بازار قدیم مربوط به دوره قاجار است و در بوشهر، بافت قدیم، محله دهدشتی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۶۴۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
جزيره خارک يا خارگ جزيرهاي است در 38 کيلومتري ساحل ايران (بندر گناوه) در خليج فارس و بخشي از استان بوشهر است.
در اين جزيره يکي از مهمترين پايانههاي صادرات نفت جهان بنا شدهاست.
جزيره خارک طاقديس ملايمي است که ميانگين شيب لايههاي سطحي آن ميان 10 تا 15 درجهاست. بلندترين نقطه جزيره کوه ديدهبان نام دارد که ارتفاع آن از سطح دريا 87 متر است. در اين نقطه مدتها پيش فانوس کوچکي نيز کار گذاشته بودند. در سوي شمال جزيره کوه تخت و در سوي جنوب آن کوه گردناشتر قرار دارد.
در سال 1916 ميلادي براي حمل سنگ از حوالي مقبره علمدار در خارک، راهآهني تا اسکله جزيره کشيده شد. اين خط آهن به دست کاپتن تامسون، افسر مهندسي سلطنتي انگليس ساخته شده و سنگهاي آن به مصرف زيرسازي راهآهن بصره به بغداد و زيرسازي مخزنهاي پالايشگاه نفت آبادان رسيد.
خارک قديم
کتيبهاى از دوران باستان در خارک سنگنوشتهاي به زبان پارسي باستان و خط ميخي موجود است که از اين کتيبه بهعنوان سندي ديگر درباره نام خليج فارس ياد ميشود. در تاريخ 11 خرداد 1387 افرادي مخفيانه به طور تعمدي به تخريب اين سنگنوشته دست زدند که هماکنون تا 70 درصد آن نوشته تخريب شدهاست.
اماکن جزيره خارک پيش از استقرار صنعت نفت از شرق به سمت غرب عبارت بودند از:
آثار قلعه هلنديها، گورستان اسلامي، آبادي خارک، خط راه آهن، گورستان مسيحي، قبر ابوبکر، قبر علمدار، باغ هلنديها، گورستان پيشاسلامي، دخمهها، بقعه مير محمد، قبر ديدهبان، کرّهانگيزها.
بلنديهاي جزيره در غرب آن قرار دارند و عبارتاند از: کوه تخت، کوه لشکري، کوه ديدهبان و کوه گردناشتر.
گنبد نمکی جاشک در استان بوشهر واقع است. گنبد نمکی گنخک دشتی در فاصله ۱۴۴ کیلومتری جنوب شرق بندر بوشهر در فاصله ۵۵ کیلومتری شهر خورموج و ۱۵ کیلومتری شهر کاکی قرار دارد. وسعت کوه نمک مطابق با نقشه 3 هزار و 666 هکتار است و يکي از جاذبههاي طبيعي استان بوشهر به شمار ميرود.
اين گنبد حد فاصل دو شهرستان دشتی و دیر است كه تشکیل گنبد شمال غربی به جنوب شرقی بوده از سمت غرب به روستای گنخک و روستای جاشک کشیده شده و از سمت شرق از روستای باغان تا روستای درویشی در بخش کاکی ادامه دارد و راه دسترسی به گنبد از سمت شرقی از فاصله ۳ کیلومتری بعد از روستای گنخک از طریق جاده خاکی معدن قدیمی سنگ نمک که در منطقه فعالیت می کرده است و از سمت شرقی گنبد بعد از پل روستای کردلان جاده ی خاکی را به سمت گنبد پیش گرفته تا به پای کوهپایههای گنبد برسیم.
اين منطقه کوهستاني بوده و به علت شرايط خاص توپوگرافي و اقليمي فاقد هرگونه چشمههاي آب شيرين، آبشخور و چاه است و تنها غارهاي نمکي و چشمههاي نمکي به تعداد فراوان وجود دارد. کوه نمک جاشک در محدوده درويشي رودخانهمند قرار گرفته است. بخشهايي از گنبد نمکي کاکي که داراي نمک است فاقد هر گونه پوشش گياهي است اما بيشتر لايههاي سازنده آن آهکي است که از ميان کوه نمک سربرآورده و از پوشش گياهي بسيار خوبي برخوردار است و در دامنه هاي کوه نيز گياهان مقاوم به شوري مشاهده ميشود. در کل پوشش گياهي منطقه شامل گون، گيشدار و قيچ است که در فصل زمستان و بهار انواع گياهان يکساله سطح زمين را ميپوشاند و زيبايي خاصي به آن ميبخشد. همچنين در درههايي که از نمکزارهاي نمکي در امان ماندهاند، درختچههاي کنار و اشک به وفور ديده ميشود.
