آموزشی دستور زبان فارسی|طلایه کاربر نگاه

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

تمرین: به انواع کلمات ساده، مشتق و مرکب در عبارات زیر دقت کنید:

خبرنگاران و روزنامه نگاران برای تهیه ی گزارش های خود از تصویربرداری بسیار استفاده می کنند.

خبرنگار

خبر + نگار= مرکب/ روزنامه نگار

روز+ نامه+ نگار= مرکب/ تهیه

ساده/ گزارش

گزار+ ش= مشتق/ تصویربرداری

تصویر+ بردار+ی= مرکب/ بسیار

ساده

اگر تمام قیدهای به کار رفته در آخرین جمله را حذف کنیم بازهم به اصل جمله خللی وارد نمی شود.


آخرین

آخر+ ین= مشتق/ جمله

ساده

زنده ماندن و جاودانگی ارزش کتاب را مدیون کسانی هستیم که در این هزاران سال تلاشی پی گیر جهت در دسترس همگان گذاشتن آن داشته اند.


جاودانگی

جاودان+ ه + گی: مشتق/ ارزش

ارز+ ش: مشتق/ هزاران

هزار+ ان: مشتق/ پی گیر

پی+ گیر: مشتق


تست:


کدام گزینه صحیح است؟


الف) تصمیم

مشتق ب) گلاب

مرکب


ج) آفرینش

مرکب د) کتابخانه

مشتق

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

نقش های زبان

اهداف یادگیری:

آشنایی با نقش های زبان از جمله ایجاد ارتباط، محمل اندیشه، حدیث نفس و آفرینش ادبی

آشنایی با ابدال


زبان نقش های گوناگونی دارد که چهار نقش آن اساسی است که در این جا به آن ها اشاره کرده و توضیح می دهیم.


مهم ترین و کلیدی ترین نقش زبان، ایجاد ارتباط است؛ مردم یک جامعه وقتی با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند دو هدف را دنبال می کنند:


1. انتقال اطلاع به دیگران

2. ایجاد حس هم زبانی و هم دلی در میان افراد جامعه.

اکنون با دقت به جملات زیر نوع هدف آن را درمی یابیم:

امروز باخبر شدم پدر محمد در بستر بیماری است

انتقال خبر

من هم از این که امسال نتوانستی در امتحانات پایان ترم موفق شوی بسیار متاسف شدم

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

همدردی

آری! حق با تو بود اما چاره ای جز صبر و شکیبایی نیست

همدردی

معلم ادبیات فردا به مدرسه نمی آید

انتقال خبر


دومین نقش زبان این است که تکیه گاه اندیشه شود.


آن چه واضح است این است که بدون زبان نمی توان به تفکر و اندیشه پرداخت ، توجه به دو نکته ضروری است:


1. اندیشیدن بدون مفاهیم عام و مفاهیم انتزاعی امکان پذیر نیست

2. این مفاهیم عام و انتزاعی از طریق زبان برای ما فراهم می شوند.

به جملات زیر دقت کنید:

کودک بزرگ می شود

با تکیه بر زبان است که می توان درباره خبری مانند این تامل کرد.

زمین یک سیاره است

از طریق زبان است که می توان درباره ی صادق بودن یا کاذب بودن جمله خبر داد.


مفاهیم عام مفاهیمی هستند که شامل همه ی انواع کلمه می شود و مبنای اندیشیدن زبان است.


مفاهیم انتزاعی مربوط به افعال است؛ مانند : خوردن، پوشیدن، دویدن.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

سومین نقش زبان این است که ما به کمک آن می توانیم از خود و آن چه درونمان می گذرد سخن بگوییم که به آن حدیث نفس می گویند.


زمانی که به تنهایی با خود سخن گفته و یا حتی در خاموشی با خود نجوا کنیم در حقیقت حدیث نفس گفته ایم.


چهارمین نقش زبان این است که با آن به آفرینش ادبی می پردازیم. برای آفرینش ادبی باید از اصول و ضوابط و قواعد خاصی تبعیت کنیم و در چارچوب سنت ها و روش هایی عمل کنیم که به زبان مربوط نمی شوند بلکه به ادبیات و پیشینه ی آن مربوط می شود.


از این طریق بر ساخت های صوری زبان ( آوایی، صرفی و نحوی ) و یا ساخت های معنایی آن لایه هایی تازه می افزاییم که در محدوده ی نظام زبان نیستند بلکه در محدوده ی علوم ادبی به شمار می روند و قطعه ی پدید آمده را آفریده ی ادبی می گویند.


سخن منظوم یا شعر سخنی است که شاعر از طریق وزن و قافیه آن را ایجاد کرده و یک اثر ادبی می آفریند.


آن چه ذکر آن ضروری است این است که این چهار نقش زبان در همان کودکی همراه با رشد طبیعی جسم و مغز فرا گرفته می شود اما این دانش بسیار محدود است و تنها در حدی است که بتوان به نیازهای زبانی افراد در زندگی روزمره پاسخ گفته شود.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

ابدال چیست؟

برخی از واج ها با قرار گرفتن در کنار هم به دلیل هم نشینی، ویژگی های هم دیگر را می گیرند و یکسان می شوند که به این پدیده ابدال می گویند.


1. ابدال در مصوت ها:

الف) تلفظ « بـ » در واژه های « برو» ، « بکن» که مضموم خوانده می شود در حالی که « بـ » در افعال امر مکسور خوانده می شود، مانند: بزن، بگیر.


ب) تلفظ حرف « نـ » در واژه های « نمی زند»، « نمی رود» به صورت مکسور، در حالی که « نـ » در دیگر واژه ها مفتوح تلفظ می شود، مانند: نزد، نرفت.


