شعر منظومه‌های ملک الشعرای بهار | چهار خطابه

[White Moon]

-بسم الله-

در این تاپیک، منظومۀ منسوب به ملک الشعرای بهار به نام چهار خطابه قرار داده می شود.
-لطفا از ارسال پست نامربوطه خودداری نمایید-

منبع: گنجور​

 

[White Moon]

​

خطابهٔ اول​

شاه جهان‌، پهلوی نامدار
ای ز سلاطین کیان یادگار

خنجر بران تو روز هنر
هست کلید در فتح و ظفر

تیغ کجت چون زپی نظم خاست
هر کجیئی بود بدو گشت راست

توپ ‌تو بر خصم ‌ز دوزخ دریست
قبر برایش درک دیگری است

روی نکوی تو در جنت است
هرکه تو را دید ز غم راحت است

بخت تو باشد علم کاویان
ملک تو ماننده ملک کیان

چون پی آن بخت همایون شدی
کاوه بدی باز فریدون شدی

هیچ کس از بهر تو کاری نکرد
هیچ عددسنج‌، شماری نکرد

هرچه ‌شد از همت‌ و هوش ‌تو شد
تاکه جهان حلقه به کوش تو شد

هرکه برایت قدمی می‌نهاد
ازکف مشتت درمی می‌گشاد

کس به ‌تو خدمت ننموده بسی
منت بیجا مکش از هرکسی

نیز کسی با تو نکرده بدی
بد نسزد با فره ایزدی

تاج بنه‌، بخش سماوی‌ست این
شکر بکن‌، کار خداییست این

نسخهٔ این فال که در دست تست
درکف بسیارکسان بد نخست

هیچ کس‌ آن‌ نسخه‌ نیارست خواند
ور قدری خواند نیارست راند

تو همه را خواندی و پرداختی
کار به آیین خرد ساختی

همت تو پیشرو کار شد
بخت‌، مددکار و خدا یار شد

علم و عمل را بهم انداختی
ولوله در ملک جم انداختی

گردن دولت به کمند تو بود
این همه از بخت بلند تو بود

شاه شدی کسوت شاهی بپوش
چشم زتنکیل وتباهی بپوش

شاه ببخشد ز رعیت گـ ـناه
زان که شه از او بود و او ز شاه

دشمنی ‌شه به کسی درخور است
کش هـ*ـوس پادشهی در سر است

هرکه ندارد هوسی این‌چنین
تابع شاه است به روی زمین

تابع شه هرچه بود پرگناه
هرچه بود مجرم و نامه‌سیاه

حالت فرزندی شه دارد او
سهل بود هرچه گنه دارد او

بهر سلاطین اروپا حقی است
زان‌حقشان‌منزلت و رونقی است

حق شهانست که گر مجرمی
مستحق عفو نماید همی

شاه به کشتن نگذارد ورا
وزکف دژخیم برآرد ورا

همچو حقی بهر شهان پربهاست
کاین پی محبوبیت پادشاست

پادشها! خلق به دام تواند
جمله ستایندهٔ نام تواند

درپی محبوبیت خویش بامن
شاه شدی حامی درویش باش

پادشهی هست در اول به‌زور
چون به کف آید ندهد زور نور

رافت‌وبخشایش‌واحسان‌خوشست
آنچه‌پسندهمه‌است‌آن‌خوشست

هرچه درتن ملک تباهی رود
برسرآن سکهٔ شاهی رود

چون به‌خدا دست برآردکسی
جز توبه مردم نشماردکسی

هرکه ببالد ز تو بالیده است
هرکه بنالد ز تو نالیده است

گرکه ببالیم ز اعمال تو
به که بنالیم ز عمال تو

قدرت صد لشکر شمشیرزن
کم بود از نالهٔ یک پیرزن

نالهٔ مظلوم صدای خداست
توپ‌شهان‌پیش خدا بی‌صداست

قدرت و جاه تو شها در زمن
کم نشود از من و صد همچو من

ور شود از خشم تو موری تباه
لکهٔ ظلمی است به دامان شاه
​

 

[White Moon]