کوه نمک با دارا بودن چشماندازهاي زيباي زمينشناسي، انواع سنگهاي مختلف، غارهاي طبيعي و طبيعت بکر درون آنها، آبشارکوهها و آويزههاي نمکي نه تنها چشم هربينندهاي را براي تفريح و کوهنوردي به طرف خود جلب کرده بلکه بهترين محل مطالعه براي محققان علاقهمند به علم زمينشناسي است. برخي ويژگيهاي گردشگري زمينشناسي گنبد نمکي جاشک به شرح ذيل است: رنگ سفيد نمکهاي طعام گنبد به منطقه جلوهاي زيبا بخشيده است به نحوي که از جاده خورموج دير به صورت يک کوه برفي زيبا در بخش شرقي دشت برهنه ظاهر شده است.
يخچالهاي نمکي از جمله پديدههاي زيباي گنبد نمکي دشتي به شمار ميرود و در ناحيه شمال غربي گنبد به وضوح ديده ميشود. اين يخچالها که حاصل حرکت ثقلي تودههاي نمکي در جهت شيب زمين است در حاشيه کناره گنبد تشکيل ميشود و به دليل مشابهت آن با يخچالهاي يخي به اين نام شهرت يافته است. آبشارهاي زيباي نمکي از ديگر ويژگيهاي گردشگري گنبد نمکي دشتي است که چهرهاي بس زيبا و دلنشين را به آن بخشيده است. اين آبشارها که در واقع مسير طبيعي جريان آب گنبد بوده در فصول کم آبي به واسطه تبخير کامل آب، بلورهاي زيباي نمکي ضخيمي در جهت جريان و به ويژه در مسير آبشارها ايجاد شده است و منظره تماشايي آبشار نمکي را ايجاد کرده است. اين پديده نادر در اواسط بهار تا تابستان و پائيز ديده ميشود.
غارهاي نمکي ديگر از جلوههاي تماشايي گنبد نمکي دشتي است. اين غارها که بر اثر انحلال رسوبات نمکي ايجاد ميشوند در جاي جاي گنبد ديده ميشود. در بخشهاي داخلي اين غارها بلورهاي زيباي نمک به صورت استلاگميت و استلاکتيت جلوهاي ديدني به غارها بخشيده است. تخت ديو يکي از زيباترين پديدههاي زيباي فرسايشي گنبد دشتي است که به دليل اختلاف در ميزان فرسايشپذيري سنگها به صورت ستونهايي در ميان نمکهاي گنبد ظاهر شدهاند.
بلورهاي زيباي نمک و بسياري کانيهاي غير سيليکاته نظير پيريت و فلورين با تنوع رنگ و جلاي فلزي و غير فلزي آنان خيرهکننده چشمان هر بينندهاي است. گنبد نمکي دشتي ميزبان کانيها و بلورهاي زيباي فراواني است که در پهنه گنبد گستردهاند. تنوع رنگ نمکهاي صنعتي گنبد پديدهاي متحير و شگفتانگيز است که در هيچ جاي استان مشابه آن را نميتوان يافت. رنگهاي متنوع قرمز، قهوهاي، سفيد، زرد، سياه و نارنجي نمکها يکي از ويژگي گنبد دشتي است که نقش مهمي در جذب گردشگران به استان ميتواند ايفا کند. پلايا از پديدههاي زيباي فرسايش حاصل از گنبدهاي نمکي است که در دشتهاي دامنهاي پايين دست گنبدها به دليل شور بودن آبهاي فصلي حاصل از اين گنبدها و سيلان آن روي دشت و تمرکز در نواحي خطالقعر آبرفتها به صورت پهنههاي نمکي ايجاد ميشود.
اين جاذبههاي طبيعي در منطقه کوه نمک و ظرفيت فراوان آن براي گردشگري به همراه يک مديريت صحيح زيستمحيطي ميتواند بهترين منطقه گردشگري در آن ناحيه با ترويج فرهنگ زيست محيطي جهت حفاظت از منابع طبيعي با رواج نوع خاصي از گردشگري به نام گردشگري طبيعي باشد، چرا که پيشگامان طبيعتگردي در جهان براين باورند که براي حفظ واقعي محيطهاي طبيعي بايد گردشگران را در اين محيطها پذيرا باشند.
