آموزش موسیقی اصطلاحات موسیقی

[Diba]

حرف (ج)


جالينوس:نام نوايي است در موسيقي.

جامه دران:از نغمه هاي ساخته نكيسا و متعلق به دوره ساساني

در مايه اصفهان است كه گويند نكيسا اين نوا را چنان خوب نواخت

كه حضار مجلس همه جامه ها به تن پاره كردند و مدهوش افتادند.

جرق:مقام موسيقي، پرده موسيقي.

جفت ساز:يكي از فنون و هنرهاي سازندگي و صفتي از صفات سازهاي زهي.

جمش:نام آوازي است.

جوانويه:نام آهنگي است در موسيقي.

جهارت:آهنگي است در موسيقي.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

حرف ( ح )


حاجياني:از گوشه هاي دستگاه شور است.

حربي:پنج ضرب ( ديك دك ديك دك ). از ضربهاي موسيقي ايران است.

حزان:اصطلاح موسيقي است.

حزين:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

حسيني:از گوشه هاي دستگاه شور است.

حصار:از گوشه هاي دستگاه سه گاه است.

حصارك بدل:لحني از الحان موسيقي.

حقه كاووس:يكي از الحان سي گانه باربد است. اين آواز را حقه كاس نيز گويند​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

 

[Diba]

حرف ( چ )


چار باغ:از الحان موسيقي، آهنگ مخصوصي در يكي از دستگاه هاي موسيقي قديم ايران.

چار ضرب:نوعي از نوازش ساز كه به هندي چوتالا گويند

و نوعي نواختن ضرب كه در زورخانه معمول است.

چار گاه:چهار گاه را ببينيد.

چپ مضراب:اصطلاحي در طرز مضراب زدن به سيم هاي ساز.

چسته:نغمه و آهنگ را گويند.

چغان:چوبي را گويند مانند مشته حلاج كه سر آن شكافته جلاجلي چند در آن تعبيه كنند

و اصول موسيقي را بدان نگه دارند و نام دستگاهي از موسيقي نيز هست.

چكاوك:از نغمه هاي دروه ساساني است در مايه همايون.

چنبر:دوازده ضرب ( ديك دك ديك ديك دك ديك دك دك دك ) از ضربهاي موسيقي ايراني است.

چند مايگي:از اصطلاحت موسيقي است.

چوپاني:نام آهنگي است از آهنگهاي موسيقي مي باشد.

چهار پاره:از گوشه هاي موسيقي ايراني است و معمولا در حجاز ابوعطا مي آيد

و معمولا سه ضربي است و عده اي آن را هفت ضربي مي دانند

و اين وزن در ماهور به نام نصير خاني معروف است.

چهار گاه:دستگاهي است بسيار قديمي و اصيل.

بعضي از آوازهاي محلي و آهنگ عروسي معمولا در ايران و مبارك باد در اين دستگاه نواخته مي شود.

گوشه هاي مهم اين دستگاه عبارتند از:

در آمد ـ پيش زنگوله و نغمه ( كه آهنگ دو ضربي است )

زنگوله ( آهنگ سه ضربي )،

پهلوي، رجز ( كه اشعار فردوسي با آن خوانده مي شود )

و گوشه هاي: بدر، زابل، بسته نگار، مويه، حصار، پس حصار،

معربد، مخالف، مغلوب، دوبيتي، كرشمه، حزين، خزان،

حدي، ارجوزه، منصوري، ساربانك، پرستوك، شهر آشوب، حاشيه، لزگي.

چهار مضراب:قطعاتي كه با يك ساز همراه تنبك اجرا مي شود

كه اول مخصوص سازهاي مضرابي بوده ولي بعداً با سازهاي آرشه اي نيز تقليد شد.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

 

[Diba]

حرف ( خ )


خارا:از گوشه هاي موسيقي در دستگاه شور است.

خارج خوان:اصطلاح موسيقي است و بر كسي اطلاق مي شود كه خارج از دستگاه آواز خواند.

