متون ادبی کهن قطعات کمال‌الدین اسماعیل

[Diba]

از برای محقری ادرار

بارها داده ایم درد سرت

یک درم زان نمی شود حاصل

نیک دانم که هست از آن خبرت

یا ز عجزست این توقف تو

یاز بخلست منع این قدرت

در کلاه تو هیچ پشمی نیست

ای کلاه تو چون سر پدرت

 

[Diba]

ای کریمی که پایۀ قدرت

برتر از اوج چرخ گرانست

بر کریمان تو را همان شرفست

که مرا ارواح را برابدانست

ابر جود تو تا همی گرید

کشت زار امید خندان است

گشت سرما چنان که در بینی

نفس باد همچو سوهانست

شمع گردون ضعیف و اندک نور

بر مثال چراغ دزدانست

روز کوتاه چون من از سرما

زانچه بودست نیم چندانست

در دهانها فسرده آب دهان

از دم سرد همچو یخدانست

استخوانها ز لرزه در تن من

همه طقطق کنان چو دندانست

هرکرا پوستین و پشمینه ست

گردن افراز همچو حمدانست

پیش از این زمهریرموی شکاف

پنبه چون پشم پیش سندانست

دفع سرما اگر چه موی کند

زآنکه دانا و زانکه نادانست

زنخم می لرزد ار چه مرا

هرچه مویست برزنخدانست

آفتابی ز جود بر من تاب

که زسرمام پوست زندانست

 

[Diba]

سپهر مجد و کرم عزّدین یگانة دهر

که دست و کلک ترا باقضا مساوقتست

شدست ماه نو اندر جهان مشارالیه

از آنکه باسم اسب توش مطابقتست

بهرچه رای شریفت اشارتی فرمود

سبیل چرخ در آن طاعت و موافقتست

چنان بیمن تو اضداد آشتی کردند

که خوشدلی و هنر را بهم معانقتست

رهی ملازم این حضرتست از دل و جان

بصورت ارچه از آن درگهش مفارقتست

در آن مهم که بجاه تو استعانت رفت

توقّف تو هم از غایت مخالفتست

رهی برابر آن زن بمزد هم باشد

گرین مراقبت از جانب مصادقتست

وگر بطبع برو عاشقی چه درباید؟

ترا که با سروریشی چنان معاشقتست

یکی سوار ز بهر خدای را بفرست

مرا مگیر که خود قدمت مرافتقست

سوار ظلم بنا حق همه جهان بگرفت

بیک سوار بعدل این همه مضایقتست

 

[Diba]

صدر احرار شهای الدّین ، ای گاه سخا

کان ودریا شده از دست کفت چون کف دست

دشمن از غصّۀ جاه تو چو غنچه دلتنگ

طمع از جام عطای تو چو نرگس سر مـسـ*ـت

شرف خانة جوزا که به رفعت مثلست

گشته در جنب سرا پردۀ اقبال تو بست

همة اندیشة غمها ز دل او برخاست

در همه عمر خود آن کس که دمی با تو نشست

به سیه کاری از خدمت تو دورم کرد

که سیه بادا روی فلک سفله پرست

تا در هجر تو بر من بگشادست قضا

در شادی و طرب چرخ برویم در بست

مدّتی رفت که از من کرمت یاد نکرد

والحق ازغصّۀ آن جان ز تن من بگسست

نرسم من به تو وز تو نرسد نامه به من

این چنین حادثه را هم سببی دانم هست

شقّۀ کاغذ دانم ز منت نیست دریغ

زانکه در حقّ منت هست کرمها پیوست

یا زبان قلمت چون ره من بسته شدست

یا نه چون پای رهی دست دبیرت بشکست

 

[Diba]

ای که با الفاظ گوهر بار تو

سعی ضایع در جهان کان کندنست

کار طبع دلفروزت روز و شب

بیخ غم از طبع یاران کندنست

دشمن ار داری تو،بهرام فلک

از برای گور ایشان کندنست

صبر کردن در فراق خدمتت

چون به ناخن کوه و سندان کندنست

چارۀ هجر تو الّا وصل نیست

در دندان را چو درمان کندست

پیشۀ من بی تو دور از روی تو

پشت دست غم به دندان کندنست

در فراق زندگی گر می کنم

زندگانی نیست این جان کندنست

 

