@nicedavil
کاربر نگاه دانلود
اوج و پیشرفت خوشنویسی را به دوره سلجوقیان می‌دانند زیرا کتیبه نویسان و خطاطان همواره مورد تشویق پادشاهان بوده‌اند. نوشته‌های روی کتیبه بناها، روی اشیاء فلزی، سفالگری و سایر تولیدات نقطه عطف تزئینات و هنر نمایی این دوره است. هیچ یک از هنرمندان آن زمان بدون مدد خطاطان و خوشنویسان موفق به خلق چنین آثاری نمی‌شدند. به همین دلیل خطاطان و خوشنویسان از جایگاه ویژه اجتماعی برخوردار بوده و هنر آنان نیز در مسیر تکامل و رسیدن به درجه اعلا قرار گرفت و موجب گردید اساتید بنامی در این دوره ظهور کنند. از اواخر قرن هفتم اقلام سته (شش‌گانه) بسیار مورد توجه قرار گرفت و به درجات عالی رسید.
در قرن هشتم خوشنویسانی که پیرو سبک یاقوت بودند و بویژه اقلام سته را بسیار استادانه می‌نوشتند در خراسان و آذربایجان مهمترین مراکز خوشنویسی را ایجاد کردند، از جمله این بزرگان که همه ایرانی بودند می‌توان به احمد سهروردی، مولانا یوسف مشهدی، سید حیدر، نصراله طبيب، مبارک شاه تبریزی، ارغون کابلی، یحیی پیر جمالی، عبداله صیرفی و ... اشاره کرد. در واقع از این قرن تا قرن دهم دوره هنر خوشنویسی شمرده می‌شود و شاهان مظفری و تیموری و صفوی به آن توجه خاص داشتند تا آنجا که خوشنویسان را به دربار می‌بردند و عزت می‌گذاشتند و گاه خود خوشنویسی می‌آموختند و به درجات بالا می‌رسیدند مثل سلطان ابراهیم میرزا، بایسنقر میرزا و شاهرخ تیموری.
از اواسط قرن هشتم که هنر خط رو به تکامل نهاد به ترتیب سه قلم از خطوط اسلامی، تعليق و نستعلیق و شکسته نستعلیق در طول سیصد سال با ذوق و سلیقه ایرانیان پدید آمد و در کوتاه زمان به درجه کمال رسید و دیگر ممالک اسلامی از این خط استقبال کردند مانند هندوستان. دولت عثمانی. مصر. اما هیچ‌گاه به پای ایرانیان نرسیدند.
ایرانیان در رساندن هنر خوشنویسی به درجات عالی کمال به شیوه خود تلاش کردند و به طور کلی قرن‌های نهم و دهم و یازدهم سال‌های درخشان خطاطی و خوشنویسی بود. اما عمده تلاش هنرمندان خوشنویس ایرانی از آغاز قرن سیزدهم تا اوایل قرن چهاردهم یعنی در دوره قاجاریه در زمینه اعتلای خط نستعلیق به چشم می‌خورد که می‌توان به میرزا غلامرضا اصفهانی ( ۱۳۰۴ ق.) و میرزا محمد رضا کلهر (۱۳۱۰ ق) و میرزا محمد حسین سیفی (عماد الكتاب، ۱۳۱۵ شمسی) علی اکبر کاوه و زرین خط و ... اشاره کرد. هنر خوشنویسی ایرانی را می‌توانیم در شیوه‌های زیر مورد بررسی قرار دهیم:
۱. خط تعلیق
خط تعلیق یک نوشتار ایرانی است. تعلیق یعنی (معلق میان دو خط رقاع و توقیع) و از شیوه‌های رقاع و توقيع اقتباس شده اما تأکید کمتری بر عمودی بودن و حرکت تند مورب دارد. این خط اختصاصا برای نگارش امور دیوانی بکار می‌رفت و در مسیر تکامل خود به دو صورت شکسته تعلیق و نستعلیق جلوه‌گر شد و تکامل آن در حدود یک قرن و نیم به طول انجامید. پس از انتشار خط تعلیق، عثمانی‌ها و مصریان با دخل و تصرفاتی در آن نام دیوانی را بر آن نهادند و به دو صورت خفی و جلی، آن را نوشتند. مولف اطلس خط مرحوم استاد فضایلی، واضع خط شکسته تعلیق را خواجه تاج الدين اصفهانی می‌داند. نستعلیق خطی است تو در تو و پیچیده که اتصال حروف و کلمات در آن جایز است. کلمات و حروف آن یکنواخت نیست و گاهی فربه و گاهی ریزه و لاغر نوشته شده است.