خاركن:نام نوايي است از الحان موسيقي كه از غايت فرح خار غم از دل مي كند.

خانه عنقا:نام نوايي از موسيقي است.

خاوران:نام يكي از گوشه هاي دستگاه ماهور است.

خجست:نام نوايي است از موسيقي كه آن را خجسته نيز گويند.

خسرواني:از نغمه هاي دوره ساساني كه در مايه ماهور نواخته مي شود

و لحني كهن است كه مبتني بر نثر به مدح و آفرين خسرو پرويز نواخته مي شد.

در واقع خسرواني يك نوع اشعار هجايي بوده و همانند ترانه ها و سرودهاي كنوني است.

خفيف:بيست و پنج ضرب. از ضربهاي موسيقي ايران است.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

 

[Diba]

حرف ( د )


داد آفريد:نام يكي از سرودهاي ايران باستان كه باربد براي خسرو پرويز ساخته بود

نام درست آن بايد دادار آفريد باشد.

دانك :یا ذی الاربع که از تقسیم گام یا ذی الـ*کـل به دست می آید

بدین ترتیب که ذی الـ*کـل به دو ذی الاربع و یک بعد طنینی تقسیم می شود

که این بعد طنین در انتهای دو ذی الاربع قرار می گیرد .

درآمد:از گوشه هاي موسيقي در بيات ترك و افشار.

درغم:از نغمه هاي دوره ساساني است.

دَساتین :پرده هایی است که بر دسته سازه های زهی بسته می شود

و انگشتان نوازنده روی آنها قرار می گیرد و هر کدام از انها نام خاصی دارد .

دستان عرب:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

دستگاه: اصطلاحی است که یکی دو قرن اخیر در تقسیم بندی که از موسیقی ایرانی صورت گرفت

جانشین مقام شده و از دو لغت دست وگاه تشکیل شده

و به معنی قاعده ، قانون روش نوع ، تقسیم،نوبت و ... است

وگویا اولین بار این اصطلاح به وسیله مخبر السلطنه بکار رفته است

دشتستاني:از گوشه هاي دستگاه شور است.

دشتي:يكي از آوازهاي دستگاه شور .

دشتي از زيباترين متعلقات شور، و غم انگيز ولي ظريف است،

آواز چوپاني ايران مي باشد و زندگاني بي آلايش چوپانان و صحرانشينان را وصف مي كند،

گوشه هاي مهم نغمه دشتي عبارتند از: درآمد، دوبيتي، گيلكي، گبري، بيات كرد.

دل انگيزان:از نغمه هاي دوره ساساني است.

دو بر يك:پنج ضرب است

( ديك دك ديك دك دك ديك دك دك ديك )

. از ضربهاي موسيقي ايران مي باشد.

دوبيتي:از گوشه هاي موسيقي ايران است.

دور:سيزده ضرب، ( ديك دك ديك دك دك ديك دك دك ديك). از ضربهاي موسيقي است.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

 

[Diba]

حرف ( ذ )


ذوات الاوتار:آلات موسيقي كه در آنها زه بود.

اين آلات مثل عود و چنگ، نزهت، قانون، رباب، تنبور، تار، سه تار، سي تار، كمانچه و غيره مي باشد.

ذوات النفخ:آلاتي موسيقي كه با دميدن نفس آدمي يا هوا نغمه كنند

قسم اول چون ناي و شيپور و سورنا و كرنا و قره ني

و قسم دوم چون ارغنون و ناي انبان و ارگ و پيانو و غيره.

ذوالنقرات:آلات طرب كه با زخم و ضرب نغمه كنند

چون دف و دورويه و تنبك و طبل و نقاده و دهل و مانند آنها.

ذوالاربع:اصطلاحي از موسيقي است.

ذوالاربعات:اصطلاحي از موسيقي است كه چهار نغمه نيز گفته مي شود.

ذوالخمس:اصطلاحي در موسيقي است.

