جنگ های مذهبی فرانسه/جدال فرقه های معارض

[...zαнrα...*]

در قرن شانزدهم میلادی، جنبش مذهبی پروتستان در اروپای مرکزی پا گرفت. این رفورم مذهبی به هیچ وجه به زادگاه خود یعنی آلمان و جمهوری چک امروزی محدود نشد بلکه به سایر مناطق اروپا نیز سرایت نمود. پروتستانتیسم در فرانسه طرفداران فراوانی پیدا کرد و به سرعت، مورد خشم و نفرت کاتولیک‌های متعصب قرار گرفت. خصوصاً در آن ایام، سران حکومتی فرانسه عمدتاً خود را وفادار به عقاید کلیسای کاتولیک می دانستند و از سوی دیگر، خطر روزافزون پروتستان‌ها در عرصه‌ی سیـاس*ـی و نظامی کشور را به وضوح حس می کردند.

جنگ‌های مذهبی فرانسه از میان این کشمکش‌های فرقه‌ای زاده شد و به مدت نزدیک به چهار دهه (۱۵۶۲-۱۵۹۸) به طول انجامید. کشتار دسته‌جمعی از هر دو طرف، نمایانگر اوج قساوت انسانی بود که با عقاید متضاد، سرسختانه در تعارض بود.

********************************
وضعیت گروه‌های رقیب
در هنگام آغاز جنگ‌های مذهبی فرانسه، پروتستان‌های این کشور – که به هوگنوت‌ها مشهور بودند- تنها ۷ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می دادند. هوگنوت‌ها عمدتاً در جنوب فرانسه می‌زیستند. اختلافات مذهبی از دیرباز میان این گروه و کاتویک‌ها وجود داشت اما در اواسط قرن شانزدهم، این تنش‌ها به نوعی جدال میان اشراف یاغی جنوب فرانسه و شاه کشور تبدیل شد. به عبارتی دیگر، جدال میان این دو گروه نوعی کشمکش مذهبی-سیـاس*ـی بود.

هانری دو ناوار – که بعدها به عنوان هانری چهارم، شاه فرانسه شد- رهبر هوگنوت‌ها بود. دیگر رهبران پروتستان، لویی دو کُنده و گاسپار دو کولینی بودند. کاتولیک‌ها توسط خاندان گیز (Guise) رهبری می شدند و از جانب سیاستمداران قدرتمند نیز تحت حمایت بودند. ملکه کاترین دو مدیچی و پسرانش، نقشی برجسته در جنگ‌های مذهبی فرانسه ایفا نمودند.

هانری دو ناوار

کاترین دو مدیچی
***********************************
در سال ۱۵۵۹ میلادی، فرانسیس دوم شاه فرانسه شد. او تنها ۱۵ سال داشت و همین امر سبب شد که خاندان گیز و دو خانواده‌ی اشرافی دیگر، برای کسب قدرت و نفوذ بیشتر، به جان هم بیفتند. خاندان گیز در این جنگ داخلی به پیروزی دست یافتند. آنها کاتولیک‌های متعصبی بودند.

فرانسیس دوم یکسال بعد درگذشت و برادر کوچکتر وی، شارل دهم به سلطنت رسید. به دلیل سن کم او، مادرش – کاترین دو مدیچی- به عنوان نایب السلطنه امور حکومتی را در اختیار گرفت. کاترین دو مدیچی احساس کرد که جایگاه او به دلیل نفوذ بی اندازه‌ی خاندان گیز، در خطر افتاده است؛لذا، تصمیم گرفت که از دو خاندان رقیب گیز‌ها – خاندان بوربون و خاندان مونت‌مورنسی-شاتیلون- حمایت کند. پشتیبانی از این دو خاندان، به معنای حمایت از هوگنوت‌ها بود. بنابراین در سال ۱۵۶۲ به هوگنوت‌ها اجازه داده شد که در شهرهای غیرپروتستان نیز عبادت کنند و نمادهای مذهبی خود را حمل نمایند. البته کاترین دو مدیچی همچنان کاتولیک باقی ماند.

آغاز جنگ‌های مذهبی
در مارس ۱۵۶۲، خاندان گیز از آزادی مذهبی هوگنوت‌ها به خشم آمدند. دوک گیز به کلیسایی در ناحیه شامپانی یورش برد و تمامی حضار کلیسا اعم از زنان و کودکان را قتل عام کرد. این واقعه به کشتار واسی (Wassy) مشهور شد.

