پیشنهادی ضرب المثل رایج زبان فارسی

[ATENA_A]

• لام تا کام صحبت نکردن

کم‌ترین سخنی بر زبان نیاوردن.

• لب چشمه می‌روم خشکه می‌شه

بسیار بدشانس و بدقدم بودن.

• لفت و لعاب دادن

وسواس به خرج دادن و تشریفات بیهوده در مورد چیزی، طول و تفصیل دادن کاری.

• لق لقه زبان

بر زبان آوردن مکرر کلمه و موضوعی، به طوری که مدام فقط راجع به همان چیز صحبت شود.

• لقمه را باید به اندازه دهان برداشت

در انجام و انتخاب کار یا همسر، باید به اندازه وسع و توان و شأن خود پیش رفت و قدم برداشت.

• لقمه را دور سر چرخاندن (از پشت سر در دهان گذاشتن)

پیچاندن و سخت کردن کار و آن را از مسیر درست و کوتاه انجام ندادن.

• لنترانی گفتن

در اصطلاح یعنی متلک و بد و بی‌راه گفتن به کسی، اما ریشه لغوی آن بر می‌گردد به کلمه عربی لَن ترانی: یعنی مرا نخواهی دید. حضرت موسی از خداوند خواست تا بتواند او را با چشم ظاهر ببیند و خداوند در جواب این درخواست غیر ممکن و ردّ آن به موسی لَن ترانی گفت یعنی: هرگز نمی‌توانی مرا ببینی.

• لُنگ انداختن

هنگامی که کسی یا چیزی در مقابل کس یا چیز برتر و بالاتر کم بیاورد.

• لولو سر خرمن

آدم بی‌مصرف، در حد مترسک.

• لی‌لبی به لالای کسی گذاشتن

لوس کردن و به دل کسی را آمدن.

• لیلی زن بود با مرد؟!

طعنه به آدم گیج و خنگی که مطلب واضحی را نداند و از آن چیزی سر در نیاورد.

 

[ATENA_A]

• مادر را ببین، دختر را بگیر

سفارش به خواستگار برای انتخاب همسر به این معنی که: چون دختر زیر نظر و زیر دست مادرش بزرگ شده از لحاظ لیاقت و هنرمندی و خانه‌داری تا حدّ زیادی به او شباهت دارد.

• مادر زنت دوستت داره

به کسی می‌گویند که به موقع بر سر سفرة غذا و هر چیز آماده و بی‌دردسری از راه برسد.

• مادر فولاد زره

اصطلاحاً به زن چاق پیر خشن می‌گویند.

• مادر که نباشه باید با زن بابا ساخت

هر چیز مورد نیاز که اصل و بهترین آن یافت نشده یا قابل دسترسی نباشد ناچار باید به کمتر از آن رضایت داد.

• مار از پونه بدش می‌آید در لونه‌اش سبز می‌شود

معمولاً آدم از هر چیز که متنفر و بیزار و گریزان باشد با آن روبرو شده یا بر سرش آمده و نصیبش می‌گردد.

• مار در آستین پروراندن

شخص خــ ـیانـت‌کار یا دشمن خطرناکی را بی‌اطلاع پروراندن و به او محبت و رسیدگی کردن.

• مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید می‌ترسد

کسی که بلایی بر سرش آمده و تجربه تلخی از چیزی دارد، در آن مورد بدگمان و محتاط‌تر می‌شود.

• ماست مالی کردن

پوشاندن و اصلاح ظاهری و بی‌فایدةی عیب یا خرابکاری.

• ماست‌ها را کیسه کردن

ترسیدن و حساب کار خود را کردن، جا زدن و تسلیم شدن.

• ماشین مشدی ممدلی، مه بوق داره نه صندلی

به طعنه و مسخره در مورد هر اتومبیل خراب و قراضه می‌گویند.

• مال بد بیخ ریش صاحبش

چیز بد و عیبناک ناچار همیشه نزد صاحبش باقی مانده و صاحب باید آن را تحمل و نگهداری کند چون کسی حاضر به پذیرفتن آن نیست.

• مال مفت و دل بی‌رحم

بعضی‌ها وقتی به چیز مفت و مجانی می‌رسند بدون رعایت اصول و اندازه با بی‌رحمی از آن استفاده می‌کنند.

• مال یک جا می‌رود ایمان هزار جا

خطاب به شخص دزد زده که بدون اینکه مطمئن باشد به کسی یا کسانی مظنون باشد و تهمت بزند.

• مأمور است و معذور

کسی که در مورد کاری از خود اختیاری ندارد و مجبور است فقط دستور را اجرا کند.