​

خطابهٔ دوم​

پادشها قصهٔ پاکان شنو!
شمه‌ای از حال نیاکان شنو

جمله نیاکان تو ایرانی‌اند
جز پسر بهمن و دارا نیند

از عقب دولت سامانیان
آن شرف گوهر ساسانیان

سال هزار است کز ایران زمین
پادشهی برننشسته به زین

جز ملک زندکه خون کیان
بود به‌شریان و عروقش روان

پادشهان یکسره ترکان بدند
جمله شبان گله‌، گرگان بدند

هستی ما یکسره پامال شد
دستخوش رهزن و رمّال شد

اجنبیانی همه اهل چپو
فرقهٔ بردار و بدزد و بدو

تازی وترک و مغول و ترکمان
جمله بریدند از ایران امان

نای ببستند به مرغ سحر
بال شکستند ز طاوس نر

گشت گل تازهٔ این باغ و راغ
پی‌ سپر اشتر و اسب و الاغ

خامه ‌قلم گشت و دفاتر بسوخت
خشک‌ و ت روباطن‌ و ظاهر بسوخت

بعد عرب هم نشد این ملک شاد
رسته شد از چاله و در چه فتاد

شدعرب‌و،‌ترک‌به‌جایش نشست
مـسـ*ـت بیامد، کت دیوانه‌بست

بست‌عرب‌دست‌عجم‌را به پشت
هرچه توانست از آن قوم کشت

پس مغول آمد کَتشان بسته دید
تیغ کشید و سر ایشان برید

اسلحه از فارس‌، عرب کرد دور
بعد مغول آمد و کشتش به زور

شد وطن کورس مالک‌ رقاب
پی‌سپر دودهٔ افراسیاب

ظلم مغول قابل گفتار نیست
شرح وی البته سزاوار نیست

بود مغول جانوری بی‌بدیل
پیش مغول بود عرب جبرئیل

باز عرب رحم و مواسات داشت
دوستی و مهر و مواخات داشت

گرچه عرب زد چو حرامی به ‌ما
داد یکی دین گرامی به ‌ما

گرچه ز جور جلفا سوختیم
ز آل علی معرفت آموختیم

الغرض ای شاه عجم‌، ملک جم
رفت وفنا گشت زبان عجم

نصف زبان را عرب از بین برد
نیم دگر لهجه به ترکان سپرد

هر که زبان داشت به مانند شمع
سوخت ‌تنش‌ زآتش‌ دل پیش جمع

زندی و سغدی همه بر باد رفت
پهلوی و آذری از یاد رفت‌

رفته بد از بین کلام دری
گر نگشودند در شاعری

پادشهانی به خراسان بدند
ک زگهر فَرّخ ساسان بدند

اهل سخن را، صله پرداختند
دفتر از اشعار دری ساختند

آنچه اثر مانده ازیشان به جا
شاهد صدقی است برین مدعا

از پس ایشان ملکان دگر
جایزه دادند به اهل هنر

ربع زبان ماند از آنان به جای
ورنه نماندی اثری زان بجای

یافت ز فردوسی شهنامه گوی
شاعری و شعر و زبان آبروی

شهرت آن پادشهان از زمین
رفت از این کار به چرخ برین

نام نکوشان به جهان دیر زیست
خوب‌تر از نام‌ نکو هیچ نیست

از پس آن‌، دوره به ترکان رسید
نوبت این گله به گرگان رسید

ترکی شد رسم به عهد تتر
عصر ملوک صفوی زان بتر

پهلوی اندر همدان و جبال
آذری اندر قطعات شمال

رفت درین دوره به کلی ز یاد
نصف زبان پاک ز کار اوفتاد

عصر پسین نیز سخن مرده بود
کِرم بلا بیخ ‌سخن خورده بود

شعر شده مایهٔ رزق کسان
مدح و هجا کاسبی مفلسان

بی‌خردانی ز حقایق به دور
پیکرشان از ادبیات عور

شعر تراشیده ز مدح و هجا
بی‌اثر و ناسره و نابجا

روح ادب خستهٔ اخلاقشان
دست سخن بسته شلتاقشان

من به سخن زمزمه برداشتم
پرده ز کار همه برداشتم

شعر دری گشت ز من نامجوی
یافت ز نو شاعر و شعر آبروی

نظم من آوازه به کشور فکند
نثر من آیین کهن برفکند

درس نوینی به وطن داده‌ام
درس نو این است که من داده‌ام
​

 

[White Moon]