ذوالكل:دوره نغمات هشتگانه يا گام را گويند.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

 

[Diba]

حرف(ر)


راح و روح:از آواز هاي باربد كه نظامي آنرا روز فرخ ناميده است.

راز و نياز:يكي از گوشه هاي دستگاه همايون.

راست پنچگاه:اين دستگاه مقام ششم در موسيقي ايراني است

كه بسيار قديمي است و به مناسبت اسم آن احتمالا به زمان ساسانيان مي رسد

و نام « راست » در موسيقي ممالك مسلمان چه مجاور و چه دور ايران ديده مي شود.

گوشه هاي آن خسرواني، بحر نور است و گوشه فرعي آن

زنگوله صغير، زنگوله كبير، نغمه، روح افزا، نيريز،

پنچگاه، سپهر، عشاق، نوروز عجم، قراچه، ميرقع، نهيب،

عراق، محير، آشور، اصفهانك، بسته نگار، حزين، طرز،

ابوالچپ، راوندي، ليلي و مجنون، نوروز عرب، نوروز صبا،

نوروز خارا، نفير و فرنگ، ماوراء النهر، راك، راك عبدالله، شهر آشوب، حربي.

راست حجاز:موسيقي پرده حجاز كه راست قديماً پرده ( دايره ) بوده است

مانند راست پنجگاه و غيره و حجاز نيز يكي از ملحقات دستگاه شور است.

راست ساز:نوعي از فنون سازندگي و صفتي از صفات سازهاي زهي است.

راست كوك:اصطلاحي از موسيقي كه در سازهاي زهي

كه يك سر سيمها به كاسه ساز متصل است و ثابت مي باشد

و سر ديگر آن سيمها به گوشه هاي غير ثابت اتصال دارد

كه براي كم و زياد كردن آواي ساز آن گوشه ها را به طرف راست يا چپ مي پيچاند.

راست ماهور:دستگاه ماهور در اصطلاح موسيقي.

راست مايه:آهنگي از موسيقي است از دستگاه راست پنچگاه.

راك عبدالله:نام نوايي است در دستگاه ماهور.

رامش جان:نام لحن هشتم از سي لحن باربد و نوايي است از ساخته هاي او،

در برهان قاطع اين لحن آرامش جهان نوشته شده است.

رامشخوار:نام نوايي است از موسيقي.

راوندي:نام قطعه اي از قطعات دستگاه همايون در اصطلاح موسيقي.

راه گل:از نغمه هاي دوره ساساني است.

راهوي:( يا رهاوي ) نام مقامي از موسيقي كه رهاوي نيز گويند و مقامي از دوازده مقام موسيقي است.

رزم خسرو:نام پرده و لحني از موسيقي ( اصطلاحي از موسيقي ).

رمل صغير:دوازده ضرب ( ديك دك دك دك ديك دك ديك دك ديك دك )

. از ضربهاي موسيقي ايران مي باشد.

رمل كبير:بيست و هشت ضرب. از ضربهاي موسيقي ايران مي باشد.

رنگ:نوعي موسيقي كه با آن مي توان رقصيد.

رواني:پنج ضرب ( ديك دك ديك دك ) از ضربهاي موسيقي ايراني است.

روح الارواح:اصطلاحي است در موسيقي.

روز فرخ:از آواز هاي باربد.

روشن چراغ:از نغمه هاي دوره ساساني است.

رهاوي:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.

ره خسرواني:يكي از آهنگهاي باربد است.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

 

[Diba]

حرف ( ز )


زابل گبري:از گوشه هاي دستگاه سه گاه است.

زاحم:يكي از آهنگهاي موسيقي است.

زاغ:نام نوايي است از موسيقي.

زبول:نوايي است كه مطربان زنند.

زجاف:آواز و صداي كوس و نقاره را گويند.

زخمه ور:نوازنده سازهاي زهي را گويند.

زنگوله:نغمه اي از راست پنجگاه است كه سه ضربي است.

زير افكن:از نغمه هاي دوره ساساني كه در مايه شور ساخته شده است.

