آموزشی آموزش زبان ترکی (آذربایجانی)|Dibaکاربر نگاه

[MASUME_Z]

مثال:
اوشاق uşaq : کودک …… اوشاغیم uşağım : کودک من، بچه ی من
” ق Q ” همان طور که اشاره شده حرف بی ثبات است و در ترکیب ” اوشاغیم ” (کودک من، بچه ی من)، بین دو واکه ی (حرف صدادار) ” آ a ” و ” ای ı ” قرار گرفته است و طبق قاعده ای که گفته شد، حرف ” ق Q ” به حرف ِ ” غ Ğ ” تبیدل خواهد شد.
اوشاق + یم : اوشا ق ( ق –> غ ) یم => اوشاغیم uşaq + ım: uşa q (q–> ğ) ım => uşağım
مثال های دیگر:
اُخوماق: خواندن… اُخوماغیم: خواندن ِ من (ق–> غ) (oxumaq… oxumağım (q –> ğ
گولمَک: خندیدن…. گولمَییم: خندیدن ِ من (ک –> ی) (gülmək… gülməyim (k –> y
آغلاماق: گریه کردن..آغلاماغیم: گریه کردن ِ من (ق–> غ) ( ağlamaq…ağlamağım (q–> ğ
ایتمَک: گم شدن…. ایتمَییم: گم شدن ِ من (ک –> ی) (itmək…itməyim (k –> y
دینمَک: حرف زدن.. دینمَییم: حرف زدن ِ من (ک –> ی) (dinmək…dinməyim (k –> y
دئمَک: گفتن…… دئمَییم” گفتن ِ من (ک –> ی) (demək…deməyim ( k –> y

 

[MASUME_Z]

استثنا:
کلماتی که از زبان های دیگر وارد زبان ترکی آذربایجانی شده اند با قانون مذکور صرف نمی شوند و ” ک K ” و ” ق Q ” آنها بعد از گرفتن پسوند تغییر نمی کند.
مثال:
خالق ( کلمه عربی )….. خالقیم
بابک ( کلمه فارسی )…. بابکیم
اما کلمه ی ترکی ِ “ بَه بَک ” ….. بَه بَه ییم ( ک –> ی)

 

[MASUME_Z]

( حروف بی‌صدای قوی (باثُبات) )

واج های زبان ترکی آذربایجانی را می توان به ۳ بخش اصلی تقسیم کرد: واکه ها (حروف صدادار)، حروف بی صدای ضعیف (بی ثبات)، و حروف بی صدای قوی (با ثبات)
حروف صدادار ( ۹ حرف صدادار) و حروف بی صدای ضعیف ( ۸ حرف بی صدا) را شرح دادیم. در اینجا با حروف بی صدای قوی (با ثبات) آشنا خواهیم شد.
زبان ترکی آذربایجانی تعداد ۱۵ حرف با ثبات ( قوی ) دارد که وقتی در آخر کلمه بیایند، مستقل از پسوند می باشند و تغییر نمی کنند. به جز حروف صداداری که ذکر شد و حروف بی صدای ضعیف ( که عملا در ترکی آذربایجان ِ امروز فقط دو مورد آن ( ” ک ” و ” ق ” ) صرف می شود)، بقیه ی حروف، حروف بی صدای قوی (با ثبات ) را تشکیل می دهند، که عبارتند از:
ب B – ج C – خ X – د D – ر R – ز ( ذ، ض، ظ ) Z – ژ J – غ Ğ – ف F – گ G – ل L – م M – ن N – و V – ی Y
مثال:
گون gün : روز……. گونوم günüm : روزم
” ن N ” در انتهای کلمه ی گون gün (روز) حرف با ثبات است و با گرفتن پسوند تغییر نمی کند.
مثال:
کیتاب Kitab : کتاب…….. کیتابیم kitabım : کتابم
” ب B ” در انتهای کلمه ی کیتاب kitab (کتاب) حرف با ثبات است و با گرفتن پسوند تغییر نمی کند.
مثال های دیگر:
آد ad : اسم….. آدیم adım : اسمم
ائو ev : خانه …. ائویم evim : خانه ام
اَل əl : دست …. اَلیم əlim : دستم
گؤز göz : چشم ……گؤزوم gözüm : چشمم
قیز qız : دختر ….. قیزیم qızım : دخترم
استثنا:
واج ” ر R ” در برخی مواقع به شکل قوی، مانند کلمه ی گلیر (می آید) تلفظ می شود و در آن واج ” ر R ” غلیظ شنیده خواهد شد
همچنین واج ” ر R ” در برخی مواقع به شکل ضعیف تلفظ خواهد شد. مانند: بیر دَنَه bir dənə به معنای یک دانه، که در آن ر ِ کلمه ی “ بیر bir ” به معنای یک، تلفظ نخواهد شد و به شکل بی دَنَه bi dənə شنیده خواهد شد.