• ماه زیر ابر نمی‌ماند

بالاخره حقیقت آشکار خواهد شد و راز برای همیشه پنهان نخواهد ماند.

• ماهی به دمش رسیده

کار به مراحل پایانی خود رسیده، وقت کار یا چیزی سر آمده.

 

[ATENA_A]

• ماهی را هر وقت از آب بگیری تازه است

هیچگاه برای انجام کاری دیر نیست و هر لحظه می‌توان اقدام کرد، کار هر زمان شروع کنی چنان است که پیش از آن شروع کرده‌ای.

• مایه تیله

سرمایه و دارایی، پول و پَله.

• مته به خشخاش گذاشتن

دقت و وسواس و سختگیری بی‌مورد و بیش از حد در انجام کاری.

• مثل انار ترکیدن

کنایه از ترکیدن بغض و به‌ شدت به گریه افتادن.

• مثل برج زهرمار

کنایه از آدم بسیار اخمو و عبوس و ترشروی.

• مثل برق

با سرعت بسیار.

• مثل بید لرزیدن

کنایه از ترسیدن زیاد.

• مثل پنجه آفتاب

کنایه از آدم بسیار زیبا و دلربا.

• مثل ترقه پریدن

کنایه از ناگهان عصبانی و آتشی شدن.

• مثل جن بو داده

اشاره به آدم زبل و زرنگی که هر کاری از دستش بر می‌آید.

• مثل جن و بسم‌الله

دو چیز یا دو کس که هرگز نزدیک هم نیایند و از یکدیگر فراری باشند.

• مثل خر در گل واماندن

کسی که در انجام کاری فرومانده و عاجز شده باشد و قادر به ادامه‌اش نباشد.

• مثل زن سعدی

زن نافرمان و گریزپا که کمتر در خانه قرار گرفته و بیشتر در کوچه وخیابان و گشت و گذار باشد، زن ددری.

• مثل سگ ترسیدن

ترس و وحشت زیاد از کسی یا چیزی.

 

[ATENA_A]

• مثل سگ و گربه به هم پریدن

درگیری و مشاجره و ناسازگاری دائمی بین دو نفر.

• مثل سیبی که از وسط نصف شده

دو چیز یا دو شخص که دقیقاً و کاملاً مثل هم باشند، شباهت فراوان دو چیز یا دو نفر.

• مثل شیر برنج

به آدم شل و وارفته و بی‌نمک می‌گویند.

• مثل عنق منکسره

بداخلاق و ترش‌رو.

• مثل قالی کرمانه

اشاره به کسی که هر چه سنش بالا می‌رود خودش رنگ و روتر می‌شود (معروف است که قالی کرمان هر چه بیشتر پا می‌خورد بیشتر رنگ باز کرده و مرغوب‌تر می‌شود).

• مثل کبک سرش را زیر برف کرده

کسی که متوجه عیب خود نیست و از اوضاع و محیط دور و برش بی‌خبر است و نمی‌داند در اطرافش چه می‌گذرد و مردم راجع به او چه می‌گویند، گویی آن‌ها را نابینا می‌پندارد.

• مثل کنیز حاج باقر

بداخلاق و غرغرو، کسی که خیلی نق می‌زند.

• مثل گدای سامره

عـریـ*ـان و عوری، پررویی و پر‌مدعایی.

• مثل مار خوش خط و خال

کسی که ظاهری خوب و فریبنده اما باطنی زشت و پلید و بد ذات دارد.

• مثل ماست

شل و وارفته و بی‌رمق.

• مثل مربای آلو

آدم شُل و ول و بی‌حال.

• مل مرغ سرکنده

کلافه، بی‌آرام و قرار، پریشان و مظطرب.

• مثل موش آب کشیده

کسی که خیلی خیس شده و یا از آب و گل و لای بیرون آمده باشد.

• مثل یخ وا رفتن

از خبر ناگوار یا ناامید کننده‌ای حیران، شُل و از خود بیخود شدن.

• محل سگ نگذاشتن

بی‌محلی بیش از حدُ و اندازه.

• مخ جوش آوردن

کنایه از شدت عصبانیت و یا گرما.

• مدینه گفتی و کردی کبابم

افسوس کسی که به یاد گذشته از دست رفته افتاده و یاد و خاطره خوب یا بد چیزی یا کسی برایش تجدید و زنده شود.

• مرا به خیر تو امید نیست، شرّ مرسان

اگر نفعی نمی‌رسانی لااقل ضرر هم نزن، اگر کمکی نمی‌کنی لااقل مزاحمت و دردسر هم ایجاد نکن.

