یک سرنگون شدند. در لهستان، مجارستان و بلغارستان اصلاحات دولت باعث پایان صلح آمیز حاکمیت کمونیستها و استقرار دمکراسی شد.


تظاهرات گسترده در آلمان شرقی و چکسلواکی باعث سرنگونی کمونیستها در این دو کشور گردید و دیوار برلین باز شد. در رومانی یک قیام عمومی باعث سرنگونی رژیم نیکولای چائوشسکو در اواسط دسامبر و اعدام او در ۲۵ دسامبر 1989 شد.


شوروی سابق کمک زیر ساختی کمی برای ماهوارههای خود در اروپای شرقی در نظر گرفت، اما آنها کمکهای نظامی گستردهای به صورت نقدی، مواد و کنترلی به آنها میرساندند. تکیه شوروی بر اقتصاد ناکارآمد نظامی باعث مشکلات بعدی در سازگاری مجدد پس از سقوط کمونیسم شد.


سقوط اتحاد جماهیرشوروی باعث کاهش ناگهانی و فوق العاده تعداد جنگها، جنگهای بین کشورها، جنگهای نژادی، جنگهای انقلابی و شمار پناهندگان و آوارگان و افزایش کشورهای دمکراتیک شد.

 

[Elka Shine]

جنگ سرد چيست؟


در اواخر دهه ۱۹۵۰ ميلادي، رئيس جمهور وقت آمريكا- آيزنهاور- سياست هاي ابتدايي فضايي آمريكا را تدوين كرد. در آن زمان، آمريكا همواره بيم حملات ناگهاني شوروي را داشت؛ به ويژه زماني كه شوروي ها با موفقيت، اسپوتنيك ۱ آزمايش كرده بودند. آمريكا نيز در قبال پيشرفت هاي روزانه شوروي در عرصه تكنولوژي فضايي، تصميم گرفت با پيگيري چندين برنامه، خود را به يك ابرقدرت فضايي تبديل كند.


همزمان با پيشرفت تكنولوژي، تسليحات نظامي نيز قوت گرفته اند و رقابت ميان كشورهاي ابرقدرت نظامي در عرصه تسليحات نظامي تا حدي است كه مجبور به جاسوسي از وضعيت رقباي خود و در عين حال، تجهيز نيروهاي نظامي خود هستند تا در مقابل تهديد نظامي كشورهاي ديگر آسوده باشند.

نكته جالب توجه در چند دهه اخير(از دهه ۱۹۵۰ تاكنون) وجود سامانه هاي نظامي فضايي است كه در هر روز، چندين بار از فراز حريم فضايي ما عبور مي كنند.

با وجود تأكيدات و پيمان هاي گوناگون بين المللي مبني بر استفاده صلح آميز از فضا، متأسفانه هنوز انواع ماهواره هاي جاسوسي و نظامي در مدارهاي زمين مي گردند و در هر لحظه مي توانند در كوتاه ترين زمان، هر نقطه در كره زمين را مورد هجوم قرار دهند.

هم اكنون نگراني هاي بسياري در مورد تسليحات فضايي وجود دارد و سازمان ملل اميدوار است با تشكيل كميته هاي گوناگون براي استفاده صلح آميز از فضا، راه حلي براي خلع تسليحات فضايي كشورهاي ابرقدرت نظامي پيدا كند؛ در صورتي كه هر روز بر ميزان تنش ها و رقابت ميان كشورها افزوده مي شود.

بي شك نخستين برنامه هاي فضايي آمريكا در جهت جاسوسي بوده است زيرا تمام پروژه هاي نظامي و حتي غيرنظامي شوروي به صورت سري انجام مي شد. آمريكايي ها آغاز برنامه هاي فضايي شان را(مانند ديگر پروژه هاي نظامي) با شعار فضاي آزاد، صلح در فضا و فضا براي بشر ادامه دادند، ولي بر خلاف شعارها اكثر پروژه ها براي مقاصد جاسوسي و نظامي بود.