 

[MASUME_Z]

( تعریف کلمه و معرفی انواع آن )

کلمه:
کلمه از اجتماع چند واج تشکیل می شود، به عبارت دیگر کلمه از حروف مختلف ساخته می شود. در ساختار کلمه ساده ترکی، تمام حروف صدادار ِ (واکه ) یک کلمه، یا جز حروف صدادار آهنگ پایین ( واکه های آهنگ پایین) هستند، یا جز حروف صدادار آهنگ بالا (واکه های آهنگ بالا)، که به آنها اشاره شد.
۱- حروف صدادار آهنگ پایین:
آ A – اُ O – او U – ای I
مثال:
یاشار Yaşar : که در آن واج ” آ a ” دوبار تکرار شده است که جز حروف صدادار آهنگ پایین می باشد (تمامی حروف صدادار (واکه های یک کلمه ) جز حروف صدا دار آهنگ پایین هستند).

 

[MASUME_Z]

توران Turan :
که در آن واج ” او u ” و واج ” آ a ” ، هر دو جز حروف صدادار آهنگ پایین هستند ( تمامی حروف صدادار (واکه های یک کلمه ) جز حروف صدادار آهنگ پایین هستند).

۲-حروف صدادار آهنگ بالا:

اَ (فتحه) Ə – ائـ (کسره) E – ای İ – اؤ Ö – او Ü
مثال:
گولمَک gülmək : خندیدن…. که در آن واج ” او ü ” و واج ” فتحه ə ” ، هر دو جز حروف صدادار آهنگ بالا هستند ( تمامی حروف صدادار (واکه های یک کلمه) جز حروف صدا دار آهنگ بالا هستند).
گـَـلمَک gəlmək : آمدن…. که در آن واج ” فتحه ə ” دو بار تکرار شده است که از حروف صدادار آهنگ بالا می باشد ( تمامی حروف صدادار (واکه های یک کلمه) جز حروف صدا دار آهنگ بالا هستند).
گئدمَک getmək : رفتن…. که در آن واج ” کسره e ” و واج ” فتحه ə ” ، هر دو جز حروف صدادار آهنگ بالا هستند ( تمامی حروف صدادار (واکه های یک کلمه) جز حروف صدا دار آهنگ بالا هستند).
البته این قانون برای کلماتی که از زبان های دیگر وارد زبان ترکی آذربایجانی شده است صدق نمی کند و این کلمات اکثرا به شکل اصلی خود در ترکی آذربایجانی وارد شده اند. هر چند حتی این کلمات هنگام گرفتن پسوند، از قوانین زبان ترکی آذربایجانی تبعیت می کنند.

 

[MASUME_Z]

کلمات به انواع مختلف تقسیم می شوند:

کلمه ساده : یاشار Yaşar – حوسین (حسین) Hüseyn – توران Turan
کلمه ترکیبی با پسوند : حوسین دَه ( حسین دَه) Hüseyndə : در [ پیش ] حسین – گولَندَه güləndə : موقع خندیدن
نکته: حروف صدادار کلمه ی ترکیبی با هم هماهنگ هستند ( طبق قانونی که بالاتر ذکر شد).
کلمه مرکب که به وسیله ی چند اسم یا چند کلمه ساخته می شوند:
محمدعلی Məhəmmədəli – گول باغی gülbağı : باغ گل
در جمله، هر یک از این کلمات برای خود نام مشخصی دارند.
اسم : حسن Həsən – باغ bağ – محمدعلی Məhəmmədali
فعل : گول gül : بخند – گلیرم gəlirəm : می آیم – گئت get : برو
صفت : گؤزَل gözəl : زیبا – یاخچی yaxşı : خوب
قید : ایندی indi : الان – بورا bura : اینجا – صاباح sabah : فردا
ضمیر : من mən ( بَن bən ) : من – سَن sən : تو – اونلار onlar : آنها، ایشان
کلمات ربطی : هم həm : هم – داهي dahı : باز
و کلمات تشبیهی، کلمات پسوندی، کلمات اضافی، حروف اضافی و… نیز به کار گرفته خواهند شد.