زيركش سلمك:از گوشه هاي موسيقي ايراني در دستگاه شور است.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

حرف ( ص)


صبا:نام آهنگي از آهنگهاي موسيقي.

صحت نامه:تصنيفي است در موسيقي ساخته نصيرالدين طوسي.

صفا:از گوشه هاي موسيقي در دستگاه شور است.

صفاهان:نام پرده اي از موسيقي كه آن را در آخر شب سرايند.

صفاهانك:يكي از دوازده مقام موسيقي.

صوت الفتح:پنجاه و نه ضرب. از ضربهاي موسيقي ايران مي باشد.

صوفيانه:سه ضرب ( ديك دك ). از ضربهاي موسيقي ايراني مي باشد.

صيار:آواز چنگ را گويند.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

 

[Diba]

حرف ( س )


ساربانك:يكي از آهنگهاي موسيقي است.

سازسير آهنگ:ساز بلند آواز.

سازگري:نام پرده اي است از موسيقي مركب از مقام عراق و اصفهان.

ساز نوروز:از آوازهاي باربد.

سبز آرنگ:نام لحني از مصنفات باربد.

سبز بهار:نام نوايي از موسيقي است و آنرا سبزه بهار نيز گويند. و از نغمه هاي دوره ساساني است.

سبز در سبز:نوايي از موسيقي و نام لحن نهم از سي لحن باربد.

سبزه بهار:نام نوايي و لحني از موسيقي.

سبزه در سبزه:سبز در سبز را ببينيد.

سبك:در اصطلاح موسيقي به نوعي از آهنگ گفته مي شود كه قابل فهم عامه باشد

مثل موسيقي جاز كه در اين موسيقي در مقابل سنگين كه عبارت از موسيقي كلاستيك است بكار بـرده مي شود.

سپهبدان:نام پرده اي از موسيقي.

سرخانه:به اصطلاح موسيقي به معني آواز بلند است.

ستي زرين:نام آهنگي است.

سر پرده:نام پرده اي از موسيقي.

سرجس:نام آهنگي است.

سرزير:نام نوايي است از موسيقي.

سرصبح:آهنگي كه سربازان پيش از سپيده دم نوازند.

سروستان:از الحان سي گانه باربد است.

سروسهي:از آوازهاي باربد.

سلمك:اصطلاحي است در موسيقي.

سه گاه:اين دستگاه تقريباً در همه ممالك اسلامي متداول است.

اين دستگاه بيشتر براي بيان احساس غم و اندوه كه به اميدواري مي گرايد مناسب است.

آواز سه گاه بسيار غم انگيز و حزن آور است.گوشه هاي مهم اين دستگاه عبارتند از:

در آمد، مويه، زابل، مخالف، حصار،

گوشه هاي ديگر مانند: آواز، نغمه، زنگ شتر، بسته نگار، زنگوله،

خزان، بس حصار، معربد، حاجي حسيني، مغلوب، دوبيتي، حزين،

دلگشا، رهاوي، مسيحي، ناقوس، تخت طاقديس، شاه ختايي، مداين، نهاوند.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

 

[Diba]

حرف ( ش )


شادباد:از نغمه هاي دوره ساساني است.

شاديانه:ساز و دهل كه به شادي فتح يا عروسي مي زنند.

شادروان مرواريد:نام صوتي از مصنفات باربد

و وجه تسميه اش اين است كه روزي باربد رامشگر به شادروان خسرو پرويز نشسته بود

آن صوت را نواخت و آن را شادروان نام نهاد

و خسرو فرمود طبقي پر از مرواريد نثار باربد كردند

و آن را شادروان مرواريد خواندند و ضمناً اين صوت لحن دوازدهم از سي لحن باربد است.

شاكورد:نام نوايي از موسيقي.

شاه ختايي:از گوشه هاي موسيقي در نغمه افشار.

شاه ناز:نام لحني است در موسيقي.

شاه نامه:نام لحني است در موسيقي.

