متون ادبی کهن قطعات کمال‌الدین اسماعیل

[Diba]

بزگوارا این خواجگی همه آنست

که روی از پس پرده به خلق ننمایند

برون پرده ضعیفان و ناتوانان را

به دست رنج سپارند و خود بیاسایند

حدیث خسته دلان را بگوش ره ندهند

وگرچه خون جگرها زدیده پالایند

نه گاه راحت درمان دردمند کنند

نه روز شادی بر غمگنان ببخشایند

ببین که چند برفتند تا تو آمده یی

قیاس کن که پس از رفتن تو چند آیند

چو اینچنین بود اولیتر آنچنان باشد

که آن کنند که شان خاص و عام بستایند

بدی چو آمد بدنام از آن بپرهیزند

چو نام نیکو در نیکوی بیفزایند

چو روزگار بخواهد ربود ایشان را

بنقد خود را از روزگار بربایند

 

[Diba]

چو عادتست که ابنای دهر در هر قرن

کرم به لاف ز عهد گذشته وا گویند

بدان گروه بباید گریست کز پی ما

حکایت کرم از روزگار ما گویند

 

[Diba]

دوش مخدوم من که تا جاوید

باد از جاه و بخت خود خشنود

با من آن کرد از بزرگیها

که نه دید آنچنان کسی نه شنود

دست انعام او بصیقل لطف

زنگ انده زخاطرم بزدود

بسته از من مدیح خویش و بخواند

وز ستودنش جان من آسود

سخن ارچه نبد زدست بلند

لیک از آن دست پایه اش بفزود

بحر شعرم چو بحر دستس دید

آتشی گشت ورو برآمد دود

نقد شعرم سیاه روی آمد

برمحکّ اناملش چو بسود

زانکه اشعار بود دست خوشش

چون بدستش رسید شعرم زود

خوش شد از دست او به ذوق ارچه

از بشاعت زبان همی فرسود

بس که در وی سیاه کاری بود

گشت حالی بدست او مأخود

زان بتیغ زبان بیاوردش

که سراپای بود عیب آلود

این که شد بیت را میان به دو نیم

اثر خنجر زبانش بود

شرف دستبوش او دریافت

شعر هندو نهاد دود اندود

تر شد اندر جوار بحر کفش

چون بدست مبارکش بیسود

چون سخن زیر دست اوست چرا

زبردست جای او فرمود

بر زبان مبارکش چو برفت

صد هزاران گهر ازو بربود

در بهین دست بهر آرایش

آن عروسان زشت را بنمود

حضرت او و آنگهی من و نطق

این چنین لاف عاقلی پیمود؟

چون زبان را بمهر لا احصی

دید، بر من عنایتش بخشود

تا که از هر زبان نیالاید

خویشتن عرض خویشتن بستود

می شنیدم ز چرخ بانگ صدقت

چون زبان را بمدح خود بگشود

ای دریغا! چو نیست قوّت عذر

شرح این لطف بیشمار چه سود؟

تالار نقد نگاه دانلود

 

[Diba]

اندرین مرغزار کشت و درود

تیره و خیره چند خواهی بود؟

چند خواهی بناز در برداشت

دل اتش پرست دود اندود؟

روز و شب خون خود همی ریزی

تو به تیغ زبان زهر آلود

مال و ملک جهان ترا شده گیر

چون نباشی تو، مال و ملک چه سود؟

از تو خشنود نیست هیچ کسی

وانگهی هم تو از تو ناخشنود

دودمانی در آتش اندازد

گر ضعیفی ز دل برآرد دود

هر که آسایش دلی دادست

بهمه حال خویشتن آسود

عقل داند که بر زیان بودست

هر که از بهر مال جان فرسود

که بهر حال آنچه زوکم شد

بیش از آن بود کاندر آن افزود

تالار نقد نگاه دانلود

 

[Diba]