2. ابدال در صامت ها

مانند: شنبه

شمبه/ سندباد

سمباد

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

دستور زبان فارسی (حذف در اجزای جمله)

گاهی اوقات می توانیم بعضی از اجزای جمله را حذف کنیم به طوری که در معنای جمله تغییری به وجود نیاید.


در زیر مثال هایی جهت حذف در اجزای جمله آمده است.


حذف فعل:


که بود آمد؟ علی (علی بود) . او نه چیزی زیاد دارد و نه چیزی کم.


حذف نهاد:


برو (تو برو) - کتاب ها را باز کنید. (شما دانش آموزان کتاب ها را باز کنید.)


حذف مسند:


احسان غایب است نه علی. (احسان غایب است نه علی غایب است.)


حذف مفعول:


از احمد کتابی گرفتم و خواندم. (از احمد کتابی گرفتم و کتاب را خواندم.)


حذف متمم:


به مسابقه رفتم، ولی دیر رسیدم.( به مسابقه رفتم ولی دیر به مسابقه رسیدم.)


حذف قید:


دیروز به باغ رفتم و دو ساعت در آنجا گردش کردم. (دیروز به باغ رفتم. دیروز دو ساعت در آنجا گردش کردم.)


حذف حرف اضافه:


عصر می رویم گردش. (در عصر به گردش می رویم.)


حذف حرف ربط:


بیا بریم کتابخانه. (بیا تا به کتابخانه برویم.)


حذف همه اجزای جمله:


حمزه امروز به دبیرستان نیامده است؟ نه. (نه. حمزه امروز به دبیرستان نیامده است.)


در جمله های پاسخی:


معمولاً کلمه ای که مورد پرسش است ذکر و بقیه حذف می گردد: که کتاب مرا از اینجا برداشت؟ من (من کتاب ترا از اینجا برداشتم.)

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

دستور زبان فارسی(صفت)

صفت:

واژه یا گروهی از واژه‌هاست كه درباره اسم توضیح داده و یكی از خصوصیات اسم را از قبیل حالت، مقدار، شماره و مانند آن بیان می‌كند.


صفت از حیث مفهوم به انواع زیر تقسیم می‌شود:


1- بیانی


2- اشاره‌ای


3- شمارشی


4- پرسشی


5- تعجبی


6- مبهم


صفت بیانی:

چگونگی و خصوصیات اسم را مانند رنگ، جنس، شكل، وضع، حجم، مقدار، ارزش و جز آن را می ‌رساند:


زیبایی


كاغذی بزرگ


محمد گل+ -ِ + خوشبویی از بازار+ -ِ + قدیمی خرید.


كوچكی فلزی


صورتی


صفت بیانی شامل پنج گونه است:


1- صفت ساده


2- صفت فاعلی


3- صفت مفعولی


4- صفت نسبی


5- صفت لیاقت

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

صفت اشاره:

در اصل دو لفظ "این" و "آن" هستند كه همراه اسم می‌ آیند. گاهی این صفت ‌ها با كلمات دیگری تركیب‌ شده و صفت‌ های اشاره مركب می ‌سازند.


باید توجه نمود كه اگر این كلمات با اسم همراه نشوند، جزء ضمایر اشاره ‌اند.


این صفت ‌ها جزء صفت ‌های پیشین دسته ‌بندی می ‌شوند:


همین، همان، چنین، چنان، این ‌گونه، این ‌سان، این ‌طور، این‌ چنین، این ‌اندازه، این ‌قدر، این ‌همه، همین ‌قدر، همین ‌اندازه.


این‌گونه دلاوری ‌ها در خور اوست.


این‌ مطلب اشتباه است.


این ‌قدر پول از كجا آورده‌ای؟


صفت‌ های اشاره بدون كسره به اسم بعد از خود متصل می‌ شوند.

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

صفت شمارشی(عددی)

بیانگر شماره و تعداد چیزی است. صفت‌ های شمارشی به چهارگونه ‌اند:


صفت شمارشی اصلی:


اعدادی كه بدون افزودن پیشوند یا پسوندی، شماره معدود خود را بیان می ‌كنند. عموماً به صورت پیشین به كار می ‌رود.


چهار كتاب فوق، اثر جامی است.


هفتصد سال از مرگ مولانا می ‌گذرد.


چهارده + -ِ + فروردین تاریخ آغاز به ‌كار دانشگاه است.


صفت شمارشی ترتیبی:


بیانگر ترتیب قرار گرفتن موصوف را می‌رساند.


این صفت از افزودن "-ُ م" و یا "-ُ مین" به صفت شمارشی اصلی بدست می ‌آید.


در روز ششم، انسان خلق شد.


در سوم + -ِ + ماه گذشته، كجا بودی؟


در سومین روز از بازی‌ های ....

 

[☾♔TALAYEH_A♔☽]

صفت شمارشی كسری:


صفتی كه یك یا چند جزء از یك یا چند واحد را می ‌رساند. در این صفت ‌ها ابتدا جزء و سپس واحد ذكر می ‌شود.


دو سوم + -ِ + بیماران قلبی، مشكل نارسایی دریچه دارند.


پنج صدم + -ِ + تصادفات ناشی از، خواب آلودگی راننده است.


پنج درصد + -ِ + حیوانات، در حال انقراض هستند.


صفت شمارشی توزیعی:


موصوف را به بخش ‌های برابر تقسیم می ‌كند.


یكایك آن ها، از او تشكر كردند.


دوبدو، نزد حاكم رفتند. در این جمله دوبدو در نقش قیدی است.