شبديز:از الحان سي گانه باربد است كه به مناسب مرگ شبديز ( اسب خسروپرويز ) سروده شده است.

شب فرخ:يكي از الحان باربد.

در برهان قاطع نام لحن چهاردهم، از سي لحن باربدي محسوب شده

ولي در فهرستي كه نظامي در خسرو و شيرين آورده لحن شانزدهم از سي و يك لحن باربدي است.

شور:اين دستگاه ريشه بسيار قديمي دارد

و مبناي بيشتر موسيقي هاي محلي و موسيقي معمول در ايلات به شمار مي رود

نغمه هاي اين دستگاه عبارتند از:

نغمه ابوعطا كه گوشه هاي آن؛ در آمد،

حجاز و چهار باغ است ( چهار باغ قطعه اي است ضربي، كه با اشعار با قافيه مخصوص همراهي مي شود).

نغمه بيات ترك با گوشه هاي؛ درآمد، قطار و فيلي.

قطار در ايلات كرد بسيار معمول است و اغلب با اشعار بابا طاهر همراهي مي شود.

نغمه افشار كه گوشه هاي مهم آن؛ درآمد، جامه دران، مثنوي پيچ، قرايي، شاه ختايي است.

نغمه دشتي كه خود استقلال نيمه كاملي دارد.

پايه موسيقي محلي بخصوص در شمال ايران است گوشه هاي مهم اين نغمه؛

درآمد، دوبيتي، گيلكي، گبري، بيات كرد است.

علاوه بر گوشه هايي كه در چهار نغمه بالا ذكر شد، گوشه هاي ديگري نيز در اين دستگاه نواخته مي شود مانند:

سيخي و سملي در ابوعطا،

دوگاه و روح الارواح در بيات ترك،

نهيب در افشاري بيدكاني،

چوپاني، غم انگيز، سرنج و كوچه باغي در دشتي،

شهناز، گريلي، ملانازي، بزرگ، رهاب در شور.

گوشه هاي ديگر دستگاه شور از اين قرارند:

زيركش، سلمك، گلريز، صفا،خارا، قجر، حزين، قراچه،

رهاوي، دستان عرب، تبه نگار، بغدادي، چهار پاره،

برگردان مسيحي، حسيني، عراق، نهفت شكسته، اوج،

غم انگيزم، عقده گشا، كوچه باغي، نشابورك، ضرب اصول،

نيشاپور، حاجياني، دشتستاني، آذربايجاني، خسرواني، مهرباني.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

 

[Diba]

حرف ( ط )


طاقديسي:نام نوايي است از سي لحن باربد.

طرنگشت:آواز تار و سازهاي زهي.

طنطنه:آواز تنبوره ورود و بربط را گويند و به معني آواز نقاده و كوس نيز گفته شود.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

حرف ( ع )


عراق:از گوشه هاي دستگاه شور است.

عقده گشا:از گوشه هاي دستگاه شور است.​

---------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

حرف ( ل )


لبينا:نام نوايي از موسيقي است.

ليلي:نوايي از موسيقي است.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

حرف ( ي )


يزدان آفريد:نخستين آوازي كه باربد براي خسرو پرويز خواند و سبب نامي شدن او گرديد.

يك و نيم ساز:گونه اي از فنون و هنرهاي سازندگي سازهاي زهي.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​

حرف ( غ )


غرد:نوايي است از موسيقي.

غم انگيزم:از گوشه هاي دستگاه شور است.

غنايي:شعر غنايي يا شعر موسيقي، شعري است كه حاكي از عواطف و احساسات روحي باشد

. فخر، حماسه، حكمت و تعليم، مدح، هجا، رثا ء، تشبيب،

وصف مناظر و نظاير آنها همگي در اين گونه به چشم مي خورد.

غنچه كبك دري:لحن بيست و ششم از سي لحن باربد.

غنه:تحريري است از موسيقي كه در هنگام غنا و سراييدن بخيشوم بيني و دماغ ادا كنند.​

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------​

​