 

[MASUME_Z]

( هماهنگی کوچک و علامات جمع)

زبان ترکی آذربایجانی، زبانی است که وابستگی زیادی به واکه ها ( حروف صدادار) دارد و نسبت به آنها بسیار دقیق عمل می کند. این عامل شاید در ابتدای امر یادگیری کمی دشوار به نظر آید، اما پس از مدت کوتاهی وقتی به آن عادت کنید و حروف صدادار را بشناسید، به ساده تر شدن زبان، کمک شایانی می کند و آن را بسیار آهنگین جلوه خواهد داد.
با واکه ها (حروف صدادار) آشنا شدیم و حضور و نقش آن را در کلمات اصیل ترکی دیدیم. به طور مثال کلمه ی ” یاخشی yaxşı ” به معنای خوب، یک کلمه ی ساده ( غیر مرکب) و اصیل ترکی است.( البته در محاوره به صورت “یاخچی yaxçı” استفاده میشود.) این کلمه دو واکه دارد : ” آ a ” و ” ای (ای ِ کوتاه) ı ” که هر دو, جزو واکه های آهنگ پایین هستند. یک کلمه ی غیر مرکبِ اصیل ترکی (کلماتی که از زبان های دیگر وارد ترکی نشده اند)، همیشه واکه های ( حروف صدادار) همگون دارد. بدین معنی که ” یاخشی yaxşi ” با ” ای ِ کشیده i ” غلط است ( چون ” ای ِ کشیده i ” واکه آهنگ بالا است و با واکه اول کلمه که ” آ a ” می باشد ( ” آ ” واکه آهنگ پایین است، همگونی ندارد) ، و حتما باید با ” ای ِ کوتاه ı ” که در نوشتار لاتین ترکی آذربایجانی نقطه ندارد (بر خلاف ای ِ کشیده i ) نوشته شود ( چون ” ای ِ کوتاه ı ” مانند ” آ a ” واکه آهنگ پایین است و با آن همگونی دارد) که به طبع تلفظشان هم متفاوت است. این قابلیت، زبان ترکی آذربایجانی را آهنگین جلوه می دهد.

 

[MASUME_Z]

هماهنگی کوچک:
۱- اگر آخرین حرف صدادار ( واکه) ریشه ی فعل و یا آخرین حرف صدادار (واکه) کلمه ای به حروف آهنگ پایین ختم شود، یعنی به ” آ a ” ، ” اُ o ” ، ” او u ” و ” ای ِ کوتاه ı ” ختم شود، در صرف ِ فعل، یا اضافه کردن پسوند به کلمه، حرف ِ صدادار ِ پسوند، ” آ a ” خواهد بود.
مثال:
قُویون qoyun : گوسفند……. قُویون‌لار qoyunlar : گوسفندها
آخرین حرف صدادار کلمه ی قُویون qoyun به معنای گوسفند، ” او u ” است که همان طور که آموختیم، واکه آهنگ پایین است. حالا می خواهیم پسوند (در اینجا علامت جمع) به آن اضافه کنیم. طبق قانون بالا، حرف صدادار ِ پسوند، ” آ a ” خواهد بود: لار lar که علامت جمع است.
مثال:
اُوت ot : علف …… اُوت‌لار otlar : علف‌ها
آخرین حرف صدادار کلمه ی اُوت ot به معنای گوسفند، ” اُو o ” است که همان طور که آموختیم، واکه آهنگ پایین است. حالا می خواهیم پسوند ( در اینجا علامت جمع) به آن اضافه کنیم. طبق قانون بالا، حرف صدادار ِ پسوند، ” آ a ” خواهد بود: لار lar که علامت جمع است.

