روانشناسی تربیتی روانشناسی تربیتی (انگلیسی: educational psychology) یکی از شاخههای روانشناسی است که به تحقیق در مسائل یادگیری و آموزش میپردازد.
روانشناسان تربیتی در مسائل یادگیری و آموزش تخصص دیدهاند و ممکن است به کار در مدارس بپردازند ولی اغلب در استخدام دانشکدههای تربیت معلم هستند و به تحقیق درباره شیوههای آموزش دادن به بچهها و تربیت معلمان میپردازند
روانشناسی سلامت
روانشناسی سلامت به مطالعهٔ فرآیندهای رفتاری و روان شناختی در هنگام سلامت، بیماری و مراقبت سلامت میپردازد[۱]. این علم معطوف به درک این نکته است که چگونه عوامل و عوامل فرهنگی، رفتاری و روان شناختی باعث سلامت یا بیماری جسمی میشود. عوامل روان شناختی میتواند بطور مستقیم بر سلامت اثرگذار باشد.برای مثال، عوامل استرس زای محیطی که غالباً رخ میدهد که بصورت تجمعی بر محورآدرنال-غدهٔ هیپوفیز- هیپوتالاموس اثر میگذارد، به مرور زمان، میتواند به سلامت آسیب وارد نماید. عوامل رفتاری هم میتواند سلامت شخص را تحت الشعاع قرار دهد.برای مثال، رفتارهای خاص میتواند، به مرور زمان، آسیب وارد کند (مصرف دخانیات، سوء مصرف مشروبات الکلی) یا ارتقاء دهندهٔ سلامت باشد (ورزش، رژیم غذایی کم چربی)[۲]. روان شناسان سلامت یک رویکرد روان شناختی زیستی اجتماعی را اتخاذ میکنند. به عبارت دیگر، روان شناسان سلامت، سلامت را نه تنها مربوط به فرآیندهای بیولوژیکی (برای مثال ،ویروس، تومور و غیره) نمیداند بلکه همچنین به عوامل روان شناختی (مانند افکار و اعتقادات)، رفتاری( مثلاً عادات)، و فرایندهای اجتماعی (مانند قومیت و وضعیت اقصادی اجتماعی) هم مربوط میدانند[۲].
با درک عوامل روان شناختی که ممکن است بر سلامت اثرگذار باشد، و با استفاده از این علم بصورت سازنده، روانشناسان سلامت میتوانند سلامت را با کار مستقیم با بیماران یا بطور غیرمستقیم در برنامههای سلامت عمومی در مقیاس بزرگ بهبود بخشند. بعلاوه، روانشناسان سلامت میتوانند در آموزش دیگر متخصصان مراقبت سلامت مشارکت نمایند (برای مثال، پزشکان و پرستاران) جهت منتفع شدن از دانشی که این علم هنگام برخورد با بیماران بوجود آوردهاست. روانشناسان سلامت همگام با دیگر متخصصان در کلینیکها و بیمارستانها، مراکز سلامت و بهداشت عمومی که در مقیاس بزرگ بر روی برنامههای ارتقاء سلامت و تغییر رفتار مشغول بکارند، و در مراکز و دانشگاههای علوم پزشکی جایی که آنها به تدریس پرداخته و پژوهشها را انجام میدهند به ایفای وظیفه میپردازند. اگرچه بارقههای اولیه این علم را میتوان در رشتهٔ روانشناسی بالینی جستجو کرد[۳]، چهار گرایش مختلف در روانشناسی سلامت و یک رشته مرتبط، روانشناسی سلامت شغلی(OHP)[۴]، در گذر زمان تکامل یافتهاند. چهار گرایش شامل روانشناسی سلامت بالینی، روانشناسی سلامت عمومی، روانشناسی سلامت جامعه و روانشناسی سلامت انتقادی هستند[۵]. سازمانهای حرفهای و تخصصی در خصوص بخش روانشناسی سلامت شامل بخش 38 انجمن روانشناسی آمریکا انجمن روانشناسی آمریکا (APA)[۶]، بخش روانشناسی سلامت انجمن روانشناختی بریتانیا (BPS)[۷] و جامعهٔ روانشناسی سلامت اروپا[۸] هستند. مرکز تآیید صلاحیت پیشرفته در آمریکا به عنوان یک روانشناس سلامت بالینی از طریق انجمن روانشناسی حرفهای آمریکا فراهم میگردد
روانشناسی تجربی یا روانشناسی آزمایشی (انگلیسی: Experimental psychology) یکی از انواع مهم رشته روانشناسی است. روش آزمایشی مهمترین روش تحقیق در روانشناسی بهشمار میرود. هدف این روش مطالعه رفتار موجود تحت شرایط خاص و مقایسه حالات او در این شرایط است. آزمایشکننده شرایط مخصوص تغییر رفتار را بوجود میآورد و آزمایش شونده تحت این شرایط قرار گرفته رفتار حاصله مطالعه میگردد. متغیر مستقل محرکی است که تغییرپذیری مییابد و متغیر وابسته پاسخی است که به متغیر مستقل داده میشود. آزمایشکننده میتواند از طرق مختلف بر متغیر مستقل نظارت نماید که معمولترین آنها، روش تغییر مستقیم است. در کلیه آزمایشهای روانشناسی باید از دو گروه گواه و آزمایشی استفاده نمود. گروه آزمایشی عبارتاند از افرادی که در شرایط خاص آزمایش قرار میگیرند و آثار متغیر مستقل روی آنان مطالعه میشود.