​

خطابهٔ سوم​

به‌به از این عهد دل‌افروز نو
عصر نو و شاه نو و روز نو

پادشها! از پس ده قرن سال
قرن تو را داده شرف‌، ذوالجلال

تاج کیان تا به تو خسرو رسید
چهرهٔ این ملک چوگل بشکفید

از خود ایران ملکی تازه خاست
تازه گر از وی‌ شود ایران‌،‌ رواست

پادشها! مدح و ثنا می کنم
هرچه کنی بنده دعا می کنم

رشتهٔ فکرم به کف شه بود
شاه از افکار من آگه بود

گر چو نی‌ام شه بنوازد خوشست
زان که ‌چو نی ‌نغمهٔ ‌من ‌دلکش‌ است

ور دهدم تار صفت گوشمال
پاره شود رشته و آرد ملال

تا که چمن سبز شود در بهار
سرخ بود روی تو ای شهریار

از تو بسی خیر به ملت رسد
نعمت امنیت و صحت رسد

دولت نو داری و بخت جوان
داد و دهش کن چو انوشیروان

تختگه جم به تو فرخنده باد
دولت و اقبال تو پاینده باد

تا شود این ملک‌، همایون به ‌تو
نو شود آزادی و قانون به تو

عرصهٔ این ملک به قانون کنی
سرحد آن دجله و جیحون کنی

خاتمه بخشی بدِ ایام را
تازه کنی اول اسلام را

ملک خراسان زتو خُرّم شود
وسعت دیرینش مسلم شود

مملکت دلکش آذرگشسب
از توکند عزت دیرینه کسب

وصل شود در همه مازندران
شهر و ده و خانه‌، کران تاکران

شهر ستخر از تو به رونق شود
ساخته چون قصر خورنق شود

بند چو شاپور به کارون کشی
جسر چو محمود به‌ جیحون کشی

کُرد و بلوچ و عرب و ترکمان
گشته به ‌وصفت ‌همگی یک ‌زبان

نقشهٔ آثار تو والا شئون
نقش شود برکمر بیستون

زنده شود دین قویم نبی
ختم شود دورهٔ لامذهبی

فارسی از جهد تو احیا شود
وحدت ملی ز تو پیدا شود

کارکنان کشف معادن کنند
کوه کنان کوه ز جا برکنند

خاک وطن جمله زراعت شود
کار وطن جهد و قناعت شود

دشت دهد حاصل مرغوب خوب
کوه شود حامل‌ محصول چوب

باغ شود کوه ز محصول نغز
کوه شود باغ ز اشجار سبز

کشف شود در قطعات شمال
زر و مس و آهن و نفت و ذغال

کوه سکاوند به ما جان دهد
نوبت دیگر زر رویان‌ دهد

حاصل در حاصل‌، دشت و دره
دکان در دکان‌، کبک و بره

اهل وطن سرخوش و اعدا ذلیل
صادر ما وافر و وارد قلیل

در همه جا کارگران گرم کار
کارگران خرم و بیکاره خوار

یک ترن از شرق بیفتد به راه
وصل کند هند به بحر سیاه

یک ترن از غرب شود سوت‌زن
وصل کند دجله به رود تجن

و از در بوشهر قطاری دگر
وصل کند فارس به بحر خزر

قوت ما قوت رستم شود
هیئت ما هیئت آدم شود

راست نشینیم و بپوییم راست
راست نیوشیم و بگوییم راست

دفع اجانب را، جدّی شویم
لازم اگر شد، متعدی شویم

قصد تعدی و تجـ*ـاوز به خصم
شرط بود گاه تبارز به خصم

حس تجـ*ـاوز چو نمایان شود
فعل دفاع وطن آسان شود

تازه شود عهد خوش باستان
نوبت پاکان رسد و راستان

نو شود اعیاد و رسوم کهن
خلق به هر جشن کنند انجمن

تازه شود جشن خوش مهرگان
آن که شد از غفلت ترک از میان

آتش جشن سده روشن شود
شهر ز بهمنجنه گلشن شود

روز چو با ماه برابر شدی
بودی جشنی و مکرر شدی

این همه اعیاد از ایران گریخت
بس که‌وطن‌ سـ*ـینه‌ زد و اشک ریخت

پادشها! خوشـی‌ وطن خوشـی‌ تست
بهر وطن‌خوشـی‌‌وخوشی کن درست

گوی که اعیاد کهن نو کنند
یاد ز عهد جم و خسرو کنند

​

 

[White Moon]