بودجه هاي هنگفتي از طرف هر دو كشور رقيب(آمريكا و شوروي) براي ساخت قوي ترين تسليحات فضايي خرج شد. در اواخر سال ۱۹۶۸ اوريس جانسون- فرمانده نهمين تيم تحقيقاتي دفاع هوا فضايي (Aerospace Defense)- مقاله اي را با تيتر «فضا؛ امروزه اولين خط دفاعي» در مجله «قدرت هوايي» به چاپ رساند كه اين مقاله، چندين چشم انداز مسلح كردن فضا را نشان مي داد. وي خاطرنشان ساخت كه بلوغ قدرت هوايي هر كشور، در قدرت فضايي آن كشور نمايانگر خواهد شد.

يكي از نكات جالب رقابت آمريكا و شوروي، تظاهر هر دو كشور براي صلح آميز نشان دادن فعاليت هاي فضايي بود و هر دو با تأكيدات فراوان در كنفرانس هاي گوناگون، فضا را جايي براي پايه هاي امنيت بشري مي دانستند.

در دهه ۱۹۷۰ كه بحث فضا براي جامعه بشري يكي از اولويت ها بود و برنامه هاي فضايي صلح در فضا انجام مي شد، اتحاد جماهير شوروي يك سيستم بمباران مداري و ضدموشك هاي قاره پيما را در نقاط گوناگون مدارهاي فضايي مستقر كرد. اين سامانه در عين حال كه مي توانست به عنوان سپر موشكي عمل كند، توانايي تخريب ماهواره هاي ديگري كه در مدار در حال چرخش بودند را داشت.

باز هم ژنرال جانسون از پنتاگون بودجه اي براي ساخت و تحقيقات تسليحات فضايي براي مقابله با خطر احتمالي شوروي خواستار شد. وي در يك مقاله تحليلي، چهار پايه دفاع فضايي را به صورت كامل شرح داد و خاطرنشان ساخت كه بايد در چهار مورد رديابي، شناسايي هويت، رهگيري و تخريب، تحقيقات جامعي به عمل آيد تا آمريكا در مقابل موشك هاي بالستيك قاره پيماي شوروي ايمن باشد.

جانسون معتقد بود كه به دليل ميزان تخريب بالاي بمب هاي بالستيك، ديگر نبايد اين ريسك را كرد كه موشك را در ميانه راه با رادارها شناسايي كرد بلكه بايد از لحظه روشن شدن موتور آنها مسيرشان مشخص و موشك منهدم شود.

 

[Elka Shine]

با وجود زبده ترين نيروهاي زميني اعم از نيروي هوايي، دريايي و زميني، باز هم مقابله با موشك هاي بالستيك اتمي بسيار سخت بود و كوچك ترين اشتباه، ديگر جبران نداشت. به همين دليل فاكتور سرعت عملكرد در رأس امور نيروهاي نظامي دو كشور آمريكا و شوروي قرار گرفت كه بهترين گزينه سرعت، وجود ماهواره هاي هشداردهنده يا سيستم هاي سپر موشكي بود.

در دهه ۱۹۷۰ و زمان رياست جمهوري كارتر و با وجود مشكلات فراواني كه جنگ ويتنام براي آمريكا ايجاد كرد، مبحث تسليحات فضايي قوت گرفت. با پيشرفت شگفت انگيز تسليحات نظامي و به ويژه تسليحات اتمي در زمان جنگ سرد، دو ابرقدرت نظامي(آمريكا و شوروي) به دليل ترس از يكديگر شروع به امضاي قراردادها و پيمان هاي متعددي كردند تا به يكديگر ضمانت دهند كه هيچ حمله اي صورت نگيرد زيرا هر دو مي دانستند كه اگر جنگي بين آنها رخ دهد، تنها آمريكا و شوروي نابود نمي شوند، بلكه دامنه جنگ آن دو كشور، كره زمين را در بر خواهد گرفت. بسياري از مجلات معتبر تحليلي نظامي بر اين عقيده بودند كه آمريكا و شوروي، داراي زرادخانه هاي بسيار نيرومندي هستند كه اگر جنگي بين آنها شروع شود، تنها در چند روز اول جنگ، بين ۷۰ تا ۱۶۰ميليون نفر مي ميرند و اين آمار وحشتناك هم به دليل وجود موشك هاي بالستيك قاره پيما بود.