• مرد دو زنه جاش تو مسجده

چرا که نزد هیچ‌کدام آسایش و همچنین ارزش و احترام آنچنانی ندارد.

• مرد را باید دست به پشتش بزنی خاک بلند بشه

مرد باید اهل کار و تلاش باشد.

• مرده را که رو بدهی به کفنش خرابی می‌کند

به کم ظرفیت که ارزش و اهمیت داده شود، پرتوقع و پررو می‌شود.

• مرغ همسایه غازه

چیزهای دیگران به نظر بهتر و چشم‌گیرتر از مال خود آدم می‌آید.

• مرغ یک پا داره

کنایه از یک‌دندگی و لجبازی، با قُدّی و سماجت روی حرف خود ایستادن.

 

[ATENA_A]

• مرگ خوبه برای همسایه

هر چیز بدی را برای دیگران خواستن، در خطر و ضرر دیگری را جلو انداختن.

• مرگ می‌خواهی برو گیلان

کسی که در موقعیت مناسب و ایده‌آل قرار گرفته و چیزی کم نداشته باشد و بازهم گله‌مند بوده و ناز بکند.

• مرگ یک‌بار شیون یک‌بار

به سیم آخر زدن و قضیه را تمام کردن، هرچه باداباد گفتن.

• مروارید باشه، غلتون باشه، ارزون باشه

خوش سلیقه و مشکل پسندی که بخواهد چیزی همه محاسن و مزایا را با هم داشته باشد.

• مزه دهن کسی را چشیدن

قصد دانستن و پی‌بردن به نظر یا هدف کسی، سر در آوردن از مقصود دیگری.

• مـسـ*ـتی و راستی

در هنگام مـسـ*ـتی عقل و هوش و قوه ادراک شخص زایل شده و هرچه در دل وجود دارد راست و حقیقتی بیان شده و اسرار فاش می‌گردد.

• مشت کسی باز شدن

رسوا و برملا شدن، راز یا دروغ کسی افشا و آشکار گردیدن.

• مشت نمونه خروار

جزء و مقداری از هر چیزی که نشان دهندة کیفیت و خصوصیت کل آن چیز باشد.

• مشک آن است که خود ببوید، نه آنکه عطار بگوید

رفتار هر کس باید معرّف و بیانگر فضائل و منزلت او باشد نه اینکه دیگران از او تعریف کنند.

• مشکلی نیست که آسان نشود/ مرد باید که هراسان نشود

هر مشکل و مسئله‌ای راه حلی داشته و با عقل و همّت بالاخره حل خواهد شد، نباید ترسید و جا زد.

• معما چون حل گشت آسان شود

اشاره به کسانی که پس از حل معضل و رفع مشکل ادعای کاردانی می‌کنند.

• مغز خر خوردن

دیوانگی، نفهمی، متوجه امر نبودن.

• مگس پراندن

کنایه از بیکاری بیش از حدّ.

• مگسی شدن

بد اخلاق و عصبانی شدن، سماجت و بد خُلقی برای به کرسی نشاندن حرف (نظر به سماجت و آزارندگی مگس).

• مگه سر آوردی؟

کسی که پشت هم و با عجله در بزند و بی‌قراری نشان دهد.

• ملا شدن چه آسان، آدم شدن چه مشکل

داشتن سواد و تحصیلات به تنهایی دلیل بر انسانیت و فضیلت نیست چرا که آدمیت و تکامل از مجموع تمام فضایل انسانی که علم جزئی از آن است حاصل می‌شود.

• ملانصرالدین کاری نداشت سوزن به تخمش می‌زد داد می‌کشید

کسی که به دست خود برای خود دردسر درست کند.

• سـ*ـینه را لولو بُرد

ناامید کردن و عدم امکان انجام کاری یا موقعیتی که در گذشته انجام شده.

 

[ATENA_A]

• من اینور جوی تو اونور جوی

به حالت قهر از هم جدا شدن، تسویه حساب قهر آمیز.

• منتر کردن

کسی را در کاری و یا در جایی سرگردان و معطل و علاف کردن.

• من مرده تو زنده

اتمام حجت کسی که پیش‌بینی و نظر خود را درست دانسته و به وقوع آن مطمئن باشد اگرچه بعد از مرگش.

• من میگم نره، اون میگه بدوش

هنگامی که عدم امکان اجام کاری را با دلیل و منطق به کسی بگویند و او باز هم به دلیل نفهمی یا زورگویی خواسته خودش را تکرار کند.