​

خطابهٔ چهارم​

پهلویا! یاد ز میراث کن
مدرسهٔ پهلوی احداث کن

پهلوی آموخته اهل فرنگ
خوانده خط‌ پهلوی از نقش سنگ

سغدی و میخی و اوستا همه
کرده ز بر مردم دانا همه

لیک در ایران کسی آگاه نی
جانب خواندن همه را راه نی

هست امیدم که شه پهلوی
زنده کند عهد شه غزنوی

با علما مهر و فتوت کند
با ادبا لطف و مروت کند

خاصه به این بنده که ایرانیم
هم به سخن عنصری ثانی‌ام

خدمت ‌من ‌مخفی و پوشیده ‌نیست
لیک ‌ز خود وصف‌،‌ پسندیده‌ نیست‌

سال شد از بیست فزون تا که من
گشته‌ام آوارهٔ حب‌الوطن

نه ز پی مطعم و مشرب شدم
نه ز پی ثروت و منصب شدم

عشق من این بود که در ملک جم
نابغه‌ای قد بنماید علم

نابغه‌ای صالح و ایران‌پرست
رشتهٔ افکار بگیرد به‌دست

تکیه به ملت کند از راستی
دور نماید کجی وکاستی

پست کند هوچی و بیکاره را
شاد کند ملت بیچاره را

آنچه سزا دید به حال همه
اجرا فرماید بی‌واهمه

تهمت و دشنام و دروغ وگزاف
غیبت و تکفیر و خطا و خلاف

دزدی و قلاشی و تن‌پروری
پشت‌هم‌اندازی و هوچی کری

محو شود جمله در ایام او
فخر نماید وطن از نام او

دورهٔ او عصر فضیلت شود
دورهٔ آسایش ملت شود

خوارکند مفسد و جاسوس را
تازه کند کشورکاوس را

متحد الشکل بود لشکرش
تاکه شود امن و امان کشورش

شاهد عرضم بود ای شهریار
دورهٔ پر شعشعهٔ نوبهار

دیده‌ام از پیش‌، من امروز را
داده‌ام این مژدهٔ فیروز را

لیک دریغا که به درگاه تو
جمع نگشتند از اشباه تو

تو چو یکی شیر برون آمدی
با یک شمشیر برون آمدی

برق فروزندهٔ شمشیر تو
بود نگهدار دل شیر تو

یک‌تنه از بیشه چمیدی برون
بود خدا و خردت رهنمون

جانورانی به هوای شکار
ربزه‌خور صیدگه شهریار

چون اسد پرده‌، گرسنه شکم
عـریـ*ـان به مانندهٔ شیر علم

نام تو را ورد زبان ساختند
پنجه به هرگوشه درانداختند

بنده و چون بنده کسان دگر
هریکی آزرده ز یک جانور

از دل و جان جمله هواخواه تو
دور فتادیم ز دردگاه تو

کار درین مرحله مشکل شود
هرکه ز دیده رود از دل رود

هرچه قلم خلق به دفتر زدند
تهمت آن بر سر احقر زدند

لاجرم از عذر زدم فال خود
عفو تو را جستم و اقبال خود

بنده خطایی ننمودم‌، وگر
کرده‌ام ای شاه‌، ز من درگذر

تا به من زار شدی سرگران
شد کلهم دستخوش دیگران

چوب ز بازوی فلک می‌خورم
از سگ و از گربه کتک می‌خورم

تاجرک چشم‌چپ ورشکست
رفت‌و به‌ترشیز به‌جایم نشست

فاطمی آن دکتر علم حقوق
آن به‌عدالت زده در شهر بوق

کرد مرا در سر عدلیه خوار
سخت برآورد ز جانم دمار

ساخت برایم ز مروت کلاه
طرفه کلاهی که ندیده است شاه

ننگ عمامه ز سرم کرد دور
هشت کله را به سرمن به زور

زیرکله ماند سر و زنش من
گشت نهان راه پس و پیش من

گرگذرد چند صباحی دگر
شه نکند یاد من خون‌جگر

کار به اشخاص دگر می‌رسد
نوبت الواط گذر می‌رسد

جانب این بنده نمایند روی
نعش کش وگورکن و مرده‌شوی

شاه پشیمان شود آنگه که پیر
مرده وزو مانده سه طفل صغیر

بو که شهم لطف فراوان کند
آنچه بود لایق شاهان کند

آنچه شهان با ادبا می کنند
با شعرا و خطبا می کنند

تا من و ملت به دعای تو شاه
دست برآریم به سوی اله

دم بکش و خاتمه بخش ای بهار
بر سخنان دری آبدار

راستی از هرچه بود بهتر است
راستی از خصلت پیغمبر است

راست زی و راست رو و راستگوی
راست شو و هرچه دلت خواست گوی

​