گروه گواه کسانی هستند که عیناً کیفیات گروه آزمایشی را دارا بوده ولی تحت شرایط آزمایش واقع نمیشوند. بدین ترتیب تغییراتی که در اثر متغیر مستقل بوجود میآیند با مقایسه دو گروه قابل مطالعه هستند. برای حصول اطمینان از نتایج تجربیات باید نکات زیر را در ضبط داشت:
رسیدگی از نظر توارث
رسیدگی از طریق طرح آزمایش
پالایش تجربی
این روشها به منظور حذف نمودن یا در ضبط قرار دادن آثار متغیرهایی است که مورد علاقه آزمایشکننده نیستند.
در موارد پیچیدهتر روانی آثار عوامل متعدد با یکدیگر درگیری مییابند و باید به کیفیت تغییر بیش از یک عامل در واحد زمان توجه نمود.
روش آماری فرضیات روانی را از صورت کیفی به شکل کمی درمیآورد و نتایج تجربیات متغیر مستقل و روی محور عمودی تغییرات متغیر وابسته را ثبت میکنند. در روانشناسی از انواع نمودارها که رابـ ـطه میان متغیرها را ظاهر میسازد استفاده مینماید.
هرگاه بخواهیم یک نوع رفتار را از روی رفتار دیگری پیشبینی کنیم، بستگیها و توابع را به کار میبریم. بستگی عبارتاند از اظهاری که به صورت کمی یا نمودار یا کلام تغییرات متغیر وابسته را همزمان با متغیر مستقل نشان دهد. در بستگیهای مثبت پیشرفت و ازدیاد مقادیر یک محور (محور طولها) با پیشرفت محور دیگر (محور عرضها) همراه است. عکس این کیفیت در بستگیهای منفی صادق است بدین ترتیب که مقادیر متغیر وابسته با ازدیاد مقادیر متغیر مستقل کاهش مییابد.
در بستگیهای غیر یک نواخت ابتدا نمودار حالت پیشرفتگی و سپس کاهش را نشان میدهد یا بالعکس. استفاده از تاریخچه زندگی به عنوان روش تحقیق گرچه جداگانه مورد بحث قرار گرفته ولی در حقیقت جزء روش بالینی بهشمار میرود. برخی از جنبههای محدودکننده استفاده از تاریخچه زندگی به صورت روش تحقیق عبارتاند از:
جنبه ذهنی بودن تاریخچه زندگی
محدود بودن آن به یک فرد
امکان تفسیر تاریخچه زندگی به طرق مختلف
کیفی بودن تاریخچه زندگی - علیرغم این محدودیتها میتوان براساس آن فرضیات مختلفی بنا نمود و در مواردی که نظارت بیشتری امکانپذیر است روش کمی را برای تحلیل آن به کار بست.
روانشناسی تطبیقی روانشناسی مقایسهای (تطبیقی) (Comparative psychology )، روانشناسی همسنجشی یا روانشناسی جانوران دانش مطالعه موجودات زنده به جز انسان است، هرچند برخی دانشمندان با این تعریف موافق نیستند. روانشناسی مقایسهای یا همسنجشی به عنوان شاخهای از دانش روانشناسی به مقایسه گونههای رفتاری بین دیگر موجودات زنده -برای توضیح رفتارهای انسان- میپردازد.
روانشناسی شخصیت روانشناسی شخصیت اندیشهها،احساسها و رفتارهایی را بررسی میکند که سبک منحصر به فرد تک تک انسانها برای ارتباط با دنیا را تشکیل میدهند. آنها به تفاوتهای شخصی علاقه مند هستند و تلاش میکنند تا همهٔ فرایندهای روانشناختی را با یکدیگر ترکیب و ادغام کنند و از کل شخص، یک توضیح منسجم را ارائه دهند.
