متون ادبی کهن قطعات کمال‌الدین اسماعیل

[Diba]

جناب عالی نزدیک و من بخدمت دور

بنزد عقل همانا که نیستم معذور

و لیک رسم جهان ستمگر این بودست

که بیدلانرا دارد ز کام دل مهجور

شکفته گلبن وصل و نشسته من دلتنگ

کنار آب زلال و مرا جگر محرور

دلم ز سـ*ـینه فغان می کند همی گوید

که ای خلاصۀ ایّام و پادشاه صدور

تویی که معدلتت هست خلق را شامل

تویی که عادت تو هست بر کرم مقصور

به غیبت تو ببین تا چه کرده باشد خود

فلک که با من این می کند بوقت حضور

نه جایگاه مقام و نه راه بیرون شو

بر آستان تحیّر بمانده ام محصور

چنین که حال دعا خلل پذیر شدست

مگر بهمّت صدر جهان شود مجبور

 

[Diba]

ای کاینات در نظر همّتت حقیر

دیوار آسمان ز معالیّ تو قصیر

نزهتگه خرد ز خیالت ، دماغها

بستانسرای خلد ز اندیشه ات، ضمیر

هم عقل را هدایت لفظ تو رهنمای

هم خلق را لطافت خلق تو دستگیر

ای خلق را وجود تو بایسته تر ز جان

وی در جهان بقای تو چون عقل ناگزیر

در جان من ز شوق جناب تو آتشیست

کز نسبت تفش خنکست آتش سعیر

گر آب هفت دریا ریزند بر سرش

الّا به آب دجله نگردد سکون پذیر

وین خاصیت خدای بدان داد دجله را

کوهست در جوار جناب تو جای گیر

چندان ز روزگار مرا مهلت آرزوست

کز خاک آستان تو چشمم شود قریر

انفاس پر نفایس تو منقطع مباد

ای همچو آفتاب در ایّام بی نظیر

 

[Diba]

ای نکرده بعهد خویش از بخل

شکم یک گرسنه از نان سیر

زین تغابن که نان همی خاید

بینمت سال و مه ز دندان سیر

هر گرسنه که از تو نان طلبد

میرد از نان گرسنه وز جان سیر

افگنی خون چو پسته در دل آنک

دهن او کنی زبریان سیر

در کشد سفره ات از و دامن

روی نانت ندیده مهمان سیر

بس که خوان طعام گستردی

کار زوها شدند از آن خوان سیر

به سفر میروی برو که شدند

از وجودت همه سپاهان سیر

اجل و چاه و گرگ در راهند

رو ببین روی خویش و یاران سیر

کسی ز پهلوی تو نخورد مگر

بخورد شیر در بیابان سیر

رو به آب سیاه تا بخورند

قحبه یی چند نان و حمدان شیر

 

[Diba]

تا توانی به صید دلها کوش

زانکه دلها ترا کنند دلیر

مرد دلدار نیست جز دلجوی

زانکه دلجوئیست عادت شیر

هر که با او بود دل مردم

در همه کار پر دل آید و چیر

روی دلها بتست اقبالست

چون بگشت از تو آن بود ادبیر

 

[Diba]

صدر مطلق کمال دین که چو تو

در جهان نیست داهی و گربز

چند داری مرا براه امید

مانده در انتظار مستوفز

هر حسابی که کردم از کرمت

سر بسر حشو بود بی بارز

این که با من گرفته یی در پیش

نیست در مذهب کرم جایز

محض تقصیر می کنی با من

ورنه باور کجا کنم هرگز؟

در همه کلّی یی چو تو قادر

مانده در جزوی چنین عاجز

 

[Diba]

ای ترا جمع گشته در ره آز

همّت کوته و امید دراز

همه دندان ز حرص همچون سیر

همه مغز تو پوست همچو پیاز

ندهی خر بزاهدان لیکن

نان ایشان همی خوری بنیاز

دست تو چون دهان گرسنگان

هر چه در وی نهی نیایی باز

چون گلو می فرو بری همه چیز

وز تو ناید برون مگر آواز

 

[Diba]

ای ضمیر تو غیب را جاسوس

وی تو مسعود و دشمنت منحوس

مدّتی رفت تا مرا کرمت

نه ز مطعوم داد و نه ملبوس

کرده یی حبس رسم من بی جرم

وین هم از بخت و طالع معکوس

چیست موجب که از میان رسوم

رسم من گشت ناگهان مطموس

مکن ایخواجه رسم من بفرست

مشکن بیش از این مرا ناموس

ور گناهی حوالت است به من

غلّه مطلق کن و مرا محبوس

 

[Diba]

شب سیاه به تاریکی ار نشینم به

که از چراغ لئیمان به من رسد تابش

جگر بر آتش حرمان کباب او لیتر

که از سقایۀ دو نان کنند سیرابش

 

[Diba]

بزرگوارا، خّط و عبارتت ماند

به شاهدی که به رخ بر کشد نقابی خوش

کسی که چاشنیی یافت از عبارت تو

به ذوق او نبود در جهان شرابی خوش

دو دست گوهر بار و شکوه طلعت تو

چو نو بهاران باران و آفتابی خوش

چو خلق فایح تو بر ضمیر من گذرد

ز طبع من مترشّح بود گلابی خوش

پریر، زهره همی گفت، زهره نیست مرا

ز بیم حسبت تو بر زدن زبانی خوش

به بارگاه تو تا من حدیث خویش کنم

شب دراز ببایست و ماهتابی خوش

به ملک و جاه تو آیا چه نقص ره یابد؟

که گردد از تو دل ریش دردیابی خوش

عتابهای تو با بنده ناخوشیها کرد

وگرچه باشدم از تو همه عتابی خوش

نمی شود ز جگر خوردنم عتاب تو سیر

مگر بدست نمی آیدش کبابی خوش

بدان طمع که رضای تو گرددم حاصل

شدست بر دل تنگم همه عذابی خوش

هزار بار مرا عفو کرده یی و هنوز

نگشت طبع تو با من به هیچ با بی خوش

مگر که مدّت ده سال هست یا افزون

که از شماتت اعدا نخوردم آبی خوش

به لفظ شیرین از تو سؤالکی کردم

بدان طمع که کنم از تو اجتذابی خوش

گرفتم آنکه چهل سال آن نه من بودم

که شب نکردم از اندیشة تو خوابی خوش

گرفتم آنکه نه من بوده ام که ساخته ام

ز مدحت تو و اسلاف تو کتابی خوش

چنان قصیده، چو من بنده، در چنان معرض

به چون تو خواجه فرستد، کم از جوابی خوش

 

[Diba]

مرا گفتند مولانا چنین گفت

که جزو شعر خادم دید در پیش

چرا گندم همی بخشد فلانی

که نتواند شکستن نانک خویش

اگر ممدوح دیگر چون تو باشد

مرا باید که باشد لوت ازین بیش

به استظهار این دست و مروّت

نشاید خویشتن را کرد درویش