از مشتقات خط نستعلیق باید از خط دیوانی و خط رقعی، سياقت و سنبلی نیز اسم برد.
۲. خط دیوانی
خط دیوانی از خط نستعلیق مشتق شد و پس از فتح قسطنتنیه بدست سلطان محمد فاتح پادشاه عثمانی ( ۸۵۷ ه.ق) از آنجائی که با دربار ایران رقابت داشتند، خط‌های ایرانی ثلث و نسخ و ریحان را با اندک تغییر به شکل دیوانی در آوردند و کتابت مخصوص درباره نوشته‌های رسمی را با آن می‌نوشتند و به صورت جلی و خفی نیز نوشته می‌شد و به خط همایونی و مقدس نیز گفته می‌شد. پس از انقراض حکومت عثمانی از رواج افتاد زیرا خط ترکیه به لاتین تبدیل شد اما امروزه در ممالک عربی متداول است.
خط رقعه
این خط بعد از دیوانی پیدا شده است و رقعی به خطی گفته می‌شود که حروفش کوچک و تنگ و فشرده و مستقیم و فشرده باشد، در واقع شکسته‌ای از خط نسخ است. همچنان که شکسته نستعلیق شکسته‌ی نستعلیق است، این دو خط مخصوص تند نویسی است که بین ایرانیان و اعراب متداول است. خط رقعه بهتر از دیوانی و متین‌تر، روشن و واضح و نسبتا منظم است و شاید کثرت استفاده آن به جهت سهولت و آسانی آن در خواندن و نوشتن باشد و امروز در نوشته‌های فوری، همگانی و در اکثر موارد برای کتاب و مجلات در سراسر ممالک عربی رایج است.
در قرن هشتم خوشنویسانی که پیرو سبک یاقوت بودند و بویژه اقلام سته را بسیار استادانه می‌نوشتند در خراسان و آذربایجان مهمترین مراکز خوشنویسی را ایجاد کردند، از جمله این بزرگان که همه ایرانی بودند می‌توان به احمد سهروردی، مولانا یوسف مشهدی، سید حیدر، نصراله طبيب، مبارک شاه تبریزی، ارغون کابلی، یحیی پیر جمالی، عبداله صیرفی و ... اشاره کرد. در واقع از این قرن تا قرن دهم دوره هنر خوشنویسی شمرده می‌شود و شاهان مظفری و تیموری و صفوی به آن توجه خاص داشتند تا آنجا که خوشنویسان را به دربار می‌بردند و عزت می‌گذاشتند و گاه خود خوشنویسی می‌آموختند و به درجات بالا می‌رسیدند مثل سلطان ابراهیم میرزا، بایسنقر میرزا و شاهرخ تیموری.
از اواسط قرن هشتم که هنر خط رو به تکامل نهاد به ترتیب سه قلم از خطوط اسلامی، تعليق و نستعلیق و شکسته نستعلیق در طول سیصد سال با ذوق و سلیقه ایرانیان پدید آمد و در کوتاه زمان به درجه کمال رسید و دیگر ممالک اسلامی از این خط استقبال کردند مانند هندوستان. دولت عثمانی. مصر. اما هیچ‌گاه به پای ایرانیان نرسیدند.