با وجود اين شرايط، آن دو كشور جنگ را كنار گذاشتند و به رقابت تسليحاتي در پشت پرده رفاقت پرداختند و به همين دليل، آن دوران را دوران جنگ سرد مي نامند.

در زمان رياست جمهوري ريگان، تأكيدات ويژه اي بر استقرار سيستم هاي دفاع موشكي شد تا در مقابل قدرت موشك هاي بالستيك شوروي، يك سوپاپ اطمينان داشته باشد، ولي طرح سپر موشكي با انتقادات فراواني روبه رو شد. بسياري از كارشناسان نظامي معتقد بودند كه به جاي تقويت سيستم هاي دفاعي كه بسيار پرهزينه و طولاني مدت است، آمريكا بايد بر سيستم هاي هجومي تكيه كند تا علاوه بر بالارفتن توان نظامي اش باعث ايجاد هزينه هاي امنيتي براي كشورهاي ديگر باشد. در همان زماني كه آمريكا در حال تصميم گيري روي چگونگي فعاليت نظامي در فضا(تقويت دفاع موشكي يا سامانه هاي هجومي) بود، شوروي چندين ماهواره كُش را در مدارهاي گوناگون مستقر كرد.


اين حركت باعث كشمكش هاي فراواني شد زيرا اگر تعداد ماهواره كُش هاي شوروي بيشتر مي شد، در هر زمان مي توانست تمامي ماهواره هاي استراتژيك طرف مقابل را از بين ببرد و ديگر ارتباطات و رادارهاي فضايي حريف از كار مي افتاد و شوروي به راحتي و بدون هيچ مشكلي مي توانست موشك هاي قاره پيماي خود را روانه آمريكا كند و تمامي سايت هاي نظامي آمريكا را نابود سازد.

به همين خاطر، آمريكا هم به سرعت شروع به ساخت مدل هاي متفاوت ماهواره كُش كرد و آنها را در مدارهاي مرتفع مستقر كرد. ماهواره كُش ها عملكردهاي متفاوتي دارند و هر كدام با شيوه خاصي مي توانند يك يا چندين ماهواره ديگر را از بين ببرند. همان گونه كه تحولات نشان مي دهد، ديگر جنگ كشورهاي ابرقدرت نظامي تنها در زمين نبود بلكه گستره وسيعي از آن در فضا و مدارهاي فضايي رخ مي داد. با وجود اينكه ماهواره هايي كه در حال چرخش هستند، در هر لحظه و زمان روي يكي از كشورها يا در واقع در حريم فضاي يكي از كشورها قرار دارند، اگر(به فرض) نبردي ميان ماهواره ها رخ مي داد، مسلماً مسائل حقوقي فراواني به وجود مي آمد زيرا مسلماً در حريم هوايي و فضايي كشورهاي گوناگون، اين اتفاق روي مي داد. از طرف ديگر، پس از ماهواره كُش ها، ماهواره هاي هجومي نيز كه با استفاده از سلاح هاي گوناگون ليزري ساخته شدند(البته هنوز در مورد تعداد و مأموريت هاي عملياتي آنها اطلاعات كاملي در دست نيست) بر آتش رقابت تسليحات فضايي افزوده و باعث نگراني هاي بين المللي شد.

تهديدات فضايي به حدي رسيده بود كه ماهواره هاي جاسوسي حتي اقدام به استراق سمع تلفن ها و ديگر وسايل ارتباطي مي كردند.

به همين دليل سازمان ملل، محلي را براي بحث و تبادل نظر درباره اكتشاف و استفاده صلح جويانه از فضاي ماوراء جو ميان كشورها، سازمان هاي بين المللي و سازمان هاي غيردولتي ايجاد كرده است.

تا امروز سازمان ملل سه كنفرانس درباره اكتشاف و استفاده صلح آميز از فضاي خارج جو تشكيل داده است.

