نگاهی به تاریخچه احزاب ویگ و توری در بریتانیا

[...zαнrα...*]

در بررسی تاریخ انگلستان از قرن ۱۷ تا ۱۹ میلادی، به دو جناح مخالف سیـاس*ـی برخورد می کنیم که عمیقاً متاثر از مسائل سیـاس*ـی و مذهبی کشور در آن دوره بوده اند. احزاب ویگ و توری به نوعی الگوی احزاب کنونی بدل شده و ساختاربندی منظمی از تشکیلات حزبی پیشرفته را در درون خود به نمایش گذارده اند. بررسی پیشینه ی این دو حزب می تواند ما را در یافتن ریشه فعالیت حزبی در عصر مدرن یاری رساند.

**************************
پیدایش ویگ و توری
در قرن هجدهم میلادی، عرصه سیـاس*ـی بریتانیا فضای جدال میان دو حزب رقیب ویگ و توری بود. منشأ و شکل گیری این دو حزب را باید در اواخر قرن هفدهم جست؛ هنگامی که در سال ۱۶۷۹ شاهزاده جیمز (دوک یورک) در آستانه‌ی کسب منصب ولایت عهدی قرار داشت. شاهزاده جیمز پسر شاه چارلز اول بود که در سال ۱۶۴۹ توسط هواداران پارلمان – به رهبری الیور کرامول – اعدام شده بود. پس از اعدام شاه چارلز، پسران او – جیمز و چارلز – به فرانسه پناهنده شدند.

مادر شاهزاده جیمز ، مسیحی کاتولیک بود اما پدرش پروتستان. او به دلیل این پیشینه و همچنین اقامت در فرانسه، به مذهب کاتولیک علاقه مند شد و در دهه ۱۶۵۰ به طور مخفیانه به این مذهب گروید. در سال ۱۶۶۰ ، اعضای خاندان سلطنتی استوارت موفق شدند به بریتانیا بازگردند. شاهزاده چارلز – برادر بزرگتر جیمز – به مقام سلطنت رسید. جیمز به دلیل گرایش به مذهب کاتولیک، از رسیدن به ولایت عهدی بازماند و بیش از هر چیز، قوانین مصوب پارلمان باعث دور ماندن وی از این مقام شد.

شاهزاده جیمز
گروهی از نمایندگان پارلمان که مذهب ولیعهد را در رسیدن به سلطنت، رکن اصلی می دانستند در تقابل با افرادی قرار گرفتند که صرفاً حضور در جمع خانواده سلطنتی و رضایت شاه را پایه مهم پادشاهی می دانستند. گروه نخست به ویگ ها (The Whig) شهرت یافتند و گروه دوم ملقب به توری (Tory) گردیدند. واژه ی ویگ – که ریشه ی اسکاتلندی دارد- در ابتدا به معنای دزد اسب بود اما بعدها به هواداران گروه مذهبی پرسبیترها اطلاق گردید. توری دارای ریشه ایرلندی بود.

***************************
پس از انقلاب باشکوه (۱۶۸۸-۱۶۸۹) شکافی بنیادین میان این دو حزب پدید آمد؛ البته این دگرگونی سیـاس*ـی صرفاً با اشتراک مساعی ویگ و توری به نتیجه مطلوب رسید. در واقع بسیاری از اعضای حزب توری، علیرغم حمایت اولیه در به قدرت رسیدن جیمز دوم، نهایتاً عقیده ویگ ها درباره محدود کردن قدرت مطلقه او را پذیرفتند. در زمان ملکه آن، حزب توری به تسامح مذهبی و سیاستهای خارجی دولت واکنش نشان داد که این مخالفت عموماً از سوی اشراف محلی سر داده شد. محبوییت حزب ویگ در این دوره، ناشی از حمایت خانواده های اشرافی شهرنشین و منافع اقتصادی طبقه متوسط بود.

در سال ۱۷۱۴ ملکه آن درگذشت. جورج اول -حاکم منطقه هانوور در آلمان- به عنوان کاندیدای حزب ویگ برای کسب مقام سلطنت، به بریتانیا (از سال ۱۷۰۷ پس از تغییرات سیـاس*ـی بنیادین، نام انگلستان رسماً به بریتانیا تغییر یافت) آمد و تاجگذاری کرد. یکسال بعد رهبر حزب توری -هنری سنت جان- برای ابراز مخالفت با این تصمیم، به فرانسه -رقیب سنتی انگلستان- پناهنده شد. این اقدام به اعتبار حزب توری صدمه زد و آن را تا حدود ۵۰ سال بعد از عرصه سیـاس*ـی کشور حذف کرد.

طی پنج دهه آینده، اشراف منتسب به حزب ویگ در فضای سیـاس*ـی بریتانیا به فعالیت پرداختند. اعضای باقیمانده ی حزب توری به ژاکوبیت ها شهرت یافتند. آنها به دنبال احیای سلطنت خاندان استوارت -پادشاهان انگلستان پیش از سال ۱۷۱۴- بودند و عملاً علیه رژیم حاکم فعالیت می کردند. اگرچه حزب توری در سیاست کلان کشور جایی نداشت، در میان اشراف محلی و گروه های اجتماعی کوچک، همچنان دارای محبوبیت خاصی بود.

شروع عصری جدید
با آغاز سلطنت جورج سوم (۱۷۶۰-۱۸۲۰) دیگر نشانی از حزب ویگ باقی نمانده بود. درگیری های متعدد درون حزبی، باعث تشتت و پراکندگی میان ویگ ها گردید. حزب توری نیز همچون دهه های گذشته، فعالیت چندانی نداشت. مقامات سیـاس*ـی این دوره عموماً متاثر از اندیشه های مختلط هر دو حزب بودند یا آنکه از هیچ کدامشان، پیروی نمی کردند.

در سال ۱۷۸۴ ویلیام پیت (جوان) حزب توری نو را تاسیس کرد که خود را متعهد به پیگیری منافع اشراف محلی، بازرگانان و فعالان حوزه اداری می دانست. در مقابل نیز حزب احیاء شده ی ویگ به رهبری چارلز جیمز فاکس به قشر صنعتگر و مذهبی تکیه داشت و خواهان اصلاحاتی در زمینه انتخابات و پارلمان گردید.

ویلیام پیت

چارلز جیمز فاکس
پس از وقوع انقلاب فرانسه، دو حزب به اتفاق نظر دست یافتند و عملاً در یکدیگر ادغام شدند. آنها برای موضع گیری در مقابل انقلاب، به دیدگاه های مشترکی روی آوردند. مدتی بعد بسیاری از اعضای حزب ویگ، چارلز جیمز فاکس را رها کرده و از ویلیام پیت -رهبر توری- حمایت کردند. پس از سال ۱۸۱۵، این دو حزب بار دیگر فعالیت خود را متوقف نمودند. مدتی بعد، دو جناح جدید در عرصه سیـاس*ـی بریتانیا ظاهر شدند که عملاً دو حزب پیشین را برای همیشه به حاشیه راندند؛ حزب محافظه کار به رهبری رابرت پیل و بنجامین دیزرالی در مقابل حزب لیبرال به رهبری جان راسل و ویلیام گلادستون. بدین ترتیب، احزاب ویگ و توری به تاریخ پیوستند. آنها ارکان مدرنی برای مفهوم حزب پدید آوردند و مجادلات حزبی را برای نخستین بار، وارد ادبیات سیـاس*ـی نمودند. بی شک نمیتوان از دستاوردهایی که به لطف آنها به منصه ظهور رسید، چشم پوشی کرد.