آموزشی دستور زبان فارسی|طلایه کاربر نگاه

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

گروه اسمی

اهداف یادگیری:

• آشنایی دانش آموزان با گروه اسمی و ویژگی های آن
• آشنایی با شمار، شناس و ناشناس و اسم جنس

گروه اسمی چیست ؟

گروه اسمی از یک اسم به عنوان هسته و یک یا چند وابسته تشکیل می شود اما وجود وابسته اجباری نیست .


اکنون به گروه های اسمی موجود در جملات زیر دقت کنید :

تعداد دوستان احمد بسیار زیاد است.

تعداد دوستان خوب احمد بسیار زیاد است.


وابسته ی بالا پسین نام دارد زیرا پس از هسته قرار می گیرد و وابسته هایی که پس از هسته قرار می گیرند پیشین نام دارند.

از جمله وابسته های پیشین می توان به جملات زیر اشاره کرد:

در کدام شهر است که می توان خرمای ناب و اصیل یافت؟

برترین دانش آموزان در مدرسه تشویق شدند.

به سه تن از افراد شرکت کننده در مسابقه جایزه دادند.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

شمار

منظور از شمار این است که :


اسم یا مفرد است یا جمع یا اسم جمع.





اسم مفرد: اسمی است که بر یک نفر یا یک چیز دلالت دارد اما نشانه ی خاصی در فارسی ندارد.


جمع :


برای نشان دادن بیش از یکی به کار می رود؛ این وابسته ها که علامت جمع نام دارند به ترتیب زیر می باشند:


1) ها: تقریبا همه ی کلمات در زبان فارسی با این نشانه جمع بسته می شوند مانند : انسان ها، کتاب ها، درخت ها

2) ان : کودکان، جوانان، درختان

از این نمونه است دو نشانه ی دیگر « گان » و « یان » مانند: ستارگان، فرشتگان

این نشانه ویژه ی کلماتی است که به ( ه ) ختم می شوند.


یان

دانشجویان : این نشانه ویژه ی کلماتی است که به مصوت های ( ا، و ) ختم می شوند.


3) ات : صدمات، ثمرات

4) ین : کاتبین، عاملین

5) ون: انقلابیون( این نشانه به ندرت در فارسی به کار می رود )

6) جات: صیفی جات، ترشی جات

7) جمع مکسر: این جمع ویژه ی کلمات عربی است که برخی از آن ها در فارسی به کار می روند: کتب، آثار، مدارس




اسم جمع: نشانه ای ندارد اما بر یک مجموعه دلالت می کند مانند : امت، ملت، قبیله، لشکر

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

تمرین :

به انواع اسم از نظر مفرد و جمع بودن در جملات زیر دقت کنید :

• اولین شهری که در آنجا انگلیسی ها به نفت رسیدند شهر مسجد سلیمان بود.

انگلیسی ها

جمع با « ها »

• ایل بختیاری یکی از ایلات قدیم ایران هستند که در تابستان ها به کوه های زاگرس و زمستان ها به شمال خوزستان می روند .

ایلات

جمع با « ات » / تابستان ها و زمستان ها

جمع با « ها »/ کوه ها

جمع با « ها»


این ملت از جمله مردمی هستند که می توان گفت سابقه ی درخشانی در طول تاریخ دارند.


ملت

اسم جمع


انقلابیونی که در تظاهرات شرکت کردند از جمله افرادی هستند که در دوران رژیم شاهنشاهی مدت طولانی را در زندان ها به سر بردند.


انقلابیون

جمع با « ون » / تظاهرات : جمع با « ات » / افراد: جمع مکسر / زندان ها

جمع با « ها »


شناس ( معرفه)، ناشناس ( نکره ) ، اسم جنس

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

شناس :

اسمی که برای گوینده یا شنونده شناخته شده است. برخی از نشانه های اسم معرفه عبارت است از :





الف) حرف « را » پس از اسم جنس : سیب را خوردم.

ب) « این» ، « آن» و « کدام » قبل از اسم جنس: من آن لباس را برگزیدم/ این خانه بسیار بزرگ است / کدام کتاب را به دوستم هدیه دهم ؟

ج ) اسم جنـ*ـسی که مضاف الیه آن معرفه باشد : پدر علی




اسم ناشناس :

اسمی است که برای گوینده یا شنونده به صورت ناشناس به کار می رود و پیش از آن « ی » یا « ی » و « را » می آید: اگر کتابی در این کلاس یافتی کتاب من است / هرگز دلی را مرنجان.


اسم ناشناس با تکرار تبدیل به یک اسم معرفه ( شناس ) می شود.





اسم جنس:

اسم جنس اسمی است که بدون هیچ نشانه ای به کار رود و تمام افراد طبقه ی خودش را در برگیرد و معمولا به صورت مفرد به کار می رود ؛ مانند : انسان جانشین خدا بر روی زمین است.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

تمرین :

انواع اسم را از نظر شناس، ناشناس و اسم جنس در جملات زیر ببینید:

• آن روز پیش از آن که از مدرسه به خانه بروم کتاب علی را از او قرض گرفتم تا بدانم کدام درس را باید بنویسم، زیرا معلممان گفته بود دانش آموز کسی است که همه ی درس هایش را به خوبی بخواند و آن ها را فراگیرد.

کتاب علی : کتاب

شناس است زیرا به یک اسم شناس اضافه شده است.


کدام درس : کدام

شناس


دانش آموز : اسم جنس

• پارچه ای را از پارچه فروش خریدم تا به خیاط بدهم آن را برایم بدوزد، وقتی به خیاط خانه رفتم، خیاط به من گفت:

متراژ این پارچه کم است باید اندکی بیشتر بخری.


پارچه ای را: پارچه

اسم ناشناس


این پارچه : اسم شناس

• درخت یکی از پربرکت ترین نعمت های خدا بر روی زمین است.

درخت : اسم جنس

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

اجزای گزاره و نقش های آن

اهداف یادگیری :

- آشنایی با نقش هریک از کلمات در گزاره


- نحوه ی انتخاب افعال مناسب برای نهادها

چکیده : در این طرح دانش آموزان با اجزای گزاره و نقش هریک از آنان آشنا می شوند.


با گزاره آشنا هستیم و می دانیم گزاره یک گروه اسمی است که پس از نهاد می آید و کامل کننده ی معنای آن است.


اکنون می خواهیم بدانیم تک تک کلمات موجود در این گروه اسمی چه نقشی را در جمله ایفا می کنند. به متن زیر دقت کنید :


صدای در حیاط آمد. بچه ها به هم نگاه کردند و خندیدند. هوا گرم بود و خنده های بچه ها فضای خانه را گرم تر می کرد. مادر در آشپزخانه سفره ی افطاری را آماده می کرد.


عطر خوش شله زرد در فضای خانه پپیچیده بود. در باز شد. پدر آمد و بچه ها به سوی پدر دویدند. پدر آنها را در آغـ*ـوش گرفت و بوسید ...


صدا: نهاد


آمد: فعل


در: حرف اضافه


حیاط: مضاف الیه


در جمله ی مذکور « صدای در حیاط » گروه نهادی است که در اصل « صدا »، نهاد است و دو وابسته پذیرفته است . « در » وابسته ی « صدا » ست و « حیاط » وابسته ی « در » است و هر دو نقش مضاف الیه دارند.


بچه ها : نهاد


به هم : متمم قیدی


نگاه کردند: فعل


در این جمله « به هم » متمم قیدی است یعنی پیش از آن حرف اضافه ی « به » قرار گرفته است.


متمم قیدی اسمی است که یکی از حروف اضافه « از، با، در، به، برای، و ...» قرار گیرد.

هوا: نهاد


گرم: مسند


بود: فعل


« گرم » مسند است یعنی گرما را به هوا نسبت داده ایم.


هرگاه فعل اسنادی ( است، بود، شد و ... ) کلمه ای را به نهاد نسبت دهد به آن کلمه « مسند » می گویند.

خنده ها: نهاد


بچه ها: مضاف الیه


فضا : مفعول


خانه : مضاف الیه


گرم تر : قید


می کرد: فعل

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

در این جمله « فضای خانه » یک گروه اسمی است که نقش مفعولی دارد زیرا پس از آن حرف « را » آمده است اما ما « فضا » را به عنوان مفعول گرفته و « خانه » را مضاف الیه ان در نظر می گیریم.


مادر : نهاد عطر : نهاد


در آشپزخانه: متمم قیدی خوش : صفت


سفره : مفعول شله زرد: مضاف الیه


افطاری : مضاف الیه در فضای خانه : متمم قیدی


آماده می کرد : فعل پیچیده بود : فعل


« خوش » وابسته ی نهاد است که صفت نام دارد.


در : نهاد دویدند : فعل


باز : مسند پدر : نهاد


شد: فعل آنها: مفعول


پدر : نهاد در آغـ*ـوش : متمم قیدی


آمد : فعل گرفت : فعل


بچه ها : نهاد بوسید : عطف به فعل است


به سوی پدر : متمم قیدی

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

تمرین :

اکنون با یکدیگر مطالب آموخته شده را کاربردی می کنیم .

1) کدام گزینه صحیح است ؟


الف) هوا به آرامی سرد شد ---> به آرامی : صفت


ب ) کودکان خلاق کودکانی هستند که آرامش کافی دارند¬خلاق : صفت


ج) ما باید از کتاب هایمان به خوبی مواظبت کنیم ---> مواظبت : مفعول


د ) پروردگار جهان خالق همه ی زیبایی هاست ---> خالق : نهاد


در گزینه ی « الف »، « به آرامی » قید است نه صفت. در گزینه ی « ج » مواظبت کنیم به عنوان فعل در نظر گرفته می شود و در گزینه ی « د » خالق مسند است و « پروردگار» نهاد می باشد.

2 ) کدام گزینه خطا می باشد؟


الف) علی از مدرسه آمد ---> از مدرسه : مسند


ب ) برای رسیدن به عزت ملی باید خودکفا باشیم ---> باشیم : فعل


ج ) اگر بخواهی به اهدافت برسی باید برای تمام اوقاتت برنامه ریزی داشته باشی ---> اوقات : مضاف الیه


د ) دوستان خوب دوستانی هستند که در زمان سختی ها به هم کمک می کنند ---> خوب : صفت


در گزینه ی « الف» « از مدرسه » متمم قیدی است نه مسند.

3 ) در کدام گزینه نقش « توپ » درست بیان شده است ؟


الف ) بازیکنان تیم ملی توپ را به خوبی هدایت می کردند ---> توپ : مسند


ب ) همه ی کودکان دوست دارند با توپ بازی کنند ---> توپ : مفعول


ج ) توپ بازی بسیار هیجان انگیز است ---> توپ : مسند


د ) علاقه ی او به فوتبال باعث می شود توپ را دوست خود بداند ¬ توپ : مفعول


گاهی برخی از افعال هستند که هرچند جزو افعال اسنادی ( است ، بود، شد، گشت و گردید ) نیستند اما در معنای آن ها به کار می روند و لذا آنها نیز مسند پذیر می شوند مانند جملات زیر:


- آبیاری مداوم گل ها آن ها را باطراوت ( کرد / نمود / گردانید )


- همه او را فردی کوشا ( می دانند / می پندارند / می یابند )


- من زهرا را دوست خود ( می دانم / می خوانم / به شمار می آورم )


در جملات بالا « باطراوت »، « فردی کوشا » و « دوست » در محل مسند قرار گرفته اند و لذا جملات بالا در اصل چنین بوده اند:


- گل ها باطراوت ( شد/ گشت / گردید )


- او فردی کوشا ( است / بود )


- زهرا دوست ( است / شد / گشت / گردید )


پس می توان با دقت در معنای جمله به نوع فعل صحیح پی برد.

تست :

در کدام گزینه نقش کلمه مورد نظر درست بیان شده است ؟


الف ) آن ها که افق های دور دست را می بینند از موانع کوچک نمی هراسند ---> از موانع کوچک: مفعول


ب ) با من همراه شو تا به دور دست ها سفر کنیم --->همراه شو : مسند


ج ) کدام یک از دوستان حاضر است این کار را انجام دهد؟ ---> این کار: مفعول


د ) چند دقیقه ی دیگر بیشتر زمان نداری تا خود را به اتوبوس برسانی ---> به اتوبوس: مسند


گزینه ی « ج » پاسخ صحیح است.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

جمله

اهداف یادگیری:

- آشنایی دانش آموزان با جمله و ارکان آن


- آشنایی با انواع نهاد


- تطابق آموخته ها با تمارین جهت یادگیری بهتر


چکیده :


دانش آموزان در این طرح، نهاد و گزاره که پایه های اصلی جمله هستند و ویژگی های آنها را فرا می گیرند.


جمله چیست؟ جمله سخن یا کلامی است که از دو رکن نهاد و گزاره تشکیل شده است؛ مانند : من ± آمدم.


در این جمله واژه ی « من » نهاد است و واژه ی « آمدم » گزاره است و همان طور که می بینید معنای جمله با این دو رکن کامل شده است، پس :





نهاد و گزاره دو رکن اصلی و کامل کننده ی معنای جمله هستند

حال می خواهیم بدانیم این ارکان چه ویژگی هایی دارند:





ما دو نوع نهاد داریم :

1- نهاد جدا


2- نهاد پیوسته





به جملات زیر دقت کنید:


- او فردی مهربان و درستکار است .


- دوست هایش می گفتند: ما او را ندیدیم.


- بچه ها در اتاق کناری خوابیده بودند.


- شما تا کی می خواهید منتظر بمانید ؟





توجه به جملات بالا ما را متوجه یک نکته می کند و آن این است که:


نهاد جدا : یک گروه اسمی است که در ابتدای جمله می آید و معمولا می توان آن را حذف کرد.


نهاد پیوسته : همان شناسه است که در گزاره می آید و شخص و شمار فعل را تعیین می کند و قابل حذف نیست.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

تمرین :




در جملات زیر انواع نهاد جدا و پیوسته را باهم می بینیم :


- زمانی که به باغ می رویم به همراه دوستانم به تماشای گل ها و مناظر زیبا مشغول می شویم.


( در جمله ی بالا نهاد جدا حذف شده و نهاد پیوسته « یم » در « می رویم» و « مشغول می شویم » می باشد ).





- همه ی انسان های جهان در آرزوی صلح و آرامش می باشند.


( همه ی انسان های جهان، نهاد جدا و « ند » در فعل « می باشند » نهاد پیوسته می باشد ).





- آیا شما برای رسیدن به اهدافتان تلاش زیادی می کنید ؟


( شما نهاد جدا و « ید » نهاد پیوسته است )





- اگر به جای اتحاد با یکدیگر، به تفرقه دامن بزنیم شکست خواهیم خورد.


( در این جمله نهاد جدا حذف شده و « یم » در « بزنیم » و « خواهیم خورد » نهاد پیوسته است ).





پس تاکنون دانستیم که نهاد جدا باید با شناسه ( نهاد پیوسته ) مطابق و هماهنگ باشد و حذف نهاد پیوسته امکان پذیر نیست .