اثر طبیعی ملی
کوه نمکی جاشک به عنوان تنها اثر طبیعی ملی استان بوشهر در سال 88 به ثبت رسیده و اکنون در اختیار محیط زیست قرار گرفته است. مهمترین خصوصیات بارز و متفاوت کوه نمکی جاشک به نوع نمکهای این کوه نمکی، گنبدها و غارهای منحصر به فرد، آبشارها، بلورها و … مي توان اشاره داشت. در آینده نزديك محیط بانی آن در روستای جاشک از توابع شهر آبدان شهرستان دیر افتتاح مي شود.
ویژگی و سیمای عمومی منطقه( شامل وضعیت توپوگرافی , چشم انداز, پو شش گیاهی وگونه های شاخص گیاهی , وضعیت عمومی حیات وحش و گونه های شاخص و کریدورها ) :
گنبد نمكي يكي از پديده هاي زمين شناسي است كه داراي چشم اندازها و مناظر زيباي طبيعي است اين گنبد نمكي در نزديكي روستاي جاشك به صورت يك طاقديس بر روي سلسله جبال رشته زاگرس در استان بوشهر واقع شده است .
پوشش گياهي
به علت وجود آب و هواي خاص و باران كم و ناكافي و نهايتاً نوع خاك نامرغوب ، منطقه از نظر پوشش گياهي غني نمي باشد و بطور كلي شامل گياهان درختي و درختچه اي نظير كنار- بنه- كلخونگ – كهور- بادم كوهي و گز و گونه هاي بوته اي گرامينه و درمنه – خارشتر- گون – افدرا و گياهان شور پسند مي شود .
حيات وحش
از نظر حيات وحش جانوري منطقه در حد متوسط مي باشد .در گذشته شامل كل وبز، قوچ و ميش و آهو بوده كه امروزه تنها كل و بز ، روباه، شغال وكفتارو پرندگاني نظير باقرقره ، كبك، تيهو، زنبورخورها، پرستوها، بادخورك، گنجشكها و سهره ها مي باشد ، همچنين تنوع خزندگان در اين كوه بالا است .
جاذبه های اکوتوریستی
به دليل وجود غارها و آبشارها و رودخانه هاي بسيار زيبا و ژوشيده از نمك باعث جذب بازديد كنندگان زيادي مي شود .
وضعیت عمومی اقتصادی اجتماعی
حاشيه نشينان اين منطقه اكثرا مشغول كشاورزي و دامداري مي باشند .
تعارضات مهم منطقه
با توجه به عدم وجود پاسگاه محيط باني در حاشيه منطقه بازديد كنندگان متعددي بدون هماهنگي اداره از اين منطقه يازديد مي كنند كه بدليل عدم اطلاع كافي از موقعيت آن، در مواردي آثاري از اين اثر را كنده و با خود حمل مي كنند. البته خوشبختانه هم اكنون پاسگاه محيط باني در حاشيه منطقه در حال احداث مي باشد.
تجهیزات و امکاناتك
اين منطقه فاقد هر گونه تجهيزات و امكاناتي مي باشد .
سایر ملاحظات
ضرورت دارد پاسگاه در حال احداث سريعتر تكميل و تجهيز و نيروي لازم در آن مستقر گردد .
پارک ملی دیر- نخیلو بخش شرقی منطقه حفاظت شده مند میباشد که در سال 1386 به پارک ملی دیر- نخیلو ارتقا یافت. در حال حاضر مساحت این پارک 20436 هکتار است.
این پارک ملی شامل جزایر نخیلو، تهمادون، ام الکُرم و جنگلهای حرامل گنزه است که در غرب بندر دیر قرار دارد.
پارک ملی دیر- نخیلو به دلیل این که مکان مناسب و آرامی برای تخمگذاری پرندگان و لاکپشتها میباشد، به «بهشت پرندگان» معروف شده است. اوایل اردیبهشت این منطقه میزبان گونههایی همچون پرستوی دریایی، فلامینگو، کاکایی، حواصیل و سلیم خرچنگخوار میباشد. این پرندگان تا اوایل شهریور ماه در این منطقه سکونت داشته و بعد از بزرگ شدن جوجهها به شمال کشور و سیبری کوچ میکنند.