از سال ۱۹۵۹ كميته استفاده صلح آميز از فضاي خارج از جو سازمان ملل، هر ساله حيطه همكاري هاي بين المللي در استفاده صلح آميز از فضاي ماوراء جو را بررسي كرده، برنامه هايي را در اين زمينه طرح مي كند تا تحت نظر سازمان ملل اجرا شوند، تحقيق و جمع آوري اطلاعات در كليه مسائل فضاي ماوراء جو را تشويق نموده و مسائل حقوقي مطروحه در نتيجه اكتشاف در فضا را مطالعه مي كند. اين كميته، زيركميته علمي و فني و زيرمجموعه كميته حقوقي آن، مواردي از جمله زباله هاي فضايي، استفاده از انرژي هسته اي در فضا، اشياي نزديك زمين و بسياري از موارد مشابه را مورد بررسي قرار مي دهد.

از سال ۱۹۷۵ تاكنون سازمان ملل جلسات بين سازماني را براي فعاليت هاي فضاي ماوراء جو بر پا كرده ولي آن گونه كه شواهد نشان مي دهد، كشورهاي پيشرفته در صنعت هوافضا با سرعت بسيار زيادي در حال گسترش و ساخت انواع ماهواره هاي جاسوسي و نظامي هستند.

 

[Elka Shine]

جنگ سرد

جنگ سرد، مبارزه اقتصادی و ایدئولوژیکی ای بود که پس از جنگ جهانی دوم ، بین ابر قدرتهای آن زمان، اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحد آمریکا درگرفت و توسط هم پیمانان ایشان پشتیبانی شد. جنگ سرد با آغازی در سال 1947 تا پایان قطعی آن در فروپاشی کمونیسم و از میان رفتن شوروی، حدود 4 دهه ادامه یافت.

در این دوران هم پیمانان مهم و ثابت قدم آمریکا بریتانیا، فرانسه، آلمان غربی و اعضای دیگر ناتو NATO (سازمان معاهده آتلانتیک شمالی)، سنتو CENTO (سازمان معاهده مرکزی)، سیتو SEATO ( سازمان معاهده آسیای جنوب شرقی)، آنزوس ANZUS (پیمان امنیت اقیانوس آرام که بین استرالیا، نیوزیلند و آمریکا منعقد شد) و کشورهای ژاپن، کره جنوبی، عربستان سعودی و اسرائیل بودند.
هم پیمانان ثابت و قدرتمند شوروی نیز شامل لهستان، چکوسلوواکی، آلمان شرقی، اعضای دیگر پیمان ورشو و کومکون (Comecon گروه تجاری بلوک شرق) و همچنین مغولستان، کره شمالی، ویتنام، کوبا و سوریه بودند.

از سال 1960، جمهوری خلق چین و آلبانی، به ترویج کمونیسم خاص خود پرداختند که مخالف بسیاری از سیاستهای اساسی کرملین (Kremlin) بود. کشورهایی چون یوگوسلاوی، سوییس، اتریش، هند ، سوئد، فنلاند، سودان و زیمبابوه نیز به طور آشکار بیطرفی خود را اظهار داشتند.

در هر صروت نبرد بین این دو گروه به جنگ سرد شهرت یافت و دلیل آن این بود که در این جنگ از دخالت مستقیم ارتشهای مسلح خبری نبود. جنگ سرد از طریق انجام عملیاتی چون مانورهای دیپلماتیک، فشارهای اقتصادی، ارعاب، تبلیغات منفی، ترور، عملیات نظامی خفیف و جنگهای نظامی واقعی بود که proxy war نام داشت و ابر قدرتها به جای نبرد مستقیم با یکدیگر، کشور دیگری را وارد جنگ کرده و از این طریق به نبرد با یکدیگر میپرداختند.

دوران جنگ سرد شاهد شکل گیری و اوج نبرد قدرتها بود که طی آن مسابقه ای برای ساختن تسلیحات بسیار مدرن چه از نوع عادی یا اتمی، در جریان بود و به وحشت جهانی از جنگ احتمالی اتمی منجر شد.

منشاء و سرآغاز"جنگ سرد" اصطلاحی بود که در سال 1945، توسط جورج اورول (George Orwell) نویسنده انگلیسی به کار بـرده شد. البته در آن زمان این عبارت در تعریف مبارزه بین آمریکا و شوروی - که هنوز آغاز نشده بود - به کار نرفته بود. در آوریل سال 1947، برنارد باروش (Bernard Baruch) سیاستمدار آمریکایی از این اصطلاح استفاده کرد، اما استفاده عمومی از آن در همان سال و توسط یک روزنامه نگار به نام والتر لیپمن Walter Lippmann) که مجموعه مقالاتی و کتابی را به نام "جنگ سرد " منتشر کرد، باب شد.