 

[MASUME_Z]

مثال ها دیگر:
قادین qadın : خانم……. قادین‌لار qadınlar : خانم ها
کیتاب kitab : کتاب ….. کیتاب‌لار kitablar : کتاب ها
آدام adam : آدم ……. آدام‌لار adamlar : آدم ها
بولود bulud : ابر……بولودلار buludlar : ابرها
۲- اگر آخرین حرف صدادار ( واکه) ریشه ی فعل و یا آخرین حرف صدادار (واکه) کلمه ای به حروف آهنگ بالا ختم شود، یعنی به ” اَ (فتحه) ə ” ، ” ائـ (کسره) e ” ، ” اؤ ö ” ، ” او ü ” و ” ای (ای کشیده) i ” ختم شود، در صرف ِ فعل، یا اضافه کردن پسوند به کلمه، حرف ِ صدادار ِ پسوند، ” فتحه ə ” خواهد بود.
مثال:
گؤز göz : چشم…… گؤزلَر gözlər : چشم ها
آخرین حرف صدادار کلمه ی گؤز göz به معنای چشم، ” اؤ ö ” است که همان طور که آموختیم، واکه آهنگ بالا است. حالا می خواهیم پسوند ( در اینجا علامت جمع) به آن اضافه کنیم. طبق قانون بالا، حرف صدادار ِ پسوند، ” فتحه ə ” خواهد بود: لَر lər که علامت جمع است.
مثال:
اَل əl : دست …… اَل‌لَر əllər : دست ها
آخرین حرف صدادار کلمه ی اَل əl به معنای دست، ” فتحه ə ” است که همان طور که آموختیم، واکه آهنگ بالا است. حالا می خواهیم پسوند ( در اینجا علامت جمع) به آن اضافه کنیم. طبق قانون بالا، حرف صدادار ِ پسوند، ” فتحه a ” خواهد بود: لَر lər که علامت جمع است.
مثال های دیگر:
گول gül : گُل………. گول‌لَر güllər : گُل ها
ائو ev : خانه ……… ائولَر evlər : خانه ها
بول‌بول bülbül : بُل بُل………….بول‌بول‌لَر bülbüllər : بُل بُل ها
گون gün : روز ……گون‌لَر günlər : روزها
نکته: جمع مکسر عربی در زبان ترکی آذربایجانی کاربرد ندارد و کلماتی که از زبان عربی وارد زبان ترکی شده اند به صورت مفرد به کار می روند و جمع آنها با قواعد ترکی است. به طور مثال کلمه ی کیتاب kitab : کتاب از عربی وارد ترکی آذربایجانی شده است، اما جمع آن که کلمه ی ” کُتُب” است در ترکی آذربایجانی کاربرد ندارد و اینکلمه با قواعد ترکی جمع بسته می شود: کیتاب‌لار kitablar : کتاب‌ها

 

[MASUME_Z]

سلام و احوال پرسی

سَلام səlam : سلام
** عَلَیکوم سَلام ( علیکم السلام ) ələyküm səlam : سلام علیکم ( در جواب سلام )
سَحَرینیز خئیر səhəriniz xeyir : صبحتان بخیر، صبح بخیر
آخشامیز خئیر axşamiz xeyir : عصرتان بخیر , عصر بخیر
گئجَنیز خئیر gecəniz xeyir: شبتان بخیر , شب بخیر
آدین نَه دیر ؟ ? adın nədir : اسم تو چیست؟ ( در محاوره ” ر r ” آخر ِ کلمه ی ” دیر dir ” شنیده نمی شود و مانند ” دی di ” تلفظ می شود : آدین نَه دی؟ ? adın nədi)
** مَنیم آدیم عَلی دیر mənim adım Əli dir : نام من علی است ( هر نامی می تواند به جای علی، قرار گیرد)
سیز نئجَه سینیز ؟ ? siz necəsiniz : حال شما چطور است؟ ( حالت رسمی، برای محاوره ی رسمی)
سَن نئجَه سن ؟ ? sən necəsən : چطوری؟ ( حالت غیر رسمی، برای محاوره ی دوستانه)
نَه وار نَه یُوخ ؟ ? nə var nə yox : چه خبر؟ ( معنی کلمه به کلمه: چی هست، چی نیست؟)
** یاخچیام ( یاخشیام ) yaxşiyam : خوبم
** چُوخ ساغ اُولون çox sağ olun : خیلی ممنونم
** تشککور ائدیرم ( تشکّر ائدیرم ) təşakkür edirəm : متشکرم، ممنونم (غالباً در محاوره” اِلیرَم elirəm “ استفاده میشود , تشککور الیرم )
آللاها تاپشیردیم ( الله ا تاپشیردیم ) Allaha tapşırdım :به خدا سپردمت، خداحافظ، خدانگهدار
** خودافیظ ( خدافظ ) xudaız : خداحافظ، خدانگهدار
** الله اَمانیندا Allah əmanında : در پناه خدا