• مواظب مالت باش مردم را دزد نکن

به دقت مراقب چیزهایت باش تا به دیگران تهمت دزدی نزنی.

• مو را از ماست کشیدن

اشاره به دقت و نکته‌بینی و حساسیت بیش از حدّ، ریزبینی و جزئی‌نگری بی‌اندازه.

• مورچه چیه که کله پاچش باشه

چیز کوچک و بی‌ارزشی که جزئی از آن را بخواهند.

• موش دواندن

در کار کسی خلل و مشکل مزاحمت ایجاد کردن.

• موش موشک آسه بیا آسه برو که گربه شاخت نزنه

سفارش به احتیاط و ملاحضه‌کاری به خاطر اوضاع نامساعد و اجتناب از شرّ و ضرر و خطر.

• موش و گربه بازی

رفتاری توأم با تعقیب و گریز و آمیخته با فریب و خدعه و ریا.

• موشه تو سوراخ نمی‌رفت جارو به دمش می‌بست

مشکل و گرفتاری و دردسر اضافه برای خود بوجود آوردن.

• مو لای درزش نمیره

بسیار دقیق و حسّاس عمل کردن.

• موهاشو تو آسیاب سفید نکرده

اشاره به آدم با تجربه و دنیا دیده.

• موی بدن سیخ شدن

ترسیدن یا چندش شدن به دلیل مواجه شدن با مسئله‌ای هولناک یا دلخراش و ناگوار.

• موی کسی را آتش زدن

در جا و به موقع سر رسیدن و درجایی حاضر شدن.

• مویی از خرس کندن غنیمت است

از آدم خسیس یا بد حساب و لدهکار اگر یک چیز کوچک و بی‌ارزش هم گرفته شود غنیمت است.

• مهرم حلال، جونم آزاد

حرف زنی که از دست شوهر به ستوه آمده و در صدد جدایی و نجات خود باشد.

• مهره مار داشتن

قدرت فراوان در جلب و جذب علاقه و توجه دیگران داشتن.

• میان پیغمبرها جرجیس را پیدا کرده

کسی که بدترین‌ها را انتخاب کرده باشد.

• میان ماه من تا ماه گردون/ تفاوت از زمین تا آسمان است

اشاره به دوچیز ظاهراً مشابه که از نظر ارزش و منزلت تفاوت زیادی با یکدیگر داشته باشند.

• میمون هر چی زشت‌تره، بازیش بیشتره

اشاره به آدم زشت یا معیوب که ادا و اطوار و رفتار ظاهری نامتناسب و نامعقول هم داشته باشد.

• میوه‌اش به هنده

انگار نوبرش را آورده.

• میهمان گرچه عزیز است ولی هم‌چون نفس خفه می‌سازد اگر آید و بیرون نرود

کنایه از یاد ماندن میهمان پررو در خانه میزبان که باعث خستگی و ناراحتی و مغذب شدن او می‌شود.

 

[ATENA_A]

نشخوار آدمیزاد حرف است:


اگر پرگویی می کنم ایرادی ندارد، حرف زدن خود نوعی از سرگرمی است.

نشسته پاک است:

به شوخی، شخصی است که به تمیزی بدن و جامه اش بی اعتناست.

نصیب کسی را کسی نخورد:

همانند: روزی کس را، کس نخورد.

نطقش کور شدن:

براثر گفتگو وجنجال سخن کسی قطع شدن، از ادامه صحبت بازماندن.

نظر زدن :

به چشم بد نگاه کردن، از نظر عوام چشم زخم بودن.

نشادرش تند است:

به شوخی، در کارها شتاب وعجله میکند

نسیه آخر به دعوا رسیه:

همانند: معامله نقدی بوی مشک میدهد.

نزن در کسی را تا نزنند درت را:

همانند: چو بد کردی مباش ایمن ز افات

نشترش بزنی خونش درنمی اید

در نهایت خشم و عصابیت است، سخت آشفته است.

نرم کردن:

شخصی را به منظور خاصی مطیع و رام خود کردن

نرم نرم پوست کندن:

آرام آرام و به ملایمت کار خود را به ضرر دیگری فیصله دادن

 

[ATENA_A]

ضامن بهشت و دوزخش نیستم:


من وظیفه خودم را به خوبی انجام میدهم وکاری به بد و خوب بعدش ندارم.

ضرب شستی به کار بردن:

برای پیشرفت امر خود تدبیری به کار بردن، با هر حیله بر حریف غالب شدن.

ضرب دستش را چشیده است:

برتری حریف خود را می داند و جرئت مقابله با او را ندارد.