تاریخچه در مباحث تحقیقی غرب، سه دوره مجزا و مشخص در جنگ مشخص شده است، سنت گرا، تجدیدنظر طلب و فرا تجدید نظر طلب.

در مدتی بیش از یک دهه بعد از پایان جنگ جهانی دوم، تعدادی از تاریخ نگاران آمریکایی دلیلی برای مخالفت با تفسیر رایج از دوران آغازین جنگ سرد با عبارت "سنت گرا" پیدا کردند. چرا که این اصطلاح حاکی از آن بود که از بین رفتن روابط دولتها، نتیجه مستقیم پیمان شکنی استالین در رابـ ـطه با مواد مطرح شده در کنفرانس یالتا (Yalta)، تحمیل دولتهای تحت سلطه شوروی بر کشورهای بی میل اروپای شرقی، انعطاف ناپذیری شوروی و توسعه طلبی تجاوزکارانه آن بوده است.

آنها خاطر نشان کردند که تئوری مارکسیست، حکومت مردم سالاری آزادیخواه یا Liberal Democracy را رد کرده است و اینطور استدلال میکنند که این وضعیت، ناسازگاری را اجتناب ناپذیر کرده بوده است.
هرچند، تاریخ نگاران "تجدید نظر طلب" به خصوص ویلیام اپلمن ویلیامز (William Appleman Williams) و والتر لافیبر (Walter LaFeber) یک نگرش مهم دیگر را موشکافی کرده اند که عبارت بود از متعهد شدن آمریکا به اینکه بازاری برای تجارت جهانی باشد و از این طرح حمایت کند.

بعضی از مورخین تجدید نظر طلب، اینطور استدلال میکنند که آمریکا با سیاست خود در جهت جلوگیری از توسعه کشورهای دیگر به همان میزان در این ماجرا مقصر است. بنا به نظر عده ای، حمله اتمی به هیروشیما و ناکازاکی آغاز جنگ سرد بود، آنها استفاده آمریکا از بمب اتم را نوعی هشدار به شوروی میدانند که در آن زمان قصد داشت به نیروهای مخالف ژاپن از هم پاشیده بپیوندد.

به طور خلاصه مورخین در این باره که چه کسی مسئول از بین رفتن روابط آمریکا و شوروی بوده، و یا اینکه آیا ایجاد ناسازگاری بین این دو ابرقدرت آنزمان اجتناب ناپذیر بوده یا خیر، توافق نظر ندارند.
این دیدگاه طی جنگ ویتنام به اوج خود رسید و عده بسیاری ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی را به عنوان دو امپراتوری که از نظر عملکرد و خلق و خو کاملا همپای یکدیگر بودند، در نظر آوردند.

 

[Elka Shine]

اواخر جنگ ویتنام، مورخین کوششهایی در راه به وجود آوردن یک استنتاج جعلی به نام "فرا تجدید نظر طلب" انجام دادند و از زمان پایان گرفتن جنگ سرد، مکتب فرا تجدید نظر طلبانه بر دیگر دیدگاهها مسلط شده است.

تاریخ نگاران پیرو این اندیشه شامل اشخاصی چون جان لوییس گدیس (John Lewis Gaddis) و ملوین لفلر (Melvyn Leffler) هستند. این عده به جای اینکه آغاز جنگ سرد را عملیات هر کدام از ابرقدرتها بدانند، بر روی شناخت نادرست از یکدیگر، حساسیت متقابل و مسئولیت مشترک این دو ابرقدرت متمرکز شده اند.

فرا تجدیدنظر طلبان، با وام گرفتن از دیدگاه مکتب واقع گرایان در زمینه روابط بین المللی، سیاست آمریکایی اروپایی موجود در اروپا را پذیرفتند. از جمله این موارد میتوان کمک به یونان در سال 1947 و طرح مارشال (طرح کمک امریکا براى توسعه اقتصادى کشورهاى اروپاى غربى که پس از جنگ جهانى دوم براى جلوگیرى از نفوذ کمونیسم دراین کشورها اجرا شد) را عنوان نمود.

