متون ادبی کهن قطعات کمال‌الدین اسماعیل

[Diba]

ای بزرگی که ریش قهر ترا

نتوان داشت التیام طمع

نظرش بر عبادت و خط تست

هر که دارد شکر ز شام طمع

هر گـه از دور بینیم گویی

طمع آورده یی، کدام طمع؟

بخدا کز توام پس از سه سلام

نبود پاسخ سلام طمع

راضیم کز تو سر بسر بر هم

گر چه دارم به خاص و عام طمع

پیش ازین داشتم به دولت تو

نعمت و جاه و احترام طمع

این زمان با وثایق شرعی

می ندارم ادای وام طمع

چون عنان سخن دراز کنم

بر سرم می کند لگام طمع

آنچنانم مکن ز نومیدی

که ببّرم ز تو تمام طمع

بار ممدوح چون کشد مادح

خواجه چون دارد از غلام طمع؟

از نگونساری جهان باشد

که صراحی کند به جام طمع

اندرین عهد کر تسلّط بخل

گشت بر طامعان حرام طمع

با چنین خواجگان سوخته...

وای بر شاعران خام طمع

 

[Diba]

زهی ز لفظ تو بازار فضل را رونق

ز درّ نظم تو کار هنر گرفته نسق

تویی که چشمة خورشید بارها گشتست

ز شرم خاطر پاکت غرق میان عرق

چو خامه ات قصب السّبق از عطارد برد

کنون عطارد گیرد ز خامة تو سبق

چو من ز فضل تو و شوق خود سخن رانم

ز هفت چرخ بگویم رسد صدای صدق

بگوی تا ندهد چرخ زحمتم زین بیش

چو می رسد سخن تو بطارم ازرق

گذشت دوری خدمت ز حدّ و نزدیکیست

که دست صبرم سر پوش بفکند ز طبق

ز بیم آنکه شبیخون کند غمت، هر شب

ز آب دیده کنم گرد خویشتن خندق

از آن قبل دل من در ولای تو صافیست

که خون دل را از دیده کرده ام راوق

ز تند بادادم سردم ار نترسیدی

فلک براندی بر اب چشم من زورق

چو آب زندگی من به جوی هجر برفت

کنون چه حاص ازین زندگی بی رونق

بگاه صبح گریان دریده ام چون صبح

بوقت شامم دامن ز خون دل چو شفق

هم از شکسته دلی باشد ار زنم گـه گـه

بر غم دشمن در پوست خنده چون فستق

ز من فراق تو ار صبر می کند چه عجب؟

دراز گشت و نباشد دراز جز احمق

بدان سبب که سر کلک تو ز من ببرید

فرو شکست مرا روزگار همچو ورق

ز من وظیفة انعام و لطف باز مگیر

که خود ندارم صبر و دلی چنان الحق

مرا بسلسلة خطّ خود مقیّد دار

که از فراق تو دیوانه گشته ام مطلق

ز من خطاب بزرگ و تو منقطع گشتست

از آن سبب که به دیوانگان شدم ملحق

وصال باید و باید زمانه هیچ و لیک

عجاله یی بود آخر برای سد رمق

 

[Diba]

در جستن رضای تو عمری بقدر وسع

بردم بکار هر چه توانستم از حیل

مقدور آدمی دل و تن باشد و زبان

کردم برای خدمت تو هر سه مبتدل

تن خدمت تو کرد و زبان مدحت تو گفت

دل در خلوص معتقدی داشت بی خلل

چون بعد از این همه ز تو اینست حاصلم

معلوم شد مرا که جز اینست بر عمل

 

[Diba]

هیچ حاصل ز فضل و دانش نیست

اندرین روزگار بی حاصل

کلک را گو برو به اب سیاه

تو و آن کو به فضل شد مایل

گر شود تیر جعبۀ مریّخ

تیر چرخ آن زمان شود مقبل

ز احتراق و رجوع باز رهد

ور بر مشتری کند منزل

دست در نیزه زن که در این دور

نیست بی نیزه رونق عامل

 

[Diba]

کمال الدّین که چرخ پیر نارد

جوانی چون تو در انواع کامل

امل از کیسة جود تو فربه

فلک با رفعست قدر تو نازل

زده از یکدلی اندر هوایت

که مقصودی از آن آرد به حاصل

غریبی از تو می خواهد دومن می

مکن بر خویش و بروی کار مشکل

مگو چون و کجا؟ امروز و فردا

به همّت گوی کالهّم سهّل

بده گر دست دار و وگرنه

 

[Diba]

ای جبین تو مطلع اقبال

وی جناب تو مقصد آمال

بنده را رسمکیست بر دیوان

رسمکی افت خیز و حال بحال

داشتم پار روزة حرمان

لیکن امسال نیست عزم وصال

من و گندم که رسم سال منست

بر سبیل مناوبت هر سال

رسم باشد که در جوال شود

از من و او یکی علی الاجمال

پار من رفتم ، ار تو فرمایی

گندم امسال در شود به جوال

خود گرفتم که رسم من غبّ است

بیگمان سال نوبتست امسال

 

[Diba]

بنده ات بود گرسنه پیرار

پار زن کرد و بچّه زاد امسال

لاجرم از نوایب حدثان

تیره دارد چو خال صورت حال

مثل بنده اندرین حالت

اینچنین گفته اند در امثال

تنگ بد حای موش در سوراخ

بست جاروب نیز بر دنبال

 

[Diba]

ای شده ذات تو مستجمع انواع کمال

نو عروسان سخن راز ثنای تو جمال

هم صریر قلمت ترجمۀ لفظ کرم

هم صدای سخنت طیره ده سحر حلال

در ره فهم معانی تو اربـاب سخن

بس که کرده اند سقط یاوگی وهم و خیال

نیشکر را ز حسد طعم دهان تلخ شدست

تا به باغ سخن از کلک تو بر رست نهال

آبدارست ز رشح کرمت تیغ هنر

در عرق غرق ز شرم سخنت آب زلال

گر تو با صورت دیوار در آیی بسخن

جانور گردد از لطف حدیثت در حال

چرخ گفتا من و قدرت، خردش گفت خموش

که ز پیران نبود خوب سخنهای محال

شد دهان سخن از شکر گفت گوشا گوش

تا کنار طمع از جود تو شد مالامال

از پی جلوه گـه مدح آراسته اند

خوب رویان سخن راخم زلف و خط و خال

تا که شد طبع کریم تو خریدار سخن

تیر گردون را بررست ز شادی پر و بال

ای ز الفاظ تو تنگ آمده بر شکّر جای

در ثنای تو سخن را چه فراخست مجال؟

با بزرگیّ تو هم جای سخن باشد نیز

گر فرستیم بجای سخنت عقد لآل

از طلبکاری تو سر به فلک باز نهد

سخن بنده که باریک تر امد ز هلال

تو سخن خواسته یی از من و من خود همه عمر

خواستم تا سخن خویش رسانم بکمال

لیک معذور همی دار که از دهشت تو

شد زبان سخن اندر دهن ناطقه لال

باد پایان سخن را قلمم زان پی کرد

تا از ایشان به بساطت نرسد گرد هلال

 

[Diba]

محقّق است که چیزی که آن رسد بکمال

بود هر آینه آن چیز را نهیب زوال

اگر بنوبت من ختم شد سخن چه عجب

رسیده است در ایّام من سخن بکمال

 

[Diba]

دو نشان ماند از مروّت و بس

اندرین روزگار یکسر بخل

این یکی در عمامه ها تشویش

وان دگر موافقت در بخل