مسجد بردستان در روستاي بردستان از توابع شهرستان دير در استان بوشهر قرار گرفته است. اين روستا در 27 درجه و 27 درجه و 52 دقيقه عرض جغرافيايي و 51 درجه و 57 دقيقه طول جغرافيايي واقع است. ارتفاع از سطح دريا 15 متر است و با درياي خليج فارس 5 كيلومتر فاصله دارد. اولين بناي مسجد را به عمر بن عبدالعزيز نسبت مي دهند يك كتيبه چوبي در مسجد وجود دارد كه روي آن چنين نوشته شده است قال الله انما يعمرالله و من آمن بالله و اليوم الاخر و اقام اصلوه و آتي الزكوه و لم يخشي الله وفق بتجديد عمارت هذا لمسجد المبارك الصحاب الاعظم حاجي فخرالدين ابوبكر شاه في سته الثنين و خمسين و ثما از ترجمه اين متن بر مي آيد كه فردي بنام حاجي ابوبكر شاه در سال 852 مسجد را تجديد بنا كرده است. همچنين مسجد توسط خانين منطقه يعني خانين دشتي نيز مرمت شده است كه در ورودي مسجد در لوحي مر مرين اين ابيات حكاكي شده است چون زحيدر شد اين مسجد عالي بنا از كرامات خداوند كريم ذوالجلال گفت دشتي از پي تاريخيش كه باز مسجد و محراب شد زحيدر با جلال همچنين تاريخ تعمير 1273 هجري قمري است كه توسط حيدر دشتي صورت گرفته است. مسجد بردستان با شماره 2060 در فهرست آثار ملي ايران قرار گرفته است. مسجد بردستان كه بر روي تپه اي مشرف به روستا واقع شده از نوع مساجد برونگر است و داراي حياط نمي باشد سادگي و شيوايي و استفاده از گچبري براي نماي بيروني كه سفيد رنگ است آرامش را به آدمي القا مي كند. در ورودي مسجد در مشرق قرار دارد و مسجد شامل يك شبستان ورودي محراب و دو اطاق جانبي است. شبستان مسجد در خلاف قبله و تقريباً شمال به جنوب واقع است كه فضايي حدود 750 متر مربع را در بر گرفته است . مسجد داراي 12 ستون است. كه سقف مسجد را نگاه داشته است و هفت دهليز دارد. ارتفاع مسجد تا سطح زمين به 5 متر مي رسد در ظلع شرقي شبستان نيز اطاقي هشت ضلعي كه ورودي است و دو اطاق ديگر قرار دارد. در اطاق ورودي يك رديف پلكان مدور وجود دارد كه به پشت بام منتهي مي گردد. محراب مسجد در جهت غرب تعبيه شده است و روبروي محلي كه امام مسجد اقامه نماز مي كند گنبد كوچكي از گچ با هفت غرفه تزئيني و يك ستون سازي گچبري است كه سقف را وارونه جلوه مي دهد و در طرفين آن شبكه هاي نورگيري وسيعي قرار دارد محراب نسبت به نمازگزاران در سطح پايين تري قرار دارد كه ويژگي محراب با تمام محرابهاي ديگر فرق دارد ساير محرابها در سطح بلندتري نسبت به نمازگزاران قرار دارد. سيستم سرد كننده مسجد توسط بادگير است همچنين پنجره هاي مشبك چوبي كه در طاق نماها نصب گرديده است. تزئينات مسجد شامل دو رسته بيروني و دروني است. تزئينات بيروني مربوط به طاق نماهايي است كه در ديوار مسجد قرار دارد . داخل مسجد نماي داخلي پوشش سقف درگاه ورودي گنبد كوچك روي محراب مقرنس كاري است طاقچه هاي ديوار محرب نيز داراي تزئينات گچي است كه شكل دايره و نيم دايره است و اشكال گل و بوته ساقه و پيچ را دارد سنگ از مهمترين مصالح بكار رفته در مسجد است و ملاط گچ نيز بكار رفته است . در كلاف بندي ساختمان از چوب استفاده شده كه چوبها عمدتاً از درخت كنار و يا گز است. تمام مصالح محلي هستند.
آبشار دوبیلی در استان بوشهر واقع است. این آبشار در دامنه غربی کوه دوبیلی واقع در جنوب غربی شهرستان فاریاب در دره ای سرسبز قرار دارد. آبشار در حدود 5 متر ارتفاع دارد و آبشاری فصلی است. پیرامون آبشار را درختان و پوشش گیاهی انبوهی پوشانده است که با توجه به گرم و خشک بودن این منطقه مناظر زیبایی را ایجاد کرده است. در 400 متری جنوب این آبشار و تنگه آن نخلستان بسیار زیبایی در میان صخره های سنگی کوه ایجاد شده است. از دیگر دیدنی های این منطقه می توان به توف درخال در مسیر دسترسی به این منطقه اشاره کرد. دسترسی به این دره و آبشار آن از طریف جاده فراشبند به روستای بنیون، ادامه مسیر تا سه راهی و جاده فرعی درخال و سپس جاده کوه دوبیلی امکانپذیر است. به دلیل دورافتادگی منطقه و مسیرهای فرعی متعدد استفاده از راهنمای محلی پیشنهاد می گردد.