روانشناسی اجتماعی روانشناسی اجتماعی مطالعه موضوعات، مشکلات و مسائل مرتبط با روانشناسی و جامعه است.[۱] روانشناسی اجتماعی، اثرات حضور دیگران را بر رفتار فرد یا رفتار خود را تحت تأثیر گروه مورد بررسی و مطالعه قرار میدهد. روشن است که تأثیر دیگران بر فرد مستلزم وجود روابط متقابل بین خود با دیگران است، بنابراین به یک تعریف دیگر روانشناسی اجتماعی به عنوان علم مطالعه رفتار متقابل بین انسانها یا علم مطالعه تعامل انسانها شناخته میشود. تعریف دیگری نیز شدهاست ازجمله :روانشناسی اجتماعی روش مطالعهٔ علمی رفتار و واکنش و عملکردهای فرد در حضور جمع یا حضور تلویحی افراد است. تفاوت روانشناسی اجتماعی با جامعهشناسی در این است که جامعهشناسی کلیات جامعه از جمله آمار، مهاجرت، نسبت تعداد افراد براساس جنسیت و حرکت جامعه به سوی گرایش خاص را بررسی میکند اما روانشناسی اجتماعی رفتار فرد در جامعه را بررسی میکند و تفاوت آن با روانشناسی عمومی تنها یک تفاوت اعلام شدهاست که روانشناسی عمومی به بررسی مسائلی عمومی تر میپردازد. کتاب روانشناسی اجتماعی به تألیف الیوت ارونسون یکی از کتابهای معتبر این رشتهاست. روانشناسی اجتماعی به مطالعه تمامی حرکات، افکار، رفتارها و کنشها و واکنشهای فرد در فضای جامعه میپردازد که فرد برای رفع نیازهای جنـ*ـسی و غریزی خود بروز میدهد. بنابراین اگر برخی رفتارهای فرد در جامعه ناشی از چیزی غیر از رفع نیاز باشد روانشناسی اجتماعی به آن نمیپردازد مثل اقدام فرد به حل یک مسئله ریاضی یا نفس کشیدن. (مهدیزاده، ۱۳۹۲)
واژههای تفکر، احساسات، و رفتار شامل متغیرهای رفتاری است که در هر انسانی قابل سنجش است.
روانشناسی تفاوتهای فردی روانشناسی تفاوتهای فردی یا روانشناسی افتراقی (به انگلیسی: Differential Psychology) شاخهای از روانشناسی است که به بررسی شیوههاییهای که در آنها افراد در رفتار با یکدیگر متفاوتند میپردازد. این زیرشاخه از روانشناسی از سایر ابعاد این علم متمایز شدهاست٬ هرچند که روانشناسی علم مطالعه انسانها است٬ اما روانشناسان نوین بیشتر به مطالعه گروههای انسانی یا پایههای بیولوژیکی شناخت اقدام میکنند. به عنوان مثال، در ارزیابی اثربخشی هر درمان جدیدی ، متوسط عملکرد درمان در یک گروه درمانی ممکن است با متوسط اثر دارونما ( یا یک درمان شناخته شده ) در گروه شاهد دوم مقایسه شود. در این زمینه، در حقیقت تفاوت بین افراد در واکنش خود نسبت به آزمودنی و به دستکاری تجربی بیشتر به عنوان اشتباهات آزمون محاسبه شده تا پدیدهای در خور مطالعه و دلیل آن این است که پژوهشهای روانشناختی وابسته به کنترلهای آماریای است که تنها بر گروههایی از مردم تعریف میشوند. روانشناسان تفاوتهای فردی٬ معمولاً به بررسی اشخاص٬ به شکل مطالعه گروههایی برپایه اشتراک تفاوتهایی که با دیگران دارند میپردازد.
روانشناسی مرضی روانشناسی مرضی یا روانشناسی نابهنجاریها (به انگلیسی: Abnormal psychology) شاخهای از دانش روانشناسی است که به مطالعهٔ الگوهای نامعمول رفتاری، ذهنی و احساسی میپردازد. این الگوها ممکن است به عنوان عامل بروز ناگهانی بیماری روانی شناخته بشوند یا نشود. با وجود اینکه بسیاری از رفتارها ممکن است نابهنجار در نظر گرفته شوند، ولی این شاخه از روانشناسی، عموماً با رفتار، در مفهوم بالینی آن سر و کار دارد