این واقعه آغازگر ۴۰ سال جنگ مذهبی در فرانسه بود. طی سه جنگ داخلی جداگانه در سالهای ۱۵۶۲–۱۵۶۳ ، ۱۵۶۷–۱۵۶۸ و ۱۵۶۸–۱۵۷۰ کاترین دو مدیچی کوشید که میان گروه‌های رقیب، نوعی تعادل و توازن ایجاد کند. او تا حدودی به این هدف دست یافت و صلحی ناپایدار در سال ۱۵۷۰ به دست آمد.

در سال ۱۵۷۲، کاترین دو مدیچی در اقدامی ناموفق با خاندان گیز همدست شد تا یکی از اشراف متعلق به خانواده‌ی مونت‌مورنسی را ترور کند. جزئیات این واقعه فاش شد. کاترین دو مدیچی پی برد که هر لحظه احتمال بروز قیام از سوی پروتستان‌ها وجود دارد؛ لذا، شارل نهم را برانگیخت که ضربه‌ی نخست را وارد آورد.

مرحله دوم جنگ‌های مذهبی؛ ۱۵۷۲-۱۵۸۸
در ۲۴ اوت ۱۵۷۲ نیروهای شاه، چند هزار هوگنوت را در پاریس اعدام کردند. این واقعه‌ی تکان‌دهنده به کشتار سن بارتلمی شهرت یافت. دوک گاسپار دو کالینی در میان جان باختگان بود. طی روزهای بعد، نزدیک به ۲۰ هزار پروتستان به قتل رسیدند.

کشتار سن بارتلمی
از آن روز به بعد، پروتستان‌ها دریافتند که در نبرد مرگ و زندگی باید با دشمنانی بی‌رحم مبارزه کنند. دو جنگ داخلی تا سال ۱۵۷۶ به پیروزی روحیه بخش هوگنوت‌ها انجامید. آنها مطابق مفاد پیمان‌نامه‌ای که در همان سال امضاء شد، اجازه یافتند در سراسر فرانسه به جز پاریس، مراسم عبادی خود را انجام دهند.

در همان سال، هانری سوم – برادر کوچکتر شارل نهم- به مقام سلطنت رسید. کاتولیک‌ها که از شکست‌های پیشین به شدت ناراضی بودند، “اتحادیه‌ی مقدس” را تشکیل دادند و شاه را راضی نمودند که آزادی‌های اعطا شده به پروتستان‌ها را لغو کند. جنگ دوباره آغاز شد و این بار تا ۱۵۸۴ به طول انجامید. در آن سال هانری سوم تصمیم گرفت که هانری دو ناوار -یکی از رهبران پروتستان- را به عنوان ولیعهد خویش معین کند. این اقدام او نوعی چرخش سیـاس*ـی برای مصالحه با مخالفان بود.

هانری دو گیز – رئیس خاندان گیز- به شدت از این اقدام شاه خشمگین گردید و پس از احیا نمودن اتحادیه‌ی مقدس، جنگ داخلی تازه‌ای را آغاز کرد که تا ۱۵۸۹ ادامه یافت. هانری دو گیز با حمایت شاه اسپانیا توانست پاریس را تصرف کرده و شاه را فراری دهد. هزاران نفر از پروتستان‌ها در جریان فتح پاریس، به قتل رسیدند.

هانری دو گیز
مرحله پایانی جنگ (۱۵۸۸-۱۵۹۸) و پیمان نانت
در سال ۱۵۸۸ هانری دو گیز و در ۱۵۸۹ شاه هانری سوم ترور شدند. هانری دو ناوار به موجب وصیت شاه مقتول، به مقام پادشاهی فرانسه رسید و از آن پس، هانری چهارم نام گرفت. او به جنگ با اتحادیه‌ی مقدس ادامه داد.

با وجود پشتیبانی اتحادیه مقدس از سوی دولت اسپانیا، هانری چهارم به پیروزی‌های درخشانی نایل شد. شاه هانری در ۱۵۹۳ در اقدامی که ظاهراً سیـاس*ـی به نظر می رسید، به مذهب کاتولیک گروید. او یکسال بعد، پاریس را تسخیر کرد. هانری چهارم معتقد بود که جایگاه فرانسه در اروپا بالاتر از آن است که دستخوش جنگ‌های داخلی گردد. بنابراین برای بازگرداندن صلح به کشور، مذهب جدیدی اختیار کرد.

در سال ۱۵۹۸، پیمان نانت منعقد گردید که به موجب آن، تمامی فرقه‌ها و مذاهب ساکن در فرانسه از حق آزادی در عبادت برخوردار شدند. در همان سال، عهدنامه‌ی وروینز (Vervins) میان فرانسه و اسپانیا انعقاد یافت و بدین سان، یکی از تاریک‌ترین اعصار تاریخ فرانسه به پایان رسید.