[Diba]

هر که در احمقی تمام بود

خلق گویند مغز خر خوردست

گر چنین است مجد قزوینی

مغز تنها نه مغز و ر خوردست

مغز و سر چیست؟ کو خری چرمه

با همه آلت سفر خوردست

....خر هم در آن میان بودست

چون خری از خران نر خوردست

در سرش مغز نیست پنداری

مغز او را خری دگر خوردست

نفرستاد ارمغانی من

مگرش این حدیث در خورست

 

[Diba]

ای بزرگی که از میا من و تو

همه حاجات اهل فضل رواست

طبع تو آب و خاطرت آتش

حلم تو کوه و همّتت دریاست

تا سوی من ز جانب کرمت

التفاتی نرفته مدّتهاست

نظرت نیست سوی سفلگیان

زان که قصدت به عالم بالاست

گر به خدمت رسم و گر نرسم

یک زبانم پر از دعا و ثناست

مدد همّتی دریغ مدار

که یار من از یمین شماست

ناگهان در مهّمی افتادم

که ترا نیز باد اگر چه بلاست

شب تاریک و فکر گوناگون

نیک دانی که موجب سوداست

خاصه چون شمع در میان نبود

که بدو انس مردم داناست

چشمها گرچه روشنست به جمع

جمع بی شم چشم نابیناست

به شب آنرا که روشنایی نیست

گر هزاران تکلّفست هباست

نیست پیدا مرا ز تاریکی

که چپ من کجاور است کجاست

بده انگشت و شمع می جستم

که چنین همّتی بلند کراست

که کند وجه شمع من روشن

گر به جنس خودست وگرببهاست

عاقبت عقل رهنمایم گفت

من بگویم چو شمع روشن وراست

خواجه ما هست ودر شب تاریک

روشنایی ز ماه باید خواست

زود پروانه یی به شمع بده

که ز سودای شب دلم برخاست

بده آن شمع و این شکربستان

زان که بیع شکر به شمع رواست

 

[Diba]

جانم که در شکنجۀ هجران معذّبست

وجه خلاص او ز لقای مهذّبست

آن مقبل زمانه و مقبول خاص و عام

کز مکرمات ذات شریفش مرکّبست

آن نیک خواه خلق که لفظ مبارکش

بهر سکون فتنه فسون مجرّبست

روشن چو آفتاب بدیدم که ذات او

در اصفهان چو در شب تاریک کوکبست

در آرزوی خدمت او هر شبی مرا

چشمی تهی ز خواب و لبی پر زیار بست

از مدّت فراق ندانم چه روز رفت

زیرا که روزها همه در کسوت شبست

در هجر جان گدازش بر من ز زندگی

هر تهمتی که هست ازین جان بر لبست

ور نی برین صفت که منم بی حضور اوی

این زندگی نباشد، تعذیب قالبست

زین هجر جان گزای که چون مار شد دراز

گویی که حشو بستر من نیش عقربست

در باب خدمت ار چه که تقصیر می رود

باری به پنج وقت دعاها مرتبّست

 

[Diba]

بخدایی که قمّۀ گردون

زیر بار جلال او پستست

عیسیی مضمرست در هر باد

که ز درگاه امر او جستست

بر بساط کمال لم یزلش

گرد نقص حدوث ننشستست

ناوک قهر او به نوک فنا

گردگاه وجودها خستست

که شفای دل شکستۀ من

در لقای مبارکت بستست

 

[Diba]

در دام رهی فتاد امروز

صیدی که ز دامها بجستست

و اقبال آنست کز شبانه

چون نرگس خویش نیم مستست

وین لحظه گشادن قبایش

در چند پیاله باده بستست

گر خواجۀ به لطف دست گیرد

بر من نه نخستمینش دستست