بنا بر این استنتاج، فعالیتهای کمونیستی، ریشه مشکلات اروپا نیست، بلکه پی آمدهای جنگ جهانی دوم است که بر روی اقتصاد، سیاست و ساختار اجتماعی اروپا سایه افکنده و موجب از هم گسیختگی آنها شده است. طرح مارشال اقتصاد اروپا را بازسازی کرد و مسیر رسیدن به اروپای متحد را مشخص نمود و در عین حال موجب خنثی شدن کوششهای جناح چپ رادیکال شد.

کمکهای اقتصادی و مالی به اروپای غربی، موجب از بین رفتن کمبود دلار شد، سرمایه گزاری بخش خصوصی برای نوسازی بعد از جنگ را تشویق کرد و مهمتر از همه آنها را با روشهای مدیریت نوین آشنا نمود.

این برنامه برای آمریکا کاهش و در نهایت رد مکتب انزوا گرایی سیـاس*ـی باقی مانده از دهه 20 و همچنین یکپارچگی اقتصادی آمریکای شمالی و اروپای غربی را به همراه داشت. پیمان ناتو (NATO) موجب شد که اروپای غربی با آمریکا یک همبستگی ارتشی دائم تشکیل دهند و در برابر بی طرفی یا خرابکاریها سد محکمی ایجاد نمایند.

فرا تجدیدنظر طلبان مکتب کمونیسم را یک سنگ نبشته با علایمی که حاکی از تهاجم و تجـ*ـاوز باشد نمیدیدند با این وجود سیاست آمریکا در اروپا را پذیرفته و آنرا برای مقابله با بی ثباتی اروپا، یک عکس العمل ضروری میدانستند زیرا موقعیت طوری شده بود که در غیر این صورت تعادل بین قدرتها- به نفع شوروی- تغییر میکرد.

اتحاد جماهیر شوروی برای اقمار اروپایی خود کمکهای زیربنایی اندکی فراهم کرده بود و در مقابل از کمکهای آنها در زمینه مساعدتهای مالی، سخت افزار و مشاوره بهره مند میشد. این اتحاد بین کشورهایی با ارتشهای بی کفایت موجب شد که پس از فروپاشی کمونیسم، آنها با مشکلات عمده ای برای رسیدن به شرایط متعادل درگیر باشند.

در دهه 70، از شدت جنگ سرد کاسته شد و وارد مرحله استراحت و تجدید قوا شد. در این زمان الگوی مناسبات جهانی پیچیده تر شده و جهان دیگر به دو بلوک مشخص و مجزا تقسیم نمیشد. کشورهای کمتر قدرتمند فضای بیشتری برای دفاع از استقلال خود به دست آوردند و دو ابر قدرت توانستند تا اندازه ای منافع مشترک خود را در زمینه جلوگیری از رشد و گسترش تولید اتمى تشخیص دهند.

مناسبات آمریکا و شوروی در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 مجددا به وخامت گرایید ولی به دنبال از هم پاشیده شدن اتحاد جماهیر شوروی رو به بهبود رفت. با فروپاشی اتحاد شوروی در سال 1991، روسیه عنوان ابرقدرتی را از دست داد.

 

[Elka Shine]

خلاصه وقایع

• اولین جنگ سرد :
دوره ای که از سال 1947 تا تغییر رهبران هر دو ابرقدرت در سال 1953 ادامه یافت. در این سال رئیس جمهور آمریکا از ترومن (Truman) به آیزنهاور (Eisenhower) و در شوروی از استالین (Stalin) به خروشچف (Khrushchev) تغییر کرد.
وقایع مهم این دوره کنفرانسهای یالتا و پوتسدام (Potsdam) در سال 1945، جنگ داخلی در یونان، طرح مارشال، دکترین ترومن، شکل گیری ناتو و معاهده ورشو و همچنین جنگ کره هستند.