ایرانیان در رساندن هنر خوشنویسی به درجات عالی کمال به شیوه خود تلاش کردند و به طور کلی قرن‌های نهم و دهم و یازدهم سال‌های درخشان خطاطی و خوشنویسی بود. اما عمده تلاش هنرمندان خوشنویس ایرانی از آغاز قرن سیزدهم تا اوایل قرن چهاردهم یعنی در دوره قاجاریه در زمینه اعتلای خط نستعلیق به چشم می‌خورد که می‌توان به میرزا غلامرضا اصفهانی ( ۱۳۰۴ ق.) و میرزا محمد رضا کلهر (۱۳۱۰ ق) و میرزا محمد حسین سیفی (عماد الكتاب، ۱۳۱۵ شمسی) علی اکبر کاوه و زرین خط و ... اشاره کرد. هنر خوشنویسی ایرانی را می‌توانیم در شیوه‌های زیر مورد بررسی قرار دهیم:
۱. خط تعلیق
خط تعلیق یک نوشتار ایرانی است. تعلیق یعنی (معلق میان دو خط رقاع و توقیع) و از شیوه‌های رقاع و توقيع اقتباس شده اما تأکید کمتری بر عمودی بودن و حرکت تند مورب دارد. این خط اختصاصا برای نگارش امور دیوانی بکار می‌رفت و در مسیر تکامل خود به دو صورت شکسته تعلیق و نستعلیق جلوه‌گر شد و تکامل آن در حدود یک قرن و نیم به طول انجامید. پس از انتشار خط تعلیق، عثمانی‌ها و مصریان با دخل و تصرفاتی در آن نام دیوانی را بر آن نهادند و به دو صورت خفی و جلی، آن را نوشتند. مولف اطلس خط مرحوم استاد فضایلی، واضع خط شکسته تعلیق را خواجه تاج الدين اصفهانی می‌داند. نستعلیق خطی است تو در تو و پیچیده که اتصال حروف و کلمات در آن جایز است. کلمات و حروف آن یکنواخت نیست و گاهی فربه و گاهی ریزه و لاغر نوشته شده است.
از مشتقات خط نستعلیق باید از خط دیوانی و خط رقعی، سياقت و سنبلی نیز اسم برد.
۲. خط دیوانی
خط دیوانی از خط نستعلیق مشتق شد و پس از فتح قسطنتنیه بدست سلطان محمد فاتح پادشاه عثمانی ( ۸۵۷ ه.ق) از آنجائی که با دربار ایران رقابت داشتند، خط‌های ایرانی ثلث و نسخ و ریحان را با اندک تغییر به شکل دیوانی در آوردند و کتابت مخصوص درباره نوشته‌های رسمی را با آن می‌نوشتند و به صورت جلی و خفی نیز نوشته می‌شد و به خط همایونی و مقدس نیز گفته می‌شد. پس از انقراض حکومت عثمانی از رواج افتاد زیرا خط ترکیه به لاتین تبدیل شد اما امروزه در ممالک عربی متداول است.
خط رقعه
این خط بعد از دیوانی پیدا شده است و رقعی به خطی گفته می‌شود که حروفش کوچک و تنگ و فشرده و مستقیم و فشرده باشد، در واقع شکسته‌ای از خط نسخ است. همچنان که شکسته نستعلیق شکسته‌ی نستعلیق است، این دو خط مخصوص تند نویسی است که بین ایرانیان و اعراب متداول است. خط رقعه بهتر از دیوانی و متین‌تر، روشن و واضح و نسبتا منظم است و شاید کثرت استفاده آن به جهت سهولت و آسانی آن در خواندن و نوشتن باشد و امروز در نوشته‌های فوری، همگانی و در اکثر موارد برای کتاب و مجلات در سراسر ممالک عربی رایج است.
