آموزشی دستور زبان فارسی|طلایه کاربر نگاه

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

چهره ی تابناک کودک : (چهره

هسته /تابناک

وابسته ی پسین / کودک

وابسته ی پسین )


قشنگ ترین لحظه : (لحظه هسته / قشنگ ترین

وابسته ی پیشین )


عجب محبتی : (محبت

هسته / عجب

وابسته ی پیشین )


محبت مادر : ( مادر

هسته / محبت

وابسته ی پیشین )


دستگاه عظیم آفرینش :( آفرینش

هسته / دستگاه

وابسته ی پیشین / عظیم

وابسته ی پیشین )


گلی خوشبو :( گل

هسته / ی

وابسته ی پسین / خوشبو

وابسته ی پسین )


روان آدمی : ( آدم

هسته / روان

وابسته ی پیشین / ی

وابسته ی پسین )


هریک از وابسته های پیشین و پسین که در جملات بالا ذکر شد عنوانی دارند که با یکدیگر به بررسی آن ها می پردازیم.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

صدای کودک گرسنه: ( صدای کودک

اضافه ی تعلقی)

صدا: مضاف/ کودک : مضاف الیه


( گرسنه : صفت بیانی کودک )


کودک معصوم : ( معصوم : صفت بیانی )


نگاه این مادر مهربان : ( نگاه این مادر

اضافه ی تعلقی )

نگاه: مضاف/ این مادر: مضاف الیه


( این مادر : این

صفت اشاره )/ ( مادر مهربان : مهربان

صفت بیانی )


چهره ی تابناک کودک : ( تابناک : صفت بیانی )/ ( چهره ی کودک

اضافه ی تعلقی )

چهره: مضاف/ کودک: مضاف الیه


قشنگ ترین لحظه : قشنگ ترین

صفت عالی


عجب محبتی : عجب

صفت تعجب


محبت مادر : اضافه ی تعلقی ( محبت : مضاف / مادر : مضاف الیه )


دستگاه عظیم آفرینش : ( عظیم : صفت بیانی « دستگاه » ) / ( دستگاه آفرینش : اضافه ی غیر تعلقی

دستگاه: مضاف/ افرینش : مضاف الیه )


گلی خوشبو : ( ی

نشانه ی ناشناس ) / ( خوشبو

صفت بیانی )

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

روان آدمی : ( اضافه ی تعلقی

روان : مضاف / آدم : مضاف الیه / ی : نشانه ی ناشناس )


اکنون درباره ی هریک از این وابسته ها توضیح می دهیم :


صفت بیانی : صفت بیانی صفتی است که هم چون اسم از نظر ساخت بر چهار دسته تقسیم می شود:


1) صفت ساده


2) صفت مرکب


3) صفت مشتق


4) صفت مشتق- مرکب


صفت ساده : صفتی است که تنها یک تکواژ ( جزء معنی دار ) دارد؛ مانند: خوب، کوتاه


صفت مرکب: صفتی است که از دو یا چند تکواژ مستقل تشکیل شده است؛ مانند : خوش بو، دل نواز، قطعه قطعه


باید توجه داشت که صفت مرکب به دو شکل ساخته می شود:


الف) از افزوده شدن صفت +اسم

خوش چهره، بدقلق


ب ) افزوده شدن تکواژ مستقل + بن فعل

کج اندیش


صفت مشتق: صفتی است که از یک تکواژ مستقل + یک « وند » به وجود آمده است ؛ مانند: بامرام

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

چگونگی ساخته شدن صفت های مشتق به شکل زیر است :


الف) پیشوند+ صفت یا اسم : ناشکر


ب) صفت + پسوند: خالصانه


ج) اسم+ پسوند: ایرانی


د) بن مضارع + پسوند: شنوا


ه) بن ماضی + پسوند: دیدار


صفت مشتق- مرکب : این صفت نیز ترکیبی از مرکب و مشتق است؛ مانند : ناجوان مرد


اکنون ترکیب اضافی را در ادامه ی مبحث صفات می آوریم و تمرین و تطبیق آن ها را به طور مشترک ذکر خواهیم کرد.


ترکیب اضافی چیست ؟


هرگاه دو اسم پشت سر آیند به گونه ای که یک کسره رابط میان آنها باشد را ترکیب اضافی می گویند، مانند: توپ علی


( باید توجه داشت که اسم دوم در این ترکیب نباید صفت باشد زیرا در این صورت ترکیب ما وصفی خواهد بود)

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

ما دونوع ترکیب اضافی داریم :


1) اضافه ی تعلقی

2) اضافه ی غیرتعلقی



اضافه ی تعلقی:


در این نوع اضافه یک رابـ ـطه ی مالکیت و وابستگی میان مضاف و مضاف الیه وجود دارد؛ مانند: صدای مادر


اضافه ی غیر تعلقی: در این نوع اضافه رابـ ـطه ی مالکیت و وابستگی میان مضاف و مضاف الیه نیست؛ مانند: کتاب فارسی


برای بازشناسایی اضافه ی تعلقی از اضافه ی غیرتعلقی می توان از این دو راه استفاده کرد:


1) در اضافه ی تعلقی می توان مضاف الیه را جمع بست؛ مانند: حیاط مدرسه

حیاط مدارس


2) می توان پس از آن که مضاف و مضاف الیه را در اضافه ی تعلقی جابجاکرد، یک فعل « دارد» در انتهای آن افزود که به موجب آن یک جمله ی سه جزئی مفعول دار ساخته می شود؛ مانند:


کیف زهرا

زهرا کیف دارد.