• شدت یافتن کشمکش و بحران :
این دوره فاصله زمانی تغییر رهبری دو قدرت را تا زمان بحران موشکی کوبا (بحران یک هفته ای که طی آن شوروی با قرار دادن تسلیحات اتمی در کوبا موجب شد تا آمریکا مناسبات خود را با این کشور قطع کند) در سال 1962 است.
وقایع مهم این دوره انقلاب مجارستان در 1956، برپا شدن دیوار برلین در 1961 و بحران موشکی کوبا در 1962 هستند.

• حمایت :
این دوران به زمانی از سال 1962 تا 1969 اطلاق میشود که جهان دچار پیامدهای بحران موشکی کوبا بود که این بحران در نهایت به دوران تشنج زدایی یا Détente منجر شد.
وقایع مهم این دوره شامل جنگ ویتنام، مسابقه فضایی (یک رقابت غیر رسمی بین آمریکا و شوروی که از سال 1957 تا 1975 به طول انجامید و بر سر کوششهای موازی این دو قدرت برای رسیدن به فضا، ساختن قمرهای مصنوعی و فرستادن انسان به ماه بود.) و همچنین بهار پراگ بود.این واقعه در طی ژانویه تا آگوست 1968 روی داد و در طی آن اتحاد شوروی و هم پیمانانش در پیمان ورشو (به غیر از رومانی) به چکوسلوواکی هجوم آورده و دو ملت چک و اسلوواک را از نظر سیـاس*ـی مستقل اعلام کردند.

منبع: تاریخ فا

دوران تشنج زدایی :
این دوره از شروع دوران استراحت در سال 1969 آغاز شده و تا حمله شوروی به افغانستان در سال 1979 ادامه مییابد. وقایع مهم این دوره شامل مذاکره درباره محدودیت تسلیحات هسته ای (I SALT) در 1972 انقلاب ایران و حمله شوروی به افغانستان در سال 1979 میشود.

جنگ سرد دوم :
دوران ما بین حمله شوروی به افغانستان در 1979 و ظهور میخاییل گورباچف (Mikhail Gorbachev) به عنوان رهبر شوروی در 1985، با سردی خاصی در روابط بین ابرقدرتها مشخص میشود. نتیجه این سردی و اوج گرفتن اختلافات، به عنوان جنگ سرد دوم نامیده میشود.
هجوم شوروی به افغانستان به خاطر حمایت از یک رژیم نوخاسته کمونیستی در این کشور بود که به اعتراضات مردمی در سطح جهان منجر شد و در نهایت به تحریم مسابقات المپیک مسکو - توسط بسیاری از کشورهای غرب - در سال 1980 انجامید.
در نتیجه انتخابات سال 79 و 81 در انگلستان و آمریکا، مارگارت تاچر (Margaret Thatcher) و رونالد ریگان (Ronald Regan) به سمتهای نخست وزیری و ریاست جمهوری رسیدند و جهان شاهد به قدرت رسیدن دو جنگجوی خودکامه در جهان غرب بود.
وقایع مهم این دوره شامل به قدرت رسیدن ریگان و تاچر، جنگ ستارگان (یا جنگهای ستاره ای که نامی بود ملهم از فیلمهای علمی تخیلی به همین نام برای عملیات نظامی که به منظور تضعیف برنامه های هسته ای و نبرد اتمی صورت گرفت) و برقراری فدراسیون اتحادیه تجاری مستقل در لهستان به رهبری لخ والسا (Lech Walesa) در سال 1980 بود که به Solidarity یا همبستگی شهرت دارد.

پایان جنگ سرد :
این دوره از انتخاب گورباچف به سمت رهبر شوروی در سال 1985 تا فروپاشی آن در سال 1991 به طول انجامید. در این دوره نیز وقایع بسیار مهمی روی داد که مهمترین آنها عبارتند از حادثه چرنوبیل در 1986 (شهری در اوکراین که با نشت مواد رادیو اکتیو از رآکتور اتمی آن دچار فاجعه شد)، تصمیمات سیـاس*ـی گورباچف در باره آزادی فردی، اقتصادی و بازسازی شوروی که به نامهای گلاسنوست (Glasnost) و پرسترویکا (perestroika) شهرت دارد.
سقوط دیوار برلین در 1989، کوششهایی برای کودتا در شوروی در 1991 و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در همان سال از دیگر رخ دادهای این دوران هستند.