زبان چینی یا دقیقتر: زبانهای چینی بخشی از خانواده زبانهای سینی-تبتی را تشکیل میدهند. زبان مادری حدود یک پنجم مردم جهان یکی از انواع زبان چینی است. این زبان در خود زبان چینی و سرزمین چین به نامهای جُونگ ون (中文، Zhōngwén)که برای نامیدن زبان نوشتاری بکار میرود، خن یو (汉语/漢語، Hànyǔ)و خوَیو (华语/華語، Huáyǔ) نامیده میشود. زبان اصلی و عمده و رسمی در سرزمین چین، چینی ماندارین یا پوتونگ خوا میباشد.
زبان چینی با ۱٬۳۹۰٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر گوینده پرشمارترین زبان دنیا بهشمار میرود. اهمیت آهنگها در زبان چینی فرق عمده زبان چینی ماندارین با اکثر زبانهای دیگر جهان در آهنگین بودن آن میباشد. بدین صورت که هر هجا در این زبان (chang, chung, bei, ba, lai و...) در ۴ آهنگ و تعدادی از هجاها نیز به صورت استثنائی در ۵ آهنگ تلفّظ میشوند.
در آهنگ اوّل هجا به صورت یکنواخت و کشیده تلفظ میشود.
در آهنگ دوّم، در هنگام تلفّظ هجا صدای فرد به صورت تدریجی به سمت بالا میرود.
در آهنگ سوّم صدای فرد ابتدا به سمت پایین سقوط میکند و سپس به سمت بالا اوج میگیرد.
در آهنگ چهارم هجا به صورت دفعی و ضربتی تلفّظ میشود.
تلفّظ پنجم هم که به صورت استثنائی در برخی هجاها وجود دارد فاقد آهنگ است و هجا به صورت معمولی بیان میشود.
مثال از آهنگها به عنوان مثال هجای ma در آهنگ اوّل معنی مادر را میدهد و بدین شکل نوشته میشود:(媽/妈). در آهنگ دوّم معنای کَنَف را میدهد و بدین شکل نوشته میشود:(麻). در آهنگ سوّم معنی اسب را میدهد و بدین شکل نوشته میشود:(馬/马). در آهنگ چهارم معنای توامان سرزنش کردن و توهین کردن را میدهد و بدین شکل نوشته میشود:(罵/骂). در آهنگ پنجم به عنوان جزء پایانی جمله سؤالی بکار میرود و جمله را سؤالی میکند و بدین شکل نوشته میشود:(嗎/吗).
ماندارین استاندارد یا چینی استاندارد (Standard Chinese)، که بر پایهٔ لهجه پکنی (لهجهای که در پکن صحبت میشود) بنا شدهاست. ماندارین استاندارد بهعنوان زبان رسمی جمهوری خلق چین و زبان رسمی جمهوری چین (تایوان) و یکی از چهار زبان رسمی سنگاپور مورد استفاده قرار میگیرد. این زبان یکی از ۶ زبان رسمی سازمان ملل میباشد.
در محاوره روزمره منظور از ماندرین، زبان چینی استاندارد است نه زبان ماندرین که خود خانوادهای از زبانها را پوشش میدهد. خط چینی
سبکهای مختف نوشتاری خط چینی
در زبان چینی نگارش به دو صورت است:
چینی سنتی یا کلاسیک
چینی سادهشده
مورد اوّل خط اصیل زبان چینی میباشد که از سدههای دور برای نگارش این زبان به کار میرفته است و اکنون در کشورهای جمهوری چین (تایوان)، هنگ کنگ، ماکائو و چینیهای مقیم ایالات متّحده و غرب رایج است. مورد دوّم ساده شده همان خط سنّتی است که در جمهوری خلق چین و سنگاپور رایج است. این خط به دستور مائوزِدونگ مؤسّس جمهوری خلق چین از ساده کردن خط سنّتی به دست آمدهاست.
تعداد نویسههای این زبان که در چینی به آنها خَنزی (汉字) بهطور سنّتی بالغ بر ۷۰٬۰۰۰ تا ۸۰٬۰۰۰ عدد میباشد که البته امروزه همگی آنها (جز برای کاربردهای ادبی و مطالعاتی) منسوخ شدهاند و در حال حاضر یک چینی یا یک خارجی که میخواهد چینی بیاموزد، برای آنکه بتواند بگوید سواد کامل دارد باید تنها حدود ۱۰٬۰۰۰ کاراکتر را بخواند و بنویسد. امروزه برای آوانویسی یا romanization این زبان از سیستمی مبتنی بر الفبای لاتین به نام پین این(pin yin) استفاده میشود.
زبانها و گویشهای چینی
گستره گویشهای مختلف زبان چینی در چین
در سرتاسر کشور چین زبانها و گویشهای مختلفی وجود دارد که اختلاف و فرق اکثر آنها در چگونگی تلفّظ هجاها میباشد که در بالا توضیح داده شد. مثلاً یک هجا در زبان یک ناحیه با یک آهنگ خاص یک معنی میدهد و در ناحیهای دیگر با همان طرز بیان و آهنگ معنی دیگر. مثلاً همانطور گفته شد زبان رسمی یا ماندارین دارای ۴ آهنگ ولی زبان کانتونی (یوئه) که در جنوب این کشور در استان گوانگدونگ (کانتون) رایج است دارای ۸ آهنگ برای تلفّظ هجاها میباشد.
ماندارین (Beifanghua یا Guanhua) یک گروه از زبانهای چینی مرتبط با هم است که در قسمتهای شمالی و جنوب غربی چین صحبت میشوند.
گروه زبانهای ماندارین شامل گروهی از زبانها میشود که گاهی اوقات مشابهت زیادی با هم ندارند و کمتر توسط صحبت کنندگان دیگر قابل فهم میباشند. این دسته بندی بر اساس معیارهای زبانشناسی بوده و خارج از محیطهای دانشگاهی کاربرد ندارد ولی در زندگی روزمره، از کلمه ماندارین برای اشاره به زبان چینی استاندارد استفاده میشود.
کاربردهای عبارت ماندرین
از نام ماندارین علاوه بر اشاره به مجموعه این زبانها، برای نامیدن زبانی مشخص به نام ماندارین استاندارد نیز استفاده میشود. این زبان بیش از هر زبانی برروی کره زمین صحبت میشود.
در زبان انگلیسی، کلمه ماندارین به دو مفهوم اشاره میکند:
به ماندارین استاندارد یا چینی استاندارد (Putonghua/Guoyu)، که بر پایه لهجه پکنی (لهجهای که در پکن صحبت میشود) بنا شدهاست. ماندارین استاندارد بهعنوان زبان رسمی جمهوری خلق چین و زبان رسمی جمهوری چین (تایوان) و یکی از زبانهای رسمی سنگاپور مورد استفاده قرار میگیرد. این زبان یکی از ۶ زبان رسمی سازمان ملل میباشد.
به تمام گویشهایی که در شمال و جنوب غربی چین صحبت میشوند و همگی از نظر زبانشناسی ماندارین نامیده میشوند.
گویش وو (به چینی:吴语) گویشی از زبان چینی است که با لهجه رسمی این کشور که ماندارین است تفاوتهای دستوری و واژهای دارد. این گویش که نزدیک به ۷۷ میلیون نفر گویشور دارد دارای جایگاه زبان رسمی نیست.
مین نان یکی از زیرگروههای زبانهای چینی استسوپرمدتاً در جزیره تایوان و جنوب فوجیان و شرق گوانگدونگ و هاینان و جنوب چجیانگ صحبت میشود. حدود ۵۰ میلیون این زبان را صحبت میکنند.