ضرر را از هر کجا جلویش را بگیری منفعت است

آدم عاقل همینکه فهمید راهی را به اشتباهی رفته، برمی گردد.

طاق ابرو نمودن:

کاری مخصوص زنان، عشـ*ـوه گری کردن

طاقت کسی طاق شدن:

بیقرار شدن ، آرام خود از دست دادن.

طبل زیر گلیم زدن:

پنهان داشتن موضوعی که همه می دانند، پنهانکاری کردن

طرف کسی را گرفتن :

پشتیبانی از کسی کردن، از کسی حمایت و طرفداری کردن

طشتش از بام افتاده :

راز نهان کسی آشکار شدن، رسوا شده است

طی نکرده گز کردن:

بدون مطالعه و نسنجیده دست به کاری زدن

طوق لعنت برگردن کسی افتادن:

گرفتار زحمت و دردسر شدن، دچار همسر بد رفتار و بد اخلاق شدن

طناب گدایی کسی را بریدن:

از ادامه کمک به کسی خود را رها ساختن

طمع زیاد مایه جوانمرگی است:

ادم طمع پیشه غالبا جان خود را به خطر می اندازد



همانند: دشمنی آهسته بزن ندارد.

میرزا قشمشم:

آدمی با لباسهای جلف و قیمتی، لوس و خودخواه و بیکاره

 

[ATENA_A]

عاشق چشم و ابروی کسی نبودن:



مفت و مجانی برای کسی کار نکردن ، بی جهت برای کسی به آب و آتش نزدن.

عاشقی پیداست از زاری دل :

همانند: رنگ رخساره خبر میدهد از سرضمیر

عاشقی شیوه رندان بلاکش باشد:

به دست آوردن مطلوب خویش کار چندان آسانی نیست.

عاقبت به خیر شدن:

به رستگاری و راه خوشبختی رسیدن

عاقبت جوینده یابنده بود:

باجستجو و تلاش به مقصود خود نایل خواهی شد

عاقبت خشم پشیمانی است.

از آدم خشمگین کارهای سرمی زند که سپس باعث ندامت اوست.

عاقبت گذر پوست به دباغ خانه می افتد:

هر کسی باید روزی حساب اعمال خود را پس بدهد.

عاقل تا پی پل می گشت، دیوانه پا برهنه از آب گذشت :

هر مشکل چاره ای دارد، اگر از راه ملایمت نشدباید جسارت به خرج داد.

عبای ملانصرالدین است:

چند نفر به نوبت آن را می پوشند، همه از آن استفاده میکنند.

عجب کشکی ساییدم

همه چیز بر خلاف انتظار ما از آب درامد

عذر بدتر از گـ ـناه :

در توجیه کار بد خود دلیل زشت تری آوردن

عروس تعریفی آخرش شلخته از آب درامد

با آنهمه تعریفش جنس نامرغوبی از آب درآمد

 

[ATENA_A]

گاو بی شاخ و دم :


آدم تنومند شوریده و احمق، همانند: غول بی شاخ و دم.

گاو پیشانی سفید:

معروف و مشهور نزد همه، همه کس او را می شناسد.

گاو خوش آب و علف:

کسی که از هیچ نوع خوردنی رو گردان نیست، هر چه پیشش ببیند بدون اکراه و با اشتهای تمام می خورد

گدا بازی درآوردن:

مقابل دست و دلبازی ، خست و پستی به خرج دادن

گدا حیا ندارد:

بر اثر تکرار خواهش و تمنا آبرویش ریخته شده و شرم نمی کند.

گذر پوست به دباغخانه می افتد:

هر کسی سرانجام به نتیجه اعمال خود میرسد، بالاخره روزی بهم میرسیم.

گاهی به نعل و گاهی به میخ زدن :

ضمن صبحت و گفتگو کنایه زدن ، همانند : از این شاخ به آن شاخ پریدن

گذشت آنچه گذشت :

افسوس گذشته را نباید خورد ، همانند : تقویم پارسالی به کار نمی خورد.

گذشت بر گشت ندارد:

بخشیده را پس نمی گیرند، بر آنچه بخشیدی چشم طمع نداشته باش.

گربه آمد و آن دنبه را برد:

باید بجنبی و چاره کار خود کنی و گرنه ر نود از تو جلو می افتند.

گربه را دم حجله باید کشت:

از آغاز هر کاری باید محکم کاری کرد.

گر تو بهتر می زنی بستان بزن:

اگر فقط ادعا نمی کنی چرا کنار گود نشسته ای