مولی قوام دین که بر اقلیم حلّ و عقد

کلک گره گشای تو فرمان روا بود

تر گردد از حیای کفت ابر هر زمان

وین قطره ها کزو بچکد از حیا بود

با طبع تو مثل نتوان زد ز موج بحر

کان جمله شورش و نقب و این سخا بود

از جود دست تو که بشکرست هر کسی

دانی که چون منی به شکایت خطا بود

خاموشیم ز غایت بی برگیست از آنک

باشد خموش سازی کان بی نوا بود

در انتظار جودتو صبرم بجان رسید

و انصاف بیشتر زین طاقت کرا بود؟

زخم زبان و طالبقا را چه می کنم؟

خود این متاع صنعت بازار ما بود

چون این همه بباید گفتن که تا مرا

بخشی محقّری کرم آنگه کجا بود؟

چون خون من بریخته باشی در انتظار

پس هر چه زان سپس بدهی خون بها بود

دل پر امید و دست تهی از عطای تو

بعد از قصیده یی و دو قطعه روا بود؟

این داوری بنزد تو آورده ام بگوی

آن روز را که داور حاکم خدا بود

لایق بود که چون بروم من ازاین دیا

با من ز بخشش تو همین ماجرا بود؟

من خود از این طمع نتوانم برید لیک

این نام و ننگ و همّت و عرض شما بود

اینم بترکه مردم از این حال غافلند

و آنگه مثل زنند که، شاعر گدا بود

تالار نقد نگاه دانلود

 

[Diba]

صدر کبیر عالم عادل ضیاء دین

ای آنکه کار تو همه جود و سخا بود

تا آب خامۀ تو خورد بوستان ملک

لابد نبات او همه نصرت کیا بود

پیش نسیم خلق تو گر مشک دم زند

گر خود به طیبتی زند آن خود خطا بود

گر روشنی گرفت ز تو کار مملکت

روشن بود بلی چو مدبّر ضیا بود

آنجا که تو چو صبح کشی تیغ انتقام

جان آن برد که هم تک باد صبا بود

لطف و حیا ترا ز همه چیز بهترست

پیرایۀ بزرگی لطف و حیا بود

پوشیده نیست بر تو که کار معاملت

جزوی ز حضرت تو و کلّی ما بود

چون اعتماد من همه بر لطف شاملست

گر حاجتم روا بود، از تو روا بود

عمری در انتظار جگر خون همی کنم

تا حاصل آن بود که چو وقت ادا بود

گویند چاردانگ و دو دانگ این چه ماجراست؟

پیدا بود که طاقت اینها کرا بود

زنهار راه هیچ تقاضد به خود مده

خاصه چو آگهی تو که شاعر گدا بود

آنکس که در هنر چو عنانست پیش رو

چون پاردم رها مکنش کز قفا بود

با دیگران مرا چو به یک سلک در کشند

فضل من و تفضل تو پس کجا بود؟

عمرت دراز باد و جهانت بکام باد

لطفی بکن بر آنکه به دستش دعا بود

تالار نقد نگاه دانلود

 

[Diba]

در مدح تو اگر چه مجالی فسیح بود

وین بنده را زبان عبارت فصیح بود

چندان که خواستم که کنم نظم مدحتی

نه معنی غریب و نه لفظی ملیح بود

چون بادپای خوشرو اندیشه گرم کرد

از عجز درسر آمد و عیبی قبیح بود

گفتی قلم شدست مرا دست با قلم

وین از کسل نبود که عجز صریح بود

بسیار گرد طبع پریشان برآمدم

نه پاسخی بجای و نه عذری صحیح بود

تا عاقبت زعقل شنیدم که موجبش

این بود و بس که قدر تو بیش از مدیح بود

تالار نقد نگاه دانلود

 

[Diba]

ز مرگ ناخوشتر چیز اگر تواند بود

حیات مردم کوته نظر تواند بود

چگونه زنده بود آن که مدّۀ العمرش

نه از خدا و نه از خود خبر تواند بود

چو در مکّون و تکوین او نظاره کنی

مکّونات همه مختصر تواند بود

تالار نقد نگاه دانلود

 

[Diba]

قدری نوشید*نی از رضیّ الّدین بخواستم

میداد وعده مدّتهای مدید بود

ناگاه دوش وعدة خود را وفا نمود

والحق ز خرّمی شب من روز عید بود

دیدم غلامکی و یکی ظرف مختصر

وانگه چگونه مختصری نامفید بود

آبی به بوی گنده ولیکن به طعم بد

بدرنگ همچو جرعۀ جام صدید بود

آغشته بد به دردی و خاشاک گفتیی

در بول اسب ریزۀ سرکین ترید بود

گفتم همین زمان بر او باز برهلا

گو این مروّت از کرم تو بعید بود

این بادۀ چنین ز بتر جای آورند

گفتا آری از خم خواجه حمید بود

تالار نقد نگاه دانلود

 

[Diba]

چنان سزد که کسی را که رتبتی باشد

غم کسی بخورد کو ضعیف حال بود

ز کوه جاه خود از پایة نصاب افتاد

ز واجبات جهان چون ز کات مال بود

تالار نقد نگاه دانلود