تنگ مخدان در استان بوشهر واقع است. تنگ مخدان در جنوب روستایی به همین نام و در ارتفاع 400 متری از سطح دریا واقع است. طول تنگه در حدود 3 کیلومتر است و در کف آن رو کوچکی که از ارتفاعات و چشمه های اطراف سرچشمه می گیرد جریان دارد. تنگ مخدان مملو از نخلستانهای خرما است و مناظر بدیعی را ایجاد کرده است. همچنین وجود آبشارهای کوچک و حوضچه ای از آب در انتهای این تنگ که در اثر یک صخره بزرگ راه آن مسدود شده است بر جذابیتهای آن افزوده است. این تنگ در میان کوه های خورموج قرار گرفته است. آب و هوای منطقه گرم و خشک است و بهترین فصل بازدید از آن در اوایل بهار است.
مخدان روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان دیر استان بوشهر در جنوب ایران است. این روستا در دهستان حومه دیر قرار دارد و بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت آن (۹ خانوار) ۳۷ نفر است. محصولات این روستا غلات و خرما است. شغل اکثر ساکنان این روستا دامداری است. سترسی به منطقه مخدان از طریق جاده ارتباطی شهرتان اهرم به روستای بنیون، روستای گشی، روستای یخ و سپس روستای مخدان امکانپذیر است.
امامزاده زین الشهدا که در ابتدای راه کوهستانی اهرم-خائیز قرار گرفته همواره زائران بی شماری را به خود میبیند.این امامزاده در بین مردم اهرم و روستاهای همجوار از قداست خاصی برخوردار است .
اين امامزاده از مناطق مهم گردشگري سياحتي و زيارتي است.امامزاده زين الشهدا در سه کيلومتري شهر اهرم و در مسير جاده اهرم به خاييز از مناطق مهم گردشگري سياحتي و زيارتي همه ساله ميزبان عاشقان و محبان اهل بيت وساير اقشار مختلف مهم در ايام سال است. امامزاده سيد زين الشهدا از نوادگان امام سجاد (ع) است
در استان بوشهر منابع نسبتا وسیعی از چشمه ها و آب های معدنی وجود دارد. آب های معدنی استان شامل آب های کلردار، گوگردی و کلرسولفاته می باشند که هر کدام دارای خواص متفاوت و متنوعی هستند که یکی از بهترین این چشمه ها چشمه آبگرم میر احمد است.
چشمه آبگرم طبیعی گوگردی میر احمد در تقریبا کیلومتر ۴۵ جاده بوشهر خورموج از توابع روستای عالی حسینی شهرستان تنگستان واقع می شود. از آب این چشمه جهت درمان بیماری های جلدی و پوستی و درد مفاصل استفاده می گیرد و با توجه به همین موضوع و قرار گیری این چشمه در کنار بارگاه امامزاده آقا میر احمد در همه فصول بخصوص فصل زمستان که در دیگر استان ها زمستان و هوا بسیار سرد است با توجه به بهاری بودن هوا میزبان گردشگران زیادی از شهرهای مختلف می باشد.
این مکان دیدنی داری سه چشمه جدا از هم می باشد که یکی از آنها تقریبا ۵۰۰متر با دو چشمه دیگر فاصله دارد که مردمان بومی به آن “اوگری”می گویند که هر چند عمق زیادی ندارد ولی هر گردشگری را هیران خود می کند
شما می توانید علاوه بر آب تنی در این آب شاهد جوشش آب گرم در دل زمین باشید.یکی از چشمه ها هم به دلیل عمق زیاد تبدیل به بیشه زار شده است و یکی دیگر یا به نوعی چشمه اصلی آن داری عمقی مناسب در قسمت وسط آن برای افرادی که قادر شنا کردن نیستند می باشد. افرادی که شنا کردن را فرا گرفته اند می توانند در سراسر این چشمه آب گرم شنا کنند و لـ*ـذت ببرند.شایان به ذکر است با توجه به عمق زیاد در برخی از نقاط این چشمه قبل از شنا کردن از افراد بومی سوال کنند.منتظر حضور سبزتان در آبگرم میر احمد هستیم.
رود خانه ی اهرم : این رود از ارتفاعات ( کلمه ، فاریاب و خاییز ) سرچشمه گرفته و پس از نوشیدنی کردن شهر اهرم از (تل احمدی ) می گذرد . ودر جنوب جزیره ی ( شیف ) به خلیج فارس می ریزد . آب این رود تلخ و غیر قابل شرب است . ( و از جمله رود های فصلی است )