نکته:

در شماره 1 عنوان کردیم که مضاف الیه جمع بسته می شود اما باید توجه داشت چنان چه مضاف الیه ما اسم خاص بود نمی توان آن را جمع بست؛ مانند: کتاب علی

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

جمله ی مرکب

اهداف یادگیری:

آشنایی دانش آموزان با جمله ی مستقل و انواع آن

فراگیری جمله های هسته و جملات وابسته

تطبیق آموخته ها در تمرین


جمله ی مستقل چیست ؟


جمله ی مستقل جمله ای است که جزئی از یک واحد بزرگتر نباشد، در واقع جمله ی مستقل نیازمند اجزای دیگری نیست.


جمله ی مستقل دو نوع دارد: 1- جمله ی ساده 2- جمله ی مرکب


جمله ی ساده جمله ای است که یک فعل دارد؛ مانند : من روز مادر را به مادرم تبریک گفتم.


جمله ی مرکب جمله ای است که بیش از یک فعل دارد؛ مانند: وقتی به مدرسه رفتم باران می بارید.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

تمرین :

به انواع جملات ساده و مرکب دقت کنید:

وقتی به مدرسه می رفتم مادرم را در راه دیدم

جمله ی مرکب

نشانه های زیر را در درس بیابید

جمله ی ساده

حسن دوست برادر من است

جمله ی ساده

آن چنان فریاد زد که همسایه ها به بیرون از خانه هایشان دویدند

جمله ی مرکب

اکنون شما را با یکی از انواع کتاب های مرجع آشنا می کنیم

جمله ی ساده

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

اکنون می خواهیم با جملات هسته و وابسته آشنا شویم:


جمله ی هسته :


جمله ای است که دارای یک یا چند وابسته است.


جمله ی وابسته:


جمله ای است که دارای پیوند وابسته ساز باشد.


منظور از پیوند وابسته ساز کلماتی است که جملات وابسته را به جمله ی هسته مرتبط می سازد؛ مانند: که، تا، از، برای اینکه، زیرا، تا جایی که و ...


جمله ی مرکب از یک جمله ی هسته و یک یا چند جمله ی وابسته تشکیل شده است.


در جمله ی مرکب هیچ یک از دو جمله ی هسته و وابسته جمله ی مستقل نیستند.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

تمرین:

در جملات زیر هسته و جملات وابسته را به دقت می بینیم:

وقتی به جنگل رفتم شیری را دیدم که می غرید

وقتی به جنگل رفتم: وابسته/شیری را دیدم: هسته/ که: پیوند وابسته ساز/ می غرید: وابسته

در حالی به مدرسه رفتم که لباسهایم از شدت بارش باران خیس شده بود

در حالی به مدرسه می رفتم : وابسته/ که: پیوند وابسته ساز/لباس هایم از شدت باران خیس شده بود: هسته

تا جایی که یادم می آید او دانش آموز زرنگی بود

تاجایی که: پیوند وابسته ساز/ یادم می آید: وابسته/ او دانش آموز زرنگی بود: هسته

این بیمار آن قدر به ضعف و کم خونی مبتلاست که باید با سرم و قرص های ویتامینه درمان شود

این بیمار آن قدر به ضعف و کم خونی مبتلاست: وابسته/که: پیوند وابسته ساز/ باید با سرم و قرص های ویتامینه درمان شود: هسته

سر ارادت ما و آستان حضرت دوست که هرچه بر سر ما میرود ارادت اوست


مصرع اول: هسته/ که: پیوند وابسته ساز/ هرچه بر سر ما میرود ارادت اوست: وابسته

راهیست راه عشق که هیچش کناره نیست

راهیست راه عشق: هسته/ که : پیوند وابسته ساز/ هیچش کناره نیست: وابسته

ساقی بیا که یار ز رخ پرده بر گرفت

ساقی بیا: هسته/ که : پیوند وابسته ساز/ یار ز رخ پرده برگرفت: وابسته

برای دیدن مادرم بسیار دلتنگم چراکه چند وقتی است او را ندیده ام

برای دیدن مادرم بسیار دلتنگم: هسته/ چرا که: پیوند وابسته ساز/ چند وقتی است او را ندیده ام: وابسته

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

تست:

کدام گزینه صحیح است؟


الف) اگر دیر بجنبم قطار حرکت می کند

جمله ی ساده


ب) او خواهد آمد تا جهان پر از عدل و داد شود

او خواهد آمد تا: هسته


ج) باید مهمانان را به اتاق پذیرایی راهنمایی کنی

باید: پیوند وابسته ساز


د) شنیده اید که در دانشگاه پذیرفته